گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: حکیم عمر خیام در قرن پنجم هجری در شهر نیشابور به دنیا آمد. نام کامل او غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری است همچنین خیامی، خیام نیشابوری و خیامی النیسابوری هم نامیده شده. خیام در زمانی به دنیا آمد که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند.
او اگرچه بیشتر به‌عنوان شاعری رباعی‌سرا مشهور است ولی در واقع ریاضی‌دان، منجم، فیلسوف و طبیب بزرگی بود که در طول عمرش کشفیات مهمی در ریاضیات و نجوم انجام داد. او حدیث، تفسیر، فلسفه، حکمت و ستاره‌شناسی را فراگرفت. به این علت به او خیام می‌گفتند که پدرش به شغل خیمه‌دوزی مشغول بوده است. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و در علوم مختلف کتاب‌های با ارزشی نوشته است.
خیام در علم نجوم مهارتی تمام داشت به‌طوری که گروهی از منجمین که با او معاصر بودند در بنای ساختن رصدخانه سلطان ملکشاه سلجوقی همکاری کردند و همچنین به درخواست سلطان ملکشاه سلجوقی تصمیم به‌اصلاح تقویم گرفت که به تقویم جلالی معروف است. خیام در دوران زندگی خود از جهت علمی و فلسفی به معروفیت رسید و مورد احترام علما و فیلسوفان زمان خود بود.
نخستین اشاره‌ای که به شعر خیام شده، صد سال پس از مرگ اوست. مضمون عمده رباعیات خیام شک و حیرت، توجه به مرگ و فنا و تذکر در مورد مغتنم شمردن عمر آدمی است. مرگ خیام در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره‌نویسان نیز وفات او را ۶۱۵ نوشته‌اند، اما پس از بررسی‌های لازم مشخص شده که سال ۵۱۷ بوده است.
آنچه که از آثار خیام وجود دارد یا تاریخ‌نویسان وجود آن‌ها را ذکر کرده‌اند رساله‌ها و مقالاتی است که او در علوم مختلف نوشته است:
۱- رساله‌ای در جبر و مقابله
۲- رساله‌ای در شرح اصول اقلیدس
۳- زیج ملکشاهی یا زیج جلالی
۴- رساله‌ای در طبیعیات
۵- رساله در وجود
۶- رساله فلسفی که در آن از حکمت الهی در آفرینش عالم و تکالیف مردم و عبادات بحث می‌کند.
۷- رساله‌ای در اختلاف فصول و اقالیم
۸- نوروز نامه که درباره رسوم و اعیاد ایرانیان به ویژه تاریخ و آداب ایرانیان در روز عید نوروز است.
۹- دیوان رباعیات
۱۰_ رساله فی براهین الجبر و المقابله
۱۱_ رساله تکلیف
۱۲-رساله‌ای در شرح مشکلات کتاب مصادرات اقلیدس
۱۳_رساله روضه القلوب
۱۴_رساله ضیا العلی
۱۵_رساله میزان الحکمه
۱۶_رساله‌ای در صورت و تضاد
۱۷_ترجمه خطبه ابن سینا
۱۸_رساله مشکلات ایجاب
۱۱_رساله‌ای در بیان زیگ ملک شاهی
۱۲_رساله نضام الملک در بیان حکومت
۱۳_رساله لوازم الا کمنه
۱۴_اشعار عربی خیام
۱۵_عیون الحکمه
۱۶_رساله معراجیه
۱۷_رساله در علم کلیات
۲۰_رساله در تحقیق معنی وجود
۲۱_رساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب
اشعار خیام توسط ناشران مختلفی در ابعاد متنوع و حتی به‌شکل نفیس نشر یافته است. همچنین آثار متعددی درباره این شاعر بزرگ نگاشته و به چاپ رسیده است؛ معرفی ۱۲ کتاب:
۱-کتاب «سرگذشت رباعیات» با زیر عنوان درنگی بر رباعیات خیام ترجمه ادوارد فیتزجرالد، گردآوری و ترجمه مصطفی حسینی است که توسط نشر آگه منتشر شده. این اثر مجموعه‌ای از مقالات درباره ادوارد فیتز جرالد و ترجمه‌‌اش از رباعیات خیام است.
۲-کتاب «خیام نیشابوری» با زیر عنوان زندگی، افکار و رباعیات، ترجمه و توضیح شیخ ابراهیم زنجانی، تصحیح و تدوین مسعود جعفری جزی و تالیف حسین دانش و رضا توفیق است. مولفان با رویکرد علمی و بررسی منابع کوشیده‌اند کتابی قابل‌اعتماد تالیف کنند. کتاب در ۶ فصل زندگی، آثار و افکار خیام نیشابوری را به‌تفصیل شرح می‌دهد.
۳-کتاب «خیامی‌نامه» با زیر عنوان تجزیه و تحلیل آثار علمی، ادبی و ریاضی حکیم عمر خیام اثر جلال‌الدین همایی است و توسط انتشارات سخن به چاپ رسیده. این اثر علاوه‌بر تحلیل آثار ادبی خیام، به بررسی دقیق آثار علمی او می‌پردازد. بخش دیگری از کتاب در باب رساله‌های موسیقی خیام است و همچنین به چند فقره از رسالات دیگر این دانشمند اشاره دارد.
۴-کتاب «خیام نامه» با زیر عنوان روزگار، فلسفه و شعر خیام، نوشته محمدرضا قنبری است که توسط انتشارات زوار به چاپ رسیده. در این کتاب طی ۲۵ فصل زندگی، آثار، اندیشه، شعر و فلسفه عمر خیام نقد و تفسیر شده است. «روزگار خیام»، «خیام دانشمند»، «قالب رباعی»، «شعر فلسفی»، «خیام و صفویه»، «خیام و اهل تناسخ»، «خیام و اخوان الصفا»، «خیام و باطنیان (اسماعیلیه)»، «خیام در باغ اپیکور»، «خیام در سرای زندیقان»، «خیام پیر و حکمت زروانی»، «برخی از منابع افکار خیام»، «تاثیر آرا ابوعلی سینا بر خیام»، «خیام و فردوسی»، «حافظ و خیام» و «سعدی و خیام» از مباحث این اثر محسوب می‌شود.
۵-کتاب «کلیات آثار پارسی حکیم عمر خیام» که به اهتمام محمد عباسی گردآوری و تنظیم و از سوی انتشارات هیرمند به چاپ رسیده است. این اثر مجموعه‌ای از رباعیات، ضمایم و ملحقات، مقامات ریاضی، تتبعات تاریخی راجع به خیام و رسالات پارسی اوست.
۶-کتاب «خیام صادق» مجموعه آثار صادق هدایت درباره خیام با مقدمه و گردآوری جهانگیر هدایت از سوی نشر چشمه منتشر شده است. این کتاب شامل تمام مطالبی است که هدایت درباره خیام نوشته و دو کتاب «رباعیات عمر خیام» و «ترانه‌های خیام» را نیز شامل می‌شود.
۷-کتاب «خیام فراتر از ایام» به قلم علی سربندی و با مقدمه قدمعلی سرامی توسط نشر هیرمبا نگاشته شده است. نویسنده پس از آوردن آرای موافق و مخالف، نظرات خود را هم آورده اما هرگز رای قطعی صادر نکرده است.
۸-کتاب «می و مینا» با زیر عنوان سیری در زندگی و آثار حکیم عمر خیام نیشابوری نوشته علی دهباشی است و نشر گویا آن را به چاپ رسانده. این اثر درباره زندگی و آثار حکیم عمر خیام نیشابوری و نکات تازه‌ای از روحیات خیام را بازگو می‌کند.
۹-کتاب «خیام و ترانه‌ها» تالیف مسعود خیام توسط انتشارات نگاه منتشر شده است. «پیش‌گفتار زیارت فروتنانه»، «دوران طلایى ریاضى نجوم موسیقى»، «دشمنان فیلسوف»، «پرسه در اطراف دسته گل فاجعه»، «مقام جهانى»، «آشفته بازار آسیمه»، «هدایت فروغى دشتى درویش»، «شاعر صوفى در مدارک خارجى»، «خیام و خیامى»، «زار بر سر سبزه»، «شیوه انتخاب»، «بدر کامل»، «گل‌افشان» و «ترانه‌ها» بخش‌های این اثر را تشکیل می‌دهند.
۱۰-کتاب «حکیم خیام نیشابوری» نوشته علیرضا ذکاوتی قراگوزلو از سوی نشر معین منتشر شده است. نویسنده به گوشه‌های مختلفی از شعر، فلسفه و شخصیت خیام اشاره کرده است.
۱۱-کتاب «ترانه‌های خیام» اثر صادق هدایت توسط انتشارات بدرقه جاویدان منتشر شده است. این اثر شامل دو مقاله است. مقاله نخست در ارتباط با فلسفه خیام و مقاله دوم درباره اهمیت زبان شعر خیام است.
۱۲-کتاب «خیام» نوشته لیلا میری یکی از آثار مجموعه مشاهیر ایرانی است که در انتشارات تیرگان به چاپ رسیده. این اثر نگاهی به زندگی، آثار و فعالیت‌های حکیم عمر خیام نیشابوری دارد.