به گزارش هنرآنلاین به نقل از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در این مراسم حسن بلخاری قهی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، محمود شالویی مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سید محمود دعائی مدیرمسئول روزنامه اطلاعات، اصغر دادبه استاد دانشگاه علامه طباطبایی، سید محمد حسینی معاون امور مجلس رئیس جمهور، مهدی ماحوزی دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی رودهن، سید علی اصغر میرباقری‌فرد استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان و رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، احمد تمیم‌داری استاد دانشگاه علامه طباطبایی، احمد خاتمی استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی و جعفر دهقی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایرانشناسی سخنرانی کردند.
حسن بلخاری در ابتدای این برنامه گفت: نفی و تحریف تاریخ عملی است که در محضر حضرت عقل محکوم است و امیدوارم شاهد حرکات غیرعقلانی به ویژه در حوزه بین المللی درباره حکیم نظامی نباشیم. این حکیم و شاعر پارسی بیش ار ۸۰۰ سال پیش از ایرانیت سخن گفته است و اگر کسی به این نکته مهم توجه نکند به جنگ معنا می رود و از پیش رسوا شده است.
او ادامه داد: سه ویژگی بسیار مهم در اندیشه حکیم نظامی می توان بر شمرد که عبارتند از: حکمت، ابداع و محبوبیت. باید توجه داشت که جنبه حکمی نظامی بر شاعری او ارجحیت دارد و همانطور که ما بدون تعارف و اغراق، فردوسی را حکیم می نامیم، نظامی را نیز باید حکیم بدانیم.
نظامی می گوید:
هر چه هست از دقیقه‌های نجوم
با یکایک نهفته‌های علوم
خواندم و سر هر ورق جستم
چون ترا یافتم ورق شستم
بنابر همین کلام صادق جناب نظامی ما او را اولا و بالذات «حکیم» می دانیم و بر حکمت او تاکید داریم، زیرا هر علمی به حکمت و هر حکمتی به تحیر منتهی می شود.
بلخاری افزود: نظامی با صراحت بیان می کند که علوم مختلفی را فراگرفته، پس عارف به علوم مختلف است و البته اهل اغراق کردن هم نیست، بنابراین وقتی پنج گنج او را می خوانید، به جامعیت علمی اش پی می برید.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: هگل فیلسوف شهیر آلمانی در رساله استتیک خود حضور روح مجرد را در دین، فلسفه و هنر بررسی می کند و در ایران نیز بیشتر تمرکز خود را بر نظامی، سعدی، مولانا و فردوسی قرار می دهد. در این میان او بین شاهنامه فردوسی و و پنج گنج نظامی نگاهی تطبیقی داشته و فردوسی را قهرمان حماسه پهلوانی می داند و نظامی را قهرمان حماسه عاشقانه؛ اینجاست که با طرح حماسه عاشقانه پی به وجه ابداعی حکیم نظامی می بریم.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد:اما سومین وجه مهم در نظامی، محبوبیت اواست. نظامی نه تنها در میان عموم ملت ها محبوبیت است که در میان هنرمندان هم جایگاه خاصی دارد .از این رو پس از شاهنامه مصور (شاه طهماسبی)، تصویرگری خمسه نظامی(شاه طهماسبی) در مرحله دوم قرار دارد. نکته قابل توجه اینکه خمسه شاه طهماسبی به دلیل پایداری و جلالتی که دارد در ایران و جهان به عنوان اثر معیار شناخته می شود.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: درمکاتب نگارگری ایرانی سه موضوع مهم وجود دارد: یک مذهب که همان معراج نامه هاست و عالی ترین تصویر معراج، در خمسه نظامی است. دو، حماسه که شامل شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی می شود و سوم، عشق و عرفان. حکیم نظامی هر سه این موارد را در خمسه خود دارد و به همین علت است که او از محبوبیت والایی میان مردم و هنرمندان برخوردار است.
گوهرهای پنج گنج نظامی
در ادامه این برنامه محمود شالویی مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ایراد سخن پرداخت و گفت: یکی از مشکلات اساسی دوره ما، تهاجم فرهنگی است و اینکه از سوی برخی از مردم اصالت های علمی و فرهنگی فراموش شده اند . متاسفانه برخی از جوانان هم از بزرگان ما اطلاعات فراوان ندارند و حکایت‌ها و قصه‌های آنها را نمی خوانند و آشنایی محدودی با این مفاخر دارند.
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: حکیم نظامی نه تنها دارای پنج گنج است که دارای گنج های بسیاری است. ما بسیاری از آثار و نسخ خطی باقی مانده از خمسه نظامی را می شناسیم، اما نکته مهم این است که هر یک از پنج گنج ، حاوی حکمت ها و گوهر های مختلفی است که باید از میان انبوهی از دانش های این حکیم استخراج شود تا برای امروز و فردای ما مورد استفاده قرار بگیرد و بر اساس آن بتوانیم حیاتی مجدد پیدا کنیم.
شالویی ادامه داد: نظامی جامعیت علمی و حکمی فراوانی دارد. او می خواهد حکمت خویش را در قالب نظمی بیان کند که برای ما و آیندگان شیرین باشد تا جایی که به «محمد» فرزند خود می‌گوید: هر آنچه باید گفته شود، گفته ام و تو باید به سراغ علم الادیان و علم الابدان بروی.
مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: روزهای ۲۱ و ۲۲ اسفندماه هر سال به نام حکیم نظامی نامیده شده است. او شاعری پارسی‌گو و از مفاخر ارزشمند ماست که آثارش موجبات نشاط و شادی همه را فراهم آورده است. حتی در این ایام که مصادف با بزرگداشت نظامی است و برنامه های مختلفی در پایتخت و مراکز استان ها برقرار شده، در شهرهای کوچک و بزرگ یا در روستاها و کتابخانه های محلی هم برای پاسداشت این حکیم برنامه‌های قابل توجهی برگزار شده است.
او تاکید کرد: این اقدامات، مجالی است برای ما که علاقه مند هستیم فرزانگان و مفاخرمان در کل کشور دوباره مطرح شوند و تمرکز در پاسداشت و پرداختن به اندیشه و شخصیت آنها از پایتخت خارج شده، به همه جا تسری پیدا کند. از این رو تشکر و سپاس فراوان خود را از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ابراز می دارم که این برنامه باشکوه را برگزار کرده اند.
شالویی در پایان گفت: به بهانه این روز در ۸۰ کشور هم به همت نمایندگی های فرهنگی ایران برنامه های متنوعی برگزار شده است. امیدواریم این اقدام عاملی باشد برای پرداختن بیشتر به حکما، بزرگان و مفاخر ایران و اینکه حتی یک روز هم در تقویم ملی ما بدون بزرگداشت این مفاخر نباشدو اطمینان داریم پرداختن به مفاخر و توجه دادن مردم و نسل جوان به آنها امری ضروری است تا موجبات تقویت هویت و ایرانیت ما را به دنبال آورد.
گنجینه‌های پنج گنج
سید محمود دعائی مدیرمسئول روزنامه اطلاعات دیگر سخنران این برنامه بود. او گفت: حکیم نظامی گنجوی کتابش را این‌گونه آغاز می‌کند. چون مادربزرگ مادرم زرتشتی بود، من اجازه می‌خواهم که یادی از او کنم و از این منظر به موضوع بپردازم که در ایران باستان، سوای آتشگاه‌های متعدد در هر شهر و منطقه، سه آتشکده بزرگ نیز وجود داشت که معبد و زیارتگاه بسیار مهمتری بود و با آنکه هر کدام مخصوص طبقه‌ای به شمار می‌رفت، اما قداست عمومی نیز داشت: «آذربُرزین مِهر» در استان خراسان، «آذرفَرَنبَغ» در استان فارس، و «آذرگُشنَسب» در استان آذربایجان. گویی فروغِ دینداری از این سه قلّۀ بزرگ بر تمامی پهنه ایران‌زمین می‌تافت و دل ها را متوجه حق تعالی می‌ساخت.
او افزود: طبیعی است که با ورود اسلام و اجداد پدری من به این سرزمین و استقبال مردم از این دین مبین، آن سه معبد از رونقشان کاسته شود و حتی به مرور رو به ویرانی نهد؛ اما آنچه مورد نظر من است، معطوف به همین هنگام است. قرنها از آن سه جایگاه، شعله معنویت فضای ایران را حیات می‌بخشید و با تغییر عمومی دین، باز به نحوی دیگر این سه دیار فروزنده چراغ معنویت و علم و عرفان شدند.
دعائی ادامه داد: قبل از اسلام، ایران در کنار امپراتوری روم، سده‌ها داعیه ابرقدرتی داشت؛ اما به دلایلی، پس از اسلام، این جایگاه را از دست داد و گرچه خلافت عباسی از جهاتی ادامه رسم و راه عصر ساسانی بود، ولی ایرانیان که پیامبر اکرم(ص) بشارت داده بودند: «لو کان العلمَ فی الثّریا، لنالَهُ رجالٌ من فارس» و «لو کان الایمان فی الثریا، لنالهُ رجال من فارس»: اگر علم و دین در ستاره پروین باشد، مردانی از ایران‌بدان دست می‌یابند، به جای سیادت سیاسی و اقتدار نظامی، استعداد خود را در علم و ادب و عرفان و هنر بروز دادند و کهکشانی از دانشمندان و عارفان و فیلسوفان به جهان تقدیم داشتند که به‌راستی فرمایش نبوی را تحقق بخشید.
او درپایان تاکید کرد: ایرانیان عصاره همه آنچه که بیان شد را با «شعر» ظاهر ساختند و گنجینه‌هایی پروردند که «پنج گنجِ» حکیم نظامی یکی از آنهاست. به سخن آغازین برمی‌گردم که سه مشعل بنیادین، روشنی‌بخش این دیار بود: آذربایجان، خراسان و فارس. اگر به مهمترین شاعران ایران اسلامی بنگریم، می‌بینیم که باز عمدتا از همین سه ناحیه برخاسته‌اند: رودکی سمرقندی، فردوسی توسی، خیام نیشابوری، سنایی غزنوی، ناصر خسرو قبادیانی، انوری ابیوَردی، عطار نیشابوری، مولوی بلخی و انبوهی دیگر از شرق کشور، «خراسان» بزرگ. قَطران تبریزی، هُمام تبریزی، خاقانی شِروانی، فلکی شروانی، مهستی گنجوی، نظامی گنجوی، مغربی تبریزی، شیخ محمود شبستری، صائب تبریزی، باباطاهر عریان، مسعود سعد سلمان، عین‌القضات همدانی و بزرگان دیگر از غرب و شمال غرب کشور، «آذربایجان»، «همدان» و «ارّان و شروان». سعدی و حافظ شیرازی، بابافغانی، عُرفی و کمی هم اینورتر که شامل همشهریان من هم بشود، خواجوی کرمانی و اندکی بالاتر، کمال‌الدین اسماعیل و شاعران دیگر از جنوب کشور به مرکزیت شیراز.
دینداری و میهن پرستی نظامی
چهارمین سخنران این رویداد اصغر دادبه عضو هیات مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بود. او طی سخنانی گفت: نظامی جامع دینداری و میهن پرستی است. چرا که ارزش های دینی ما مظروف است و ظرف آن وطن و میهن ماست. نظامی می‌گوید: همه عالم تن است و ایران دل… و این اندیشه در سراسر آثارش حضور دارد. در این تردیدی نیست که نظامی بسیار متشرع بوده است و حتی در مجلس شاهان که همراه با لهو و لعب، بوده است؛ با حضور نظامی، بساط این امور خلاف شرع را جمع می کرده اند.
دادبه اضافه کرد: دینداری نظامی کاملا آشکار است.او می‌گوید:
نپنداری ای خضر پیروز پی
که از می مرا هست مقصود می
که از می همه بیخودی خواستم
بدان بیخودی مجلس آراستم
مرا ساقی از وعده ایزدیست
صبوح از خرابی می‌از بیخودیست
وگرنه به یزدان که تا بوده‌ام
به می دامن لب نیالوده‌ام
استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبائی افزود: نظامی می گوید؛ وجود و هستی من «لغت » و کلام من است:
در لغت عشق سخن جان ماست
ما سخنیم این طلل ایوان ماست
خط هر اندیشه که پیوسته‌اند
بر پر مرغان سخن بسته‌اند
نیست درین کهنه نوخیزتر
موی شکافی ز سخن تیزتر
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دو نقطه مرکزی در اندیشه نظامی مهم است: «مخزن الاسرار» که عرفانی و اخلاقی و سیر از زهد به سوی عشق است. تمام هستی زاهدانه نظامی که مقدمه سیر و سلوک اوست، در مخزن الاسرار است. او زاهدی نیست که گوشه نشین باشد و به جامعه ربطی نداشته باشد. نکته دوم این است که در خسرو و شیرین همه مرزهای عاشقی را درنوردیده است. حتی حضور «فرهاد» به عنوان عاشق دوم معنادار است که هوسرانی شکست میخورد.
دادبه تاکیدکرد: اشاره شد که نظامی میهن پرست است، او حتی در بیان خود آنچه را که ممکن است درباره وطن شکوه نداشته باشد شکوهمند می کند و حاضر نیست کوچکترین خفتی را بپذیرد. بنابراین دینداری، میهن پرستی و عشق در اندیشه و کلام نظامی بسیار اهمیت دارد.
عضو هیات مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: فرزندان ما به درستی نمی دانند که نظامی کیست! لازم است که در کودکی فرزندان ما درباره او و امثال او بیاموزند و با بزرگان ما از همین سنین انس پیدا کنند تا در سنین بالاتر، بیشتر و بهتر با آنها آشنا شوند. امیدوارم مسئولان کتب درسی در این باره فکری کنند و از بنیاد کاری انجام دهند تا همه بزرگان در حافظه جوانان و نوجوانان ما نقش ببندند.
نباید حکیم نظامی را مصادره کنند
در ادامه این مراسم افتتاحیه همایش ملی حکیم نظامی، سید محمد حسینی معاون امور مجلس رئیس جمهور سخنرانی کرد. او طی سخنانی گفت: در سال ۱۳۹۰ در جمهوری آذربایجان یک هفته فرهنگی داشتیم و بنده که مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را داشتم، اصرار کردم به گنجه برویم و از نزدیک در آرامگاه نظامی حضور پیداکنیم. ۱۴ مهر ۱۳۹۰، به آرامگاه نظامی رفتیم و اشعاری را در دیوارهای آن مقبره به زبان فارسی دیدیم. همچنین به جمع استادان دانشگاه رفتیم و درباره اندیشه والای نظامی نکاتی را یادآوری کردیم. در پایان سخن، من گفتم خیلی‌ها بر این باورند که شعر قابل ترجمه نیست و گفتم اگر شما دوستدار نظامی هستید، چاره‌ای ندارید جز اینکه زبان فارسی یاد بگیرید.
اودر ادامه گفت: متاسفانه بعدها مدیران مرکز «نظامی گنجوی» در آذربایجان، کتیبه‌های فارسی را از بین بردند و در توضیح این کار گفتند ما می‌خواهیم تاکید کنیم که نظامی گنجوی نماینده ادبیات جمهوری آذربایجان است. گاهی بازدیدکنندگان وقتی اشعار فارسی را در آرامگاه می‌بینند، فکر میکنند که نظامی شاعر فارسی‌زبان بوده و ما می‌خواهیم این تصور در آنها ایجاد نشود.
او ادامه داد: آنها می‌خواهند واقعیت را کتمان کنند. آیا این همه نسخ خطی که در همه جای عالم وجود دارد را می‌خواهید نفی کنید؟ این شدنی نیست و همه می‌دانند که نظامی چه علاقه‌ای به ایران و زبان فارسی داشته و این علاقه و وابستگی را در اشعار خودش هم بیان کرده‌است.
معاون رئیس جمهور گفت: واژه فارسی، هم به معنای زبان فارسی است هم به معنای ایرانی بودن؛ لذا نظامی این واژه را در هر دو معنا در اشعار خود به‌کار گرفته‌است.
وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان تاکید کرد: رسالت و مسئولیت اهل ادب این است که در این زمینه کار کنند و نباید اجازه دهیم مفاخر و مشاهیر و بزرگانمان را دیگران به نام خودشان مصادره کنند. الان جنگ روایت‌ها در جریان است و دولت ها سعی میکنند درباره برخی از مسائل فرهنگی و تاریخی، آن گونه که به نفع آن هاست، روایت نمایند.
اعجاز نظامی
مهدی ماحوزی دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی رودهن هم در این مراسم سخنرانی کرد. او در ابتدای سخنان خود گفت: نظامی در عرصه ادب غنایی و عرفانی آفریننده است، توانگری این حکیم، از حیث استواری سبک در جایگاهی بلند و در پایگاهی بی مانند است.
او افزود: به راستی نظامی، در هنر صورتگری و خیال آفرینی، ابداع در تعبیر، هنرمندی در به کارگیری استعاره و تشبیه و انواع کنایه و مجاز و استشهاد دقیق و زیبا به آیات و روایات و اصطلاحات علمی و نجومی و موازین شریعت اسلامی اعجاز کرده است.
ماحوزی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: من پس از مطالعه پنج گنج و پیش از پرداختن به تالیف شرح مخزن الاسرار، چکامه های عرفانی و غنایی سروده‌ام که در کنگره بزرگداشت نظامی در شهر تبریز به تاریخ ۳۱ خرداد ماه ۱۳۷۰ با حضور نظامی پژوهان سراسر جهان ارائه شد. هدف غایی بنده، برطرف ساختن پندارهای باطل کسانی بود که نه نظامی و شیوه ممتاز او را در سخنوری می‌شناختند و اصالت ملی و میهنی وی را؛ هر چند در باطن خویش ایرانی بودن آن را باور داشتند و زبان فاخر فارسی را کلید جاودانگی آثار او می‌دانستند. در آن چکامه از شهر گنجه، به عنوان یکی از مراکز پرآوازه ایران و ادب و هنر متعالی آن یاد شده است.
او اضافه کرد: از آنجا که من توفیق پیدا کردم برای نخستین بار در شرح احوال و آثار حکیم نظامی گنجوی نماینده بزرگ ادب فارسی در کتاب با عنوان شرح مخزن الاسرار را تالیف کنم، از همان آغاز کار دریافتم که جز به یاری زبان شعر نمی‌توان از پنج گنج حکیم: «مخزن الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلی و مجنون»، «هفت پیکر» و «اسکندرنامه» به شیوایی یاد کرد.
ماحوزی ادمه داد: از پنج گنج نظامی، چهار گنج نخستین در قلمرو ادب غنایی، در اوج زیبایی و دلبری است. «گنج پنجم» یعنی اسکندرنامه که دربرگیرنده دو منظومه شرفنامه و اقبالنامه است، آخرین اثر نظامی و محصول دوران پیری و درماندگی او است- چندان سنخیتی با چهار گنج نخستین ندارد، هر چند از نظر «لفظ» همچنان در اوج است، لیکن از حیث «مفهوم و محتوا» به‌ویژه شیفتگی او بر ارزش‌های دروغین «اسکندر مقدونی» و تجاوز او به ساحت مقدس حکیم ابوالقاسم فردوسی، هرچند پوشیده – به عقیده صاحب نظرانِ معاصر همسنگ آن چهار منظومه متعالی نیست ومن در بحث از اسکندرنامه از علل و عوامل این ناهمگونی یاد کرده‌ام.
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی رودهن در انتهای سخنان خود تاکید کرد: کوشش روز افزون انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دانشگاه‌ها و سازمان تاریخی و فرهنگی یونسکو و دیگر نهادها در راستای بزرگداشت حکیم نظامی در خور تقدیر و ستایش است.
ضرورت تقویت نظامی پژوهی درنظام علمی کشور
سید علی‌اصغر میرباقری‌فرد استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان و رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی دیگر استاد حاضر در این برنامه بود.
او طی سخنانی گفت: ضمن تشکر از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی که برای برگزاری مراسم باشکوه زحمات فراوانی کشیدند، مایلم یک سئوال مهم را مطرح کنم و آن این است که اگر از سوی عده‌ای در خارج از مرزهای کشور، ادعاهای نامبارک و توطئه آفرین مطرح نمی‌شد، امروز می آمدیم و درباره نظامی جلساتی را برگزار کنیم؟! بی تردید اگر این اتفاق رخ نمی داد، همانند سال‌های گذشته، جایگاه نظامی مغفول می ماند و حالا هم همین شرایط حاکم بود.
میرباقری‌فرد در ادامه سخنان خود تصریح کرد: ما گرفتار رویکرد انفعالی شده‌ایم! ولی، هرگاه جلوی ضرر گرفته شود، نفع است! اما وقتی می‌توانیم در عرصه فرهنگ درست فعالیت کنیم تا رویکرد فعال داشته باشیم باید سرمایه‌های بزرگ خودمان را به درستی معرفی کنیم تا مردم ما، به ویژه نسل جوان با شخصیت ممتازی چون حکیم نظامی بیشتر و بهتر آشنا شوند.
رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی افزود: ما میراث پرمایه و کم نظیری به نام زبان و ادبیات فارسی را در اختیار داریم که پُر است از گوهرهای درخشان و ارزشمند، و حکیم نظامی یکی از این گوهرهای برگزیده است. ما ده ها شخصیت ادبی داریم که چنین ساحت بلندی در فرهنگ ما دارند. اما به شیوه علمی باید سرمایه‌ها را شناسایی کنیم سپس در داخل و خارج آنها را به دیگران معرفی کنیم.
میرباقری فرد گفت: در حقیقت باید در نظام آموزشی خودمان، با متناسب‌سازی عواملی که یک شخصیت فرهنگی را شکل داده اند، آن هم متناسب با شرایط امروز، زمینه تربیت چنین شخصیت هایی را فراهم آوریم.
او درپایان سخنان خود تاکید کرد: رویکرد انفعالی نباید ما را احساسی کند و باعث شود به عمق مسائل توجه نکنیم. لذا باید نظامی پژوهی با برنامه ریزی دقیق در حوزه نظام پژوهشی و برنامه ریزی ما عملی شود و از ظرفیت های حکیم نظامی برای اهداف بلند فرهنگی بهره گرفته شود.
عشق و زیبایی در شعر نظامی
احمد تمیم‌داری استاد ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی دیگر سخنران این برنامه بود. او درابتدای سخنان خود گفت: معمولا مستشرقین توجه ویژه ای به مفاخر ما داشته و دارند و این ضروری است که استادان و پژوهشگران ما با دانستن زبان های خارجی و ارائه مقالات و پژوهش های خود به دیگر زبان ها در جهت معرفی بزرگان و مفاخر ایرانی اقدام نمایند.
او افزود: درباره حکیم نظامی آثار مختلفی به زبان های دیگر از سوی استادان خارجی به رشته تحریردرآمده اما برای معرفی چهره واقعی این حکیم و شاعر ایرانی باید پژوهشگران ایرانی با ترجمه آثار نظامی به زبان‌های انگلیسی و عربی ضمن معرفی چهره واقعی این حکیم راه را برای تحریف و مصادره او در عرصه جهانی ببندند.
استاد دانشگاه علامه طباطبائی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: خداوند در قرآن کریم می فرماید: «ما آنچه را که روی زمین است زیبا قرار داده ایم برای اینکه بدانیم از زیبایی زمین چگونه استفاده می کنند…» در این راستا سهرودی هم همه عالم را دارای سه مرحله می داند: عشق، حسن و زیبایی و حزن. از این رو باید توجه داشت که در زیبایی شناسی رفتار و گفتار خیلی مهم است و ما باید از زیبایی در تمام آنات زندگی استفاده کنیم.
تمیم‌داری افزود: با بررسی جامعه انگلستان متوجه می شویم که در این کشور در کنار تمام نهضت های سیاسی و اجتماعی، یک نهضت زیبایی شناختی هم در مسائل فکری و ادبی جریان داشته است چیزی که در کشور ما معمولا مورد توجه قرار نگرفته است. در حقیقت شعر فارسی و توجه به شاعران پارسی گو همانند حکیم نظامی که در اشعار خود از لطائف زیبایی شناسانه فراوان بهره برده اند، در ترویج نهضت زیبایی شناختی در ایران می تواند موثر و کارساز باشد.
او در ادامه سخنان خود گفت: «عشق» در شعر نظامی جایگاه ویژه ای دارد و از نظر او در دنیا موضوعی با اهمیت تر از «عشق» نیست و اگر پژوهشگران ما به زبان خارجی تسلط بالایی داشته باشند می توانند این اندیشه زیبای نظامی را در عرصه جهانی مطرح نمایند.
او در پایان با اشاره به تاثیر شعر و اندیشه نظامی در جهان ادب و فرهنگ و گفت: شعر نظامی در شب قاره بسیار مورد توجه است. «لیلی و مجنون»، «خسرو و شیرین» و «شیرین و فرهاد» داستان‌های عاشقانه ای اند که در آن ها عنصر «فراغ» پررنگ است و از این که انسان عاشق از خیلی چیزها محروم است؛ در این داستان‌ها به زیبایی سخن گفته شده است؛ از این جهت است که در کشورهای شبه قاره خیلی به این آثار توجه شده است.
تمیم‌داری تصریح‌کرد: ما باید دقت داشته باشیم که شعر و اندیشه نظامی جایگاه ویژه ای در عرصه جهانی دارد و ما به عنوان کشوری که در تاریخ خود شاهد حضور جمع فراوانی از شاعران پارسی گو در میهمان هستیم، وظیفه سنگینی در معرفی صحیح افکار، اندیشه ها و آرا این بزرگان به جامعه علمی جهانی داریم.
نظامی و فرهنگ مردم
احمد خاتمی استاد ادبیات دانشگاه شهیدبهشتی هم در این همایش به ایراد سخن پرداخت و گفت: باورهای پیشینیان، بیانگر بینش، روش و کنش آبا و نیاکان ما از دیرباز تا امروز است که «مفهوم حیثیت و هویت انسانی هر فرد است» فرهنگ به مفهوم عام خود روش زندگی کردن و اندیشیدن است که از مجموع دانسته ها، تجربه ها و اعتقادهای یک قوم حاصل می شود و فرهنگ، بهترین موازین اخلاقی، معتقدات مذهبی و تفکرها و آداب و سنن را در برمی گیرد و خود از آن می پرورد. آنچه تعیین کننده روش زندگی یک قوم است نه مذهب است، نه اخلاق، و نه آداب و سنن، بلکه فرهنگ است که از هر یک نصیبی دارد. از این رو شناخت باورهای اقوام و قبایل و ملل مختلف منوط به شناخت فرهنگ مردم است که یکی از مآخد اصلی آن، شعر در ادوار مختلف است.
خاتمی اضافه کرد: از میان شاعرانی که کم و بیش به فرهنگ مردم پرداخته اند و احیانا قصدشان ثبت فرهنگ عامه یا نقد آن بوده است باید از حکیم نظامی، شاعر زبردست ادوار شعر فارسی یاد کرد؛ او در «پنج گنج» به اشکال گوناگون به بازتاب فرهنگ مردم پرداخته است، در «مخزن الاسرار» که نخستین اثر اوست، حکایاتی را در اواخر مقالت های بیست گانه گنجانده که عموما حاوی نکته یا نکاتی درباره آداب و رسوم و عقاید و باورهای مردم است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: در «خسرو و شیرین»، شیرین‌ترین حکایت عاشقانه رایج در میان مردم را به نحوی مطلوب پرورانده و با وجود این که داستان در اثر جاودان فردوسی هم سابقه دارد، جایگاهی ویژه یافته و دل عاشقان را ربوده است. در لیلی و مجنون، طرحی دیگر انداخته و عشقی توام از عفت و پاکدامنی را که چندان با شرایط محیط و فرهنگ ایرانی سازگار نبوده است، بومی و مردمی کرده و دومین منظومه عاشقانه ادب فارسی را نقش زده است.
او تصریح کرد: «هفت پیکر» که کمی دشوارتر از آثار پیشین است، بیشتر مبتنی بر ادبیات شفاهی است و باورهایی از جمله «دیو و پری» فضای آن را گرفته است. در اسکندرنامه، پیوند فرهنگ های انسانی و تاثیر و تاثر فرهنگ ها را به نمایش گذاشته و البته که از نقل داستان های قرآنی و بیان عجایب دریاها و جزایر و بتخانه ها که پیشینه آنها به گرشاسبنامه می رسد و نظامی قطعا تحت تاثیر آن است، اشاره می‌کند.
او در پایان گفت: باورهای مندرج در آثار نظامی را می‌توان چند محور بررسی کرد: باورهای آسمانی، گیاهی، حیوانی، تاریخی، جاودانه، طبیعی، پزشکی، اسطوره ای و پهلوانی، دینی، تخیلی و باورهای عمومی.
ترجمه آثار نظامی به زبان های مختلف
جعفر دهقی عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایرانشناسی سخنران پایانی این برنامه بود. او گفت: جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف نظامی، شاعر و داستانسرای نامدار قرن ششم در حدود ۵۳۵ یا ۵۳۷ هجری در شهر گنجه آذربایجان متولد شد. در کودکی پدر را از دست داد و تحت تربیت دایی خود قرار گرفت. آگاهی های اندکی درباره زندگی او از سروده هایش به دست می آید. از جمله اینکه مادر او به نام رئیسه از اشراف کرد بود و بواسطه تمکن مالی، نظامی توانست علوم رایج زمان خود را بیاموزد. بنابر گفته خود او پدرش همانند فردوسی از دهقانان بود که صاحب املاک فراوان بود و او این نکته را در منظومه لیلی و مجنون، ضمن اشاره به پدر خود چنین یاد می کند:
دهقان فصیح پارسی زاد
از حال عرب چنین کند یاد
او افزود: حکیم نظامی شیوه های داستانسرایی را به اوج اعتلای خود رسانید. او صاحب سبک است. شعر غنایی و سروده های عاشقانه او از شاهکار های ادبی جهان به شمار می رود. تشبیهات و استعاره هایی که در سروده هایش به کار برده بسیار بدیع و هنرمندانه است. به طوری که تصویر سازی ها و خیال پردازی های او در توصیف طبیعت و شخصیت پردازی های او الگوی شاعران دوره های پس از او شد. اصطلاحات علمی به کار رفته در اشعار او نشان دهنده تسلط و استادی او در علوم و دانش های گوناگون از فلسفه، ریاضی، موسیقی، نجوم و علوم دینی است. اندیشه های عرفانی و فلسفی او از پس سروده هایش هویدا است.
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: نظامی از فردوسی و فخرالدین اسعد گرگانی تاثیر پذیرفته است. با خاقانی همزمان و دوست بوده و در سوگ او سروده که :
به دل بودم که خاقانی دریغا گوی من گردد
دریغا زانکه من گشتم دریغا گوی خاقانی.
دهقی تصریح کرد: پس از نظامی خمسه سرایی در میان شاعران ایرانی رواج یافت و بسیاری ازجمله امیرخسرو دهلوی، و عبدالرحمن جامی به این شیوه روی آوردند. اگرچه هیچیک نتوانستند همسنگ اشعار نظامی بسرایند.
او افزود: شاهکار نظامی خمسه یا مثنوی پنج گنج است که از دیرباز از شهرت جهانی برخوردار بوده است. این مجموعه شامل نخست مخزن الاسرار که مثنوی تعلیمی است، دو دیگر خسرو و شیرین، سه دیگر لیلی و مجنون؛ چهارم هفت پیکر یا بهرام نامه که هفت گنبد نیز نامیده شده و شرح افسانه ای زندگی بهرام گور است؛ و پنجم اسکندرنامه شامل دو بخش شرفنامه و اقبالنامه است. افزون بر این، دیوان اشعار او شامل قصاید و غزلیات، قطعات و رباعیات است.
رئیس انجمن ایرانشناسی در پایان گفت: در طول تاریخ، توجه ایران شناسان به ادبیات فارسی نخست به گلستان سعدی، کلیله و دمنه، رباعیات خیام، غزلیات حافظ، شاهنامه فردوسی و در مرحله دوم به مثنوی مولوی و خمسه نظامی و منطق الطیر عطار معطوف شد. از جمله اینکه آثار نظامی به زبان های انگلیسی، آلمانی و فرانسه ترجمه و منتشر شده است.
در این رویداد فرهنگی، با حضور حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و جمعی از استادان حاضر در برنامه، از نسخه مصور کتاب «لیلی و مجنون» حکیم نظامی (مربوط به اواخر قرن دهم هجری قمری) که مزین به خوشنویسی مرحوم استاد میرعماد حسنی است، رونمایی شد که در سال ۱۴۰۱ از سوی انتشارات انجمن منتشر خواهد شد.