به گزارش هنرآنلاین به نقل از روابط‌عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، آیین رونمایی از «فعالیت‌های نوآورانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در فضای مجازی ویژه حوزه کتاب» ظهر روز گذشته سیزدهم مردادماه ۱۴۰۰ با حضور سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمد بهمنی رییس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ایوب دهقانکار مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، همایون امیرزاده رئیس مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مهدی محمدی مشاور و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علیرضا اسماعیلی مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمعی از مدیران خانه کتاب و ادبیات ایران در این موسسه برگزار شد.
خانه کتاب و ادبیات ایران؛ مجموعه مقتدرِ متصل به گذشته و روبه آینده
در ابتدای این آیین سید عباس صالحی ضمن اشاره به مسیری ساختاری که مجموعه موسسات وابسته به معاونت امور فرهنگی طی کرد و ادغام شد، عنوان کرد: به اعتبار سابقه‌ای که در معاونت امور فرهنگی داشته و با موسسات مختلف معاونت ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی داشتم طبعا مسیر فرآیند یکپارچه‌سازی را درک می‌کنم که با چه مقدار سختی همراه بود. از جناب آقای جوادی تشکر می‌کنم که با صبر و حوصله و درایت و با توجه به نکات مختلف موضوع ادغام را دنبال کردند؛ تلاش بر این بود تا هم اینکه تاریخ و تجارب گذشته مجموعه‌ها محفوظ بماند و هم برای اتفاقات و نوآوری‌ها فرصت‌سازی کند و مسائل انسانی مورد توجه قرار گیرد و در مسیر این یکپارچه‌سازی انضباط مالی و اداری تحکیم شود.
او افزود: این یکپارچه‌سازی که باید برای مجموعه این موسسات اتفاق می‌افتاد با وجود کرونا و محدودیت‌ها برکاتی را برای حوزه فرهنگ و هنر داشته و تاثیرات آن را دیده‌‌ایم که می‌توان به برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب به عنوان یک نمونه اشاره کرد؛ امیدواریم در بخش‌های مختلف ترکیب منابع انسانی، اطلاعاتی و مالی، برندسازی و نظام ارتباطی و تعاملی در این تجمیعی که پدید آمده موثرتر و محکم‌تر از گذشته عمل کنند.
او با بیان اینکه تک تک کارکنان این سه موسسه با حوصله و بردباری در این مسیر همرا شدند، اظهار کرد: اگر این همراهی نبود کار سخت می‌شد؛ اکنون شاهد این هستیم که خانه کتاب و ادبیات ایران یک مجموعه مقتدرِ متصل به گذشته و روبه آینده است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین تصریح کرد: در بحث‌های قدرت و ثروت ملی در نگاه کلاسیک یک برداشت داشتیم به این معنا که قدرت ملی موقعیت استراتژیک از نظر جغرافیایی و منابع نظامی بود؛ در حوزه ثروت هم منابع طبیعی مثل آب و خاک و معادن، منابع مالی چون طلا و نقره، سهام بورس، در حوزههای صنعتی بحث تولید، ارزش افزوده و شاخص‌هایی از این قبیل مطرح شد، همچنین نگاه انسانی به مسائل ملی بیشتر شد و تجربه‌ها و مهارت‌های انسانی مدنظر قرار گرفت، اما با فضایی که در عصر دیجیتال وجود دارد عنصر اصلی قدرت و ثروت ملی «داده‌ها» هستند.
او ضمن اشاره به این که وارد دنیای تازه‌ای شدیم که در آن داده‌ها قدرت آفرینند، گفت: این که چه مقدار داده داریم، چه اندازه می‌توانیم داده‌ها را تجمیع و فرآوری کرده و تا چه حد براساس داده می‌توانیم اعمال قدرت کنیم، منابع ثروت و قدرت محسوب می‌شود و اگر نگاه به توسعه و ماندگاری ملی داریم باید بر روی داده‌ها کار کنیم، این داده‌ها همانند منابع نفت خام ۱۵۰ سال قبل هستند که مورد توجه نبود اما پس از آن که در مسیر صنعتی قرار گرفتیم، سوخت جایگاهی پیدا کرد نفت نیز مهم شد.
او افزود: در دوره پسا سایبری و عصر دیجیتال، داده‌ها از طلا، جواهرات، معادن، آب و خاک مهم‌تر بوده و قدرت‌ساز و ثروت‌ساز هستند. اگر چنین نگاهی به داده داشته باشیم در آن زمان تک‌تک داده‌ها مهم خواهد شد و حتی تک داده‌ها را نیز دور نمی‌اندازیم چون ممکن است خود به تنهایی بی ارزش باشد اما در ترکیب‌سازی با داده‌های دیگر به امری ارزشمند تبدیل می‌شود و به ما قدرت پردازش و ساخت آینده‌ای جدید را می‌دهد. تلاش ما در چند سال اخیر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این بود که به داده‌های گذشته به عنوان ارزش ماندگار و پایدار توجه کنیم و این اتفاق به طرق مختلف رخ داد که بحث سامانه پنجره واحد از آن جمله بود.
صالحی با اشاره به این که دبیرخانه رصد فرهنگی کشور در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مستقر شد، بیان کرد: علی‌القاعده این داشبورد مدیریتی و سامانه داده‌کاوی باید به داده‌کاوی هوش‌هایی وصل شود که می‌تواند در این حوزه رصد کند تا بتوانیم ذائقه‌های مختلف تولید، توزیع و مصرف را شناسایی کنیم. در این سامانه هر چقدر قدرت ترکیب‌سازی‌تان در فیلدها بالا برود به شما قدرت برنامه‌ریزی جدید می‌دهد هم برای نظام حکمرانی و هم برای ذی‌نفعانی چون ناشر، نویسنده، تصویرگر و… در حقیقت به جای کار با یکی یا دو فیلد که ممکن است دامنه محدودی داشته باشد با فیلدهای ترکیبی کار می‌کنید که تحلیلی از وضع موجود برای آینده پدید می‌آورد.
سید عباس صالحی در پایان صحبت‌های خود گفت: آینده توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی ما در این است که ما چه مقدار داده‌ها، ترکیب‌سازی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را مبتنی بر داده‌کاوی‌ها پیش ببریم. آینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم به عنوان یک دستگاه حکمرانی کشور و هم به عنوان بستر حوزه فرهنگ به این است که ما قدر داده‌ها را بدانیم.
حمایت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از فعالیت‌های فرهنگی
در ادامه این آیین، محسن جوادی ضمن بیان این که به دلیل سابقه حضور آقای صالحی در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار ما هم سخت بود و هم آسان، عنوان کرد: آسان بود از این جهت که بسیاری از برنامه‌ها و ایده‌هایی که ایشان آماده کرده بودند را اجرا می‌کردیم اما از طرفی حضور ایشان توقع زیادی را هم ایجاد کرد و برخی انتظار داشتند همان خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها و برنامه‌ها ادامه داشته باشد یا به همان مسیر برویم و خب این امر کار را سخت می‌کرد.
او افزود: ولی حمایت‌های آقای دکتر صالحی در پس فعالیت‌های ما بود و تنها آنچه که دیده می‌شد فعالیت همکاران در معاونت امور فرهنگی بود ولی آنچه موثر بود و نقش داشت حمایت‌های وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی از این برنامه‌ها بود، به ویژه بحث ادغام که نتایج و تبعات آن در آینده بیشتر نمایان خواهد شد و ما سعی کردیم در این حوزه آسیبی به کار دوستان و وارد نشود و امیدواریم در این زمینه خطا نکرده باشیم.
فاز اول داده‌کاوی نشر با نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران
در بخش دیگر آیین رونمایی از «فعالیت‌های نوآورانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در فضای مجازی ویژه حوزه کتاب» ایوب دهقانکار با اشاره به این که در یک نوع تقسیم‌بندی فعالیت ارگانها همچون وزارتخانه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند، اظهار کرد: برخی از این فعالیت‌ها تماما اجرایی هستند ضمن‌این‌که اجتناب‌ناپذیر بوده و به ارائه خدمات می‌پردازند معمولا در لحظه بوده و اثرات پسینی ندارند. برخی دیگر پژوهشی بوده و در محیط‌های تقریبا آکادمیک یا شبه آکادمیک شکل می‌گیرند؛ ضعف این دسته این است که با توجه به اینکه هدف از انجام هر پژوهشی، تصمیم‌گیری بر مبنای نتایج به‌دست آمده است معمولا تصمیم‌گیری‌ها درست نیست از این جهت که نتایج معتبر نیست؛ آن هم به این دلیل که جامعه آماری و پژوهشی ما چندان منطبق بر مخاطبان اصلی که کل جامعه هدف ما هستند را شامل نمی‌شود.
او همچنین بیان کرد: اما می‌توان دسته سومی از فعالیت‌ها را هم تعریف کرد که ضمن اینکه ماهیت پژوهشی دارند و به دنبال واکاوی مسئله‌ای بوده اجرایی هم هستند اما در محیط واقعی و نه در محیط صرفا پژوهشی. لذا دانشمندان علم آمار به این نوع پژوهش‌ها می‌گویند Action research؛ یعنی پژوهش مبتنی بر عمل و رفتار واقعی مخاطبان. این اتفاقات در وزارتخانه‌ها و ارگانها رخ نمی‌دهد یا نادر است. اما در اسفندماه سال گذشته با حمایت جناب آقای دکتر صالحی و جناب آقای دکتر جوادی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران افتتاح شد و شاهد خروجی‌های مثبتی بودیم.
دهقانکار ادامه داد: همچنین در علم آمار می‌گویند پژوهش خوب، پژوهشی است که علاوه بر پاسخ به پرسش‌ها، سوالات جدیدی را به ذهن متبادر کند و این امر در خصوص نمایشگاه مجازی کتاب تهران و خانه کتاب و ادبیات ایران رخ داد. یعنی زمانی که نمایشگاه مجازی کتاب تهران را برگزار کردیم ضمن اینکه خدماتی ارائه شد و وظایفی را که باید، انجام دادیم دریچه‌ای را باز کرد که ما متوجه شدیم می‌تواند شروع خوبی برای فعالیت‌های گسترده باشد.
او با اشاره به اینکه خروجی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران سامانه تخصصی داده‌کاوی و افتتاح بخش داده‌کاوی خانه کتاب و ادبیات ایران است که امروز رونمایی می‌شود، تصریح کرد: بعد از برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران در راستای سیاست شفاف‌سازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گزارشی از هزینه‌کرد نمایشگاه منتشر کردیم. گزارشی که ارسال شد دو فایل پیوست داشت که اولی گزارشی از هزینه کرد نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران بود و در آن مشخص بود که این نمایشگاه نسبت به نمایشگاه‌های پیشین با کاهش ۷۷ درصدی هزینه‌ها و تنها با ۲۳درصد از هزینه‌های آخرین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد و بحث عدالت اجرایی و ارسال کتاب به سراسر کشور اتفاق افتاد. اما به زعم بنده تفاوت نمایشگاه مجازی در دریافت اطلاعاتی بود که از آن به دست آمد و منتشر شد. دسترسی به همین اطلاعات ما را برآن داشت تا بخشی را راه‌اندازی کنیم؛ البته نه به معنای اضافه کردن تشکیلات و هزینه‌های دیگر، بلکه با همین ظرفیتی که درون موسسه وجود دارد. درواقع ما وارد فازی از فعالیت‌های جدید در خانه کتاب و ادبیات ایران شدیم که داده‌کاوی بخش نشر کشور است و منحصربه فرد بوده و فاز اول آن را با نمایشگاه انجام دادیم. البته درخصوص بانک‌های اطلاعاتی دیگری که داریم همچون طرح‌های فصلی فروش کتاب و باقی فعالیت‌های خانه کتاب و ادبیات ایران نیز صورت گرفت.
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران ضمن بیان این که معمولا در نمایشگاه‌های پیشین تصویر مبهم و غیر دقیق داشتیم، مطرح کرد: برخی مدعی بودند بخش اعظم شلوغی نمایشگاه‌های کتاب و فروش زیاد کتاب، به دلیل حضور ناشران آموزشی و فروش کتاب‌هایی در این حوزه است؛ کسی نمی‌توانست این ادعا را اثبات یا رد کند از این جهت که متر و معیار مشخصی در این زمینه وجود نداشت. اما ما همیشه گفتیم که نمایشگاه کتاب یک مانور فرهنگی است و کمیت آن نیز اهمیت دارد. اکنون ما تصویر دقیق و روشنی در خصوص بخش نشر کشور، فعالان این حوزه، ناشران، کتابفروشان و مردم به مسئولان، مخاطبان و فعالان این حوزه ارائه می‌دهیم که بسیار ذی‌قیمت است. اطلاعاتی که در نمایشگاه مجازی کتاب تهران به‌دست آوردیم بر اساس سن، جنسیت، محل سکونت، رفتار مصرف‌کننده، رفتار ناشر، کتاب‌ها، ارتباطات و مناسبات بین این‌ها می‌تواند برای پژوهشگران، مسئولان و… مفید بوده و از آن بهره‌برداری کنند و اساس تصمیم‌گیری‌ها باشد.
وی با بیان اینکه بین جمع‌آوری داده و حصول نتایج حلقه مفقوده‌ای به عنوان داده‌کاوی مغفول مانده بود، مطرح کرد: ما در حال حاضر شاهد فعالیت جدیدی از فعالیت‌های خانه کتاب و ادبیات ایران هستیم که به زعم بنده به لحاظ محتوایی بسیار ارزشمند بوده و می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری‌‌های مختلفی برای افراد در حوزههای متفاوت اعم از سیاستگذاران، ناشران، کتابفروشان و همه فعالان این حوزه قرار بگیرد.
ایوب دهقانکار در پایان سخنان خود با اشاره به ادغام موسسات معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: اگر این ادغام صورت نمی‌گرفت رسیدن به این نقطه مطلوب اتفاق نمی‌افتاد. چون ایجاد ارتباط و مناسبات بین این سه موسسه به دلیل ماهیت اجرایی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و ماهیت محتوا محور خانه کتاب در دارا بودن دیتابیس کار سختی بود. به‌واقع برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران، مبحث داده‌کاوی و دریافت اطلاعات در حوزه نشر، کتاب، مخاطب و… از خروجی‌های ادغام این موسسات معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
در حوزه کتاب، کسی در محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تردید ندارد
محمد بهمنی از دیگر سخنرانان این آیین در خصوص سامانه داشبورد کتاب اظهار کرد: وقتی صحبت از فضای مجازی می‌شود کلان‌ترین لایه فناوری در حوزه زیست انسانی است و امروز سخن از تحولات حوزه حکمرانی است. علی القاعده مراد، شکل‌گیری الگوهای نوین در حوزه حکمرانی بوده و می‌توان از چند مولفه به عنوان مولفه‌های موثر در شکل‌گیری حوزه حکمرانی یاد کرد. یک مولفه ظهور بازیگران جدید در حوزه حکمرانی است؛ از مولفه دیگر می‌توان تحت عنوان تغییر مناسبات بازیگران نام برد. به واسطه ورود بازیگران جدید مناسبات بین بازیگران گذشته تغییر کرده است و این خود عاملی شده برای این که در قلمروهای مختلف به دنبال الگوی جدید باشند. مولفه سوم نیز که موثر بر این قضیه بود پیدایش پدیده‌ای تحت عنوان داده‌های عظیم است. مجموعه این‌ها به گونه‌ای حوزههای مختلف حکمرانی را دچار چالش کردند.
او افزود: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سه سال قبل با لحاظ این‌گونه چالش‌ها و چالش‌هایی فراتر از این بحث برنامه تحول این وزارتخانه را در دستور کار قرار دارد و این موضوع در حوزههای مختلف پیگیری شد. امروزه در کشور در حوزه کتاب کسی در محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تردید ندارد. این عقبه تاریخی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سبب شد وزارتخانه دارنده مخازن داده باشد. آن مخازن داده به صورت پراکنده در بخش‌های مختلف وزارتخانه بود اما بخش مدیریتی و حاکمیتی کمتر از آن بهره می‌برد.
او با اشاره به اینکه یکی از اقدامات، ذیل یکی از کلان پروژه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه هوشمند سازی فرهنگی، پیگیری «پنجره واحد» وزارتخانه بود، عنوان کرد: این پنجره واحد در اسفندماه سال گذشته رونمایی شد و در آن ۲۲ سامانه وزارتخانه با بیش از ۷۰ خدمت در دسترس اهالی فرهنگ و هنر قرار گرفت. با شکل‌گیری این پنجره واحد در این شرایط فعلی حداقل بخشی از چالشی که به‌عنوان مخازن پراکنده داشتیم برطرف شد. امروز شاهد شکل‌گیری مجموعه داده‌هایی بر بستر پنجره واحد هستیم که وزارتخانه باتوجه به آن کم‌کم می‌تواند صاحب یک سرمایه عظیم فرهنگی تحت عنوان داده‌های عظیم رسانه تعریف کند.
رییس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن بیان اینکه این چالش را در حوزه کتاب نیز داشتیم، تصریح کرد: با توجه به مطلوبیت سامانه‌ها و قدمت سامانه‌هایی که در معاونت امور فرهنگی داشتیم، این بخش از ساماندهی داده‌ها زودتر انجام شد. به‌عبارت‌دیگر ما در پنجره واحد ارزش افزوده‌ای را پیگیری کردیم با عنوان «داشبورد مدیریتی رصد تولید و مصرف کتاب» و همین‌طور سایر حوزه‌ها که در حال پیگیری است. در ساماندهی این داده‌ها می‌توانستیم دو رویکرد را دنبال کنیم؛ یکی رویکرد یکپارچه‌سازی همان مخازن بود. رویکرد دیگر که ارزش افزوده بالاتری داشت این بود که ما بتوانیم «سامانه پشتیبان تصمیم» طراحی کنیم تا این سامانه در حوزه کتاب راهبردهایی را در دسترس قرار دهد که به نوعی فراتر از صرف بحث مجوزدهی رفتار کند و اقدامات حاکمیتی داشته باشد. این همان نقطه تحولی است که باید در وزارتخانه و بخش‌های مختلف به دنبال آن باشیم. اینکه ما بتوانیم فراتر از بحث مجوز و ممیزی و بحث‌های دیگر از این دست که در عقبه کلاسیک وزارتخانه وجود داشت عنوانی با این مضمون که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بتواند به لحاظ راهبری حاکمیتی در تولید و مصرف کتاب نقش‌آفرینی کند نیازمند داده‌کاوی مبتنی بر داده‌های موجود بود.
محمد بهمنی در پایان سخنان خود گفت: حداقل سه سامانه مهم در حوزه معاونت امور فرهنگی داشتیم که این سامانه‌ها در حال کار بودند منتها با همان ویژگی مخازن پراکنده؛ سامانه نشر با ۱۷ فیلد اطلاعاتی، سامانه چاپ با ۳۲ فیلد اطلاعاتی و سامانه واسپاری با ۲۲ فیلد اطلاعاتی. اکنون ما حدود ۷۰ فیلد اطلاعاتی را که حداقل ده سال سابقه داده‌های اطلاعاتی در آن وجود داشت بر اساس این موتور فناورانه‌ای که طراحی شد در کنار هم قرار دادیم. به واقع امکان در کنار هم قرار گرفتن فیلدهای مختلف با زبان مشترک اما با قابلیت بهره‌برداری مدیریتی در آن فراهم شد. امکان گزارش‌گیری مدیریتی مختلف در مجموعه این فیلدهای اطلاعاتی در دو لایه مختلف کلان و خرد در سه حوزه کتاب، نویسندگان و ناشران فراهم‌شده است و نقطه آغازی به شمار می‌رود برای اینکه در سایرحوزه‌ها نیز ساماندهی داده‌ها را داشته باشیم.