به گزارش هنرآنلاین، کتاب «تاریخچه کروخ» نوشته غوث الدین مستمند غوری و حمیدالله کامگار توسط نشر دارا به تازگی چاپ و روانه بازار نشر شده است.
این کتاب اثر دو نویسنده معاصر غور و هرات (الحاج غوث‌الدین مستمند غوری و حمیدالله کامگار) است. مستمند غوری در سال ۱۳۷۵ خورشیدی، در کوتاه زمانی که در کروخ به وظیفه قضا اشتغال داشت، بنا بر روش همیشگی‌اش دیدنی‌های جالب توجه فراوانی را که در آن‌جا مشاهده کرده بود به نگارش درآورده است و در مورد گذشته کروخ مطالب مختلفی را گردآوری کرده است. این رساله پس از سال‌ها توسط حمیدالله کامگار با مطالعه دقیق کتابخانه‌ای و چندین بار سفر در بیشتر مناطق کروخ و تحقیق و پژوهش‌های میدانی‌اش تکمیل شد.
کروخ از مناطق کهن و دیرین سال خراسان است که اوراق تاریخ هرات را جلا و زیبندگی بخشیده؛ شهری که طاهر آب‌شناس از سپاه اسکندر مقدونی را واداشت تا پیرامون آب‌هایش تفحص کند، شهری که صاحب حدودالعالم از کشمش‌هایش، مقدسی از باغ‌هایش، اصطخری از مویزهایش، ابن حوقل از برگ و بارش، یاقوت حموی از مساجدش، عبدالحی گردیزی از اماکن والایش و نظامی عروضی از فصل بهار و میوه‌های آن داستان‌ها نوشتند که در حافظه تاریخ بایگانی شده است.
کروخ شهری است‌که به خاطر زیبایی آب و هوا و میوه‌هایش، امیر نصر فرزند محمد سامانی را با تمام شوکت و دبدبه شاهانه‌اش چهار سال در هرات متوقف ساخت و نمی‌توانست از محیط آن جدا شود، بنا به روایت محمد عوفی در لباب‌الالباب که رودکی را کور بدو تولد خوانده است؛ یقیناً اگر رودکی توان بینایی داشت و می‌توانست این همه شوکت و شأن کروخ را نظاره کند، حتماً قصیده غرایی چون «بوی جوی مولیان آید همی» را در باب طبیعت این جغرافیا می‌نوشت تا دوباره پای امیر سامانی به این‌جا بکشاند.
کروخ شهر چشمه‌ساران و آبشارهای شیرین و خوشگوار، تاکستان‌های شاداب، باغ‌های سرسبز، مناظر طبیعی قشنگ و دیدنی، کوچه‌باغ‌های دلکش و منازل قدیمی است - شهری با زیبایی‌های شگفت‌انگیز، جاذبه‌های گردشگری، آثار و بناهای تاریخی. شهر عرفا، شعرا، نویسندگان و هنرمندان نامی. شهری با غارهای کهن و مخوف که از روزگاران بس کهن حکایت‌ها دارند و تماشاگه و مسکن انسان‌های پیش از تاریخ بوده است. بی‌دلیل نیست که بیشتر مورخان، محققان و پژوهشگران به‌صورت مختصر و پراکنده پیرامون کروخ مطالبی نوشته‌اند و از زیبایی‌هایش یاد کرده‌اند که نمایانگر مدنیت، عمران و شکوه مندی این سرزمین است.
کتاب تاریخچه کروخ در قطع رقعی، دارای ۳۰۶ صفحه است و شامل مطالب و موضوعات: تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و هنری این منطقهٔ تاریخی هرات است؛ همچنین شامل پیش‌گفتاری از مستمند غوری و مقدمه حمیدالله کامگار؛ دارای پنج فصل به ترتیب ذیل است:
فصل اول: کروخ؛ از گذشته‌های دور تا امروز. این فصل شامل دو بخش است؛ بخش اوّل: تاریخ و جغرافیای کروخ و بخش دوم به اوضاع فعلی کروخ، که شامل موضوعاتی مثل: موقعیت جغرافیایی و مساحت، حدود اربعه، وجه تسمیه، زبان، مذهب و اقلیت‌های قومی، قصبات و روستاها، آب و هوا، کوه‌ها و ارتفاعات، غارهای شگفت‌انگیز، دره‌ها، رودها، آبشارهای شگفت‌انگیز، کاریزها یا قنات‌ها، حیوانات وحشی، زراعت و مال‌داری، شغل و حرفه اهالی، معدن زغال سنگ، وضعیت آموزش و پرورش یا معارف، انقلاب و خسارت به جامانده کروخ را در بر گرفته است.
فصل دوم شامل آثار و بناهای تاریخی کروخ است. در این فصل به معرفی قلعه‌ها، بناها و آثار تاریخی کروخ از جمله: قلعه کهن کروخ، شصت منار، مالن، شهر کلار (تغوز رباط)، قشلاق کهنه و برخی دیگر از ساحات باستانی کروخ، مسجد عمربن عبدالعزیز، مسجد دهن غار، مسجد جامع سیدا و خانقاه شیخ‌الاسلام، مسجد جامع شیخ‌الاسلام، کتیبه تاریخ بنای مسجد جامع شیخ‌الاسلام، خانقاه یا مسجد جامع و زیارتگاه پاشتان، خانقاه سنجور، مسجد جنده‌خان، کاروان‌سرای پهلوان پیری، کبوترخانه‌ها و آب انبارها یا حوض‌های خشتی کروخ اشاره شده است.
فصل سوم این کتاب به مزارات کروخ اختصاص داده شده و در این فصل، زیارتگاه یا آرامگاه خواجه محمد عباس، آرامگاه شیخ معروف، آرامگاه درویش قاسم‌علی، آرامگاه خواجه چهارشنبه، آرامگاه حضرت شهید صوفی اسلام کروخی، آرامگاه امیر سید خدایارخان، آرامگاه خواجه محمد بندگشا، آرامگاه حاجی گیتی‌ستان و بستگانش به معرفی گرفته شده است.
در فصل چهارم تاریخچه کروخ علما و مشایخ قدیم کروخ و در فصل پنجم این کتاب نویسندگان و شاعران معاصر کروخ به معرفی گرفته شده، آثار و نوشته‌های‌شان به بررسی گرفته شده و نسخه‌های به دست آمده از آثار شاعران و نویسندگان و علمای کروخ به صورت توصیفی به بحث گرفته شده است. در ادامه تصاویری از گذشته و معاصر برخی از آثار و بناهای تاریخی کروخ و فهرست منابع است.
در این کتاب از منابع قدیمی و معاصر استفاده زیادی صورت گرفته، با بزرگان فرهنگی و اهل قلم کروخ از نزدیک صحبت شده و چند بار مورد مطالعه قرار گرفته و تلاش گردیده تا از اشتباهات احتمالی نیز جلوگیری شود. معلومات کافی و کامل پیرامون منطقه تاریخی کروخ هرات در این کتاب جمع‌آوری گردیده و الحق یکی از آثار ارزشمند برای معرفی کروخ است.