گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: هجدهم تیرماه که در تقویم رسمی با عنوان روز «ادبیات کودک و نوجوان» نام‌گذاری شده مقارن است با روز درگذشت مهدی آذریزدی، نویسنده پیشکسوت این حوزه که در سال ۱۳۸۸ دارفانی را وداع گفت. زهره مسکنی از فعالان عرصه ادبیات کودک و نوجوان در زمینه شعر، داستان و روزنامه‌نگاری است. به‌مناسبت روز ملی ادبیات کودک و نوجوان و به‌بهانه انتشار اثر جدید این نویسنده درباره زندگی و شعر فروغ فرخزاد از مجموعه «قرار با ستاره» با او گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
خانم مسکنی، درباره مجموعه «قرار با ستاره» و کتابی که در این مجموعه از شما منتشر شده بگویید.
«قرار با ستاره» مجموعه‌ای است که توسط انتشارات گویا با هدف آشنایی نوجوانان با مشاهیر ادب و هنر منتشر شده است. قیصر امین‌پور، کیومرث صابری، سیمین بهبهانی، هوشنگ گلشیری، صمد بهرنگی، صادق چوبک، سهراب سپهری، عباس یمینی‌شریف، پروین اعتصامی، احمد محمود و تعدادی دیگر از نام‌آوران ادب و هنر در این مجموعه مدنظر قرار گرفته‌اند و من هم کتاب مربوط به «فروغ فرخزاد» را در این عناوین انتخاب و تدوین کردم که به‌تازگی در سری دوم مجموعه منتشر شده است. سری اول مجموعه زمستان سال ۱۳۹۹ منتشر شد و تا جایی که اطلاع دارم این کار از سوی انتشارات گویا هم‌چنان ادامه دارد.
چرا فروغ فرخزاد را انتخاب کردید؟
من همیشه به فروغ و شعرش ارادت و علاقه داشتم و این فرصت را مغتنم شمردم تا به این بهانه یک بار دیگر به مطالعه آثار و مرور زندگی او بپردازم. البته این بار با این نگاه به بررسی موضوع پرداختم که مخاطبان کتاب نوجوانان بالای ۱۴ سال هستند؛ نوجوانانی که شاید خیلی با این مشاهیر آشنا نباشند و می‌بایست این آشنایی و معرفی با دقت و حساسیت و با توجه به ایجاد جذابیت بیشتر برای این گروه سنی انجام می‌شد. مجموعه «قرار با ستاره» فارغ از هرگونه تعصب و سیاست‌زدگی و در قالب کتاب‌مجله که اصطلاحا به آن bookazine می‌گویند تهیه شده و به عبارتی تاریخ ادبیات به زبان نوجوانان است. اگر بنده از کلمه تدوین استفاده کردم به این دلیل است که این کتاب برای من فرایندی شامل گردآوری و تهیه اطلاعات، انتخاب، مدون‌سازی و تالیف بود. غیر از آثار مکتوب به سراغ آثار تصویری و شنیداری بسیاری رفتم و بارها و بارها آن‌ها را دیدم و شنیدم و بعد با توجه به حجمی که خواسته شده بود شروع به انتخاب کردم. این‌که از میان آن همه اطلاعات که یک سری از آن‌ها درباره فروغ همه جا تکرار شده و یک‌سری ابهامات بدون پاسخ باقی مانده؛ کدام‌ها صحت دارد و کدام‌ها ندارد؛ دانستن چه چیزهایی در این باره برای نوجوان لازم و ضروری است و از همه مهم‌تر این‌که در خلال این اطلاعات چگونه می‌توان دانستنی‌های سودمند دیگری را هم در اختیار نوجوان علاقه‌مند و تشنه آگاهی که به هر حال و به هر نحو این کتاب به دستش رسیده گذاشت، موضوعی بود که به دقت انجام شد و از حاصل آن بسیار راضی هستم. خوش‌بختانه این مجموعه از صفحه‌آرایی و گرافیک قابل قبولی هم برخوردار است و امیدوارم با استقبال خوبی روبه‌رو شود.
گفتید که در خلال موضوع کتاب، اطلاعات و دانستنی‌های سودمندی گنجانده شده. در این مورد بیشتر توضیح بدهید.
این کتاب ۱۳۶ صفحه است و اگر اشتباه نکنم در مقایسه با سایر کتاب‌های این مجموعه تعداد صفحات بیشتری هم دارد. کتاب در سه فصل تهیه شده است. فصل اول زندگی‌نامه فروغ است که از خانه و خانواده شروع می‌شود تا کودکی و نوجوانی و ازدواج و جدایی و مرگ او. فصل دوم که مفصل‌تر است به آثار فروغ اختصاص دارد. این فصل شامل کتاب‌ها، فیلم‌ها، ترجمه‌ها، نمایش، داستان، گفتوگوها، نامه‌ها و سفرنامه فروغ است. فصل سوم هم اختصاص دارد به فروغ فرخزاد از نگاه دیگران. اما این‌که چه اطلاعاتی لابه‌لای این موضوعات گنجانده شده مثلا در فصل اول وقتی راجع به حادثه مرگ فروغ نوشتم به حوادث ترافیکی اشاره کرده‌ام که زمان و مکان و شخص نمی‌شناسد و از دیرباز در کشور ما قربانی گرفته و از مشاهیری نام بردم که به همین علت از دنیا رفته‌اند. یا وقتی صحبت از خاکسپاری فروغ در گورستان ظهیرالدوله می‌شود، قطعا بسیاری از نوجوانان و چه بسا بزرگ‌سالان هم جز بهشت زهرا (س) گورستان دیگری را در تهران نمی‌شناسند. آن‌جا اطلاعاتی داده‌ام که این محل کجاست و غیر از فروغ چه کسانی در آن آرمیده‌اند. یا در فصل سوم که فروغ از نگاه دیگران است، راجع به هر یک از این دیگرانی که از آن‌ها درباره فروغ نقل قول شده در حد دو سه سطری توضیح داده‌ام که خودش یک آشنایی مختصر با چهره‌های ادبی و هنری مانند مهدی اخوان‌ثالث، محمدرضا شفیعی‌کدکنی، احمد شاملو، یدالله رویایی، م. آزاد، پری صابری، کاوه گلستان و افرادی دیگر است. همین‌طور در بخش نامه‌ها و فیلم‌ها و گفتوگوها که فکر می‌کنم از قسمت‌های جذاب کتاب باشد، سعی کردم اگر از هر فرد اثرگذار و مشهور ایرانی یا خارجی در حیطه ادب و هنر نام برده می‌شود، حتی اگر شده در حد دو سه کلمه به چرایی نام‌آوری او اشاره کنم که سیروس طاهباز، احمدرضا احمدی، برناردو برتولوجی و خیلی‌های دیگر از آین دسته‌اند.
در انتخاب اشعار فروغ برای این گروه سنی چه معیاری داشتید؟
فروغ فرخزاد از زمان خودش خیلی جلوتر بوده و به همین دلیل اشعارش تا کنون هنوز مشمول مرور زمان نشده و درک آن برای خواننده نه تنها سخت نیست، بلکه به دلیل جسارت و شجاعت ویژه زنانه‌اش جالب هم هست. همین کار انتخاب را هم آسان و هم سخت می‌کرد؛ چون خیلی دلم می‌خواست اشعار بیشتری را در این کتاب داشته باشیم اما هم حجم کتاب و هم نوع آن اجازه نمی‌داد. البته پیرو پرسش قبل باید بگویم من یک مبحث کوتاهی را هم در این کتاب به ویژگی شعر فروغ اختصاص دادم و سعی کردم به زبانی بسیار ساده تفاوت وزن شعر عروض سنتی و نیمایی و نیمایی نو را با مثال‌هایی از شعر خود فروغ به مخاطب ارائه بدهم. در بعضی فصل‌ها هم به تناسب مطالب، بخش‌هایی از اشعار بلند فروغ را گذاشتیم. مثلا در فصل زندگی‌نامه با تصاویر مرتبط بخش‌هایی از شعر «دلم برای باغچه می‌سوزد» یا همان «حیاط خانه ما تنهاست» آورده شده و همین طور بخشی از شعر «بعد از تو» که به «ای هفت‌سالگی» هم معروف است. به صورت کامل هم از سه کتاب اول فروغ هر کدام یک قطعه شعر و از دو کتاب «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» هر کدام چهار قطعه شعر انتخاب کردم. معیارم موضوعاتی چون امید و عشق در شعر بود و استفاده از کلمات و عباراتی که به نظر می‌رسید مخاطب احتمالا ناآشنا را بیشتر جذب کند.
از خود شما تا به حال چند مجموعه شعر کودک منتشر شده است. مجموعه پنج‌جلدی «ماجراهای قندون» و مجموعه «ماجراهای شهر مورچه‌ای». برای مخاطب نوجوان و در قالب شعر متفاوت با آثار پیشین، کار دیگری در دست دارید؟
کارهای قبلی شعرم همه برای مخاطب کودک و در قالب ترانه بود. در آن کارها هدفم آموزش بود و به همین دلیل ناخودآگاه احساس می‌کردم برای مخاطبان سنین پایین‌تر باید با زبان ترانه و محاوره مفاهیم آموزشی را شیرین و خواندنی و در نتیجه آموختنی کرد. مدتی است مشغول پرداختن به شعر سپید برای مخاطب نوجوان هستم و فکر می‌کنم در این قالب برای این سن گفتنی‌های بهتر و بیشتری خواهم داشت. برای مخاطب نوجوان رمانی هم در دست انتشار دارم با عنوان «ماکارونی با سُس مشاعره» که توسط نشر پیدایش منتشر خواهد شد. همان‌طور که از نامش پیداست این رمان هم بی‌ارتباط با بحث شعر نیست و شخصیت‌های نوجوان آن علاوه بر مسائل روزمره زندگی امروز با کتاب و ادبیات هم در پیوند هستند و امیدوارم به زودی منتشر شود و مورد استقبال نوجوانان کتاب‌خوان قرار بگیرد.
خانم مسکنی شما هم به کار روزنامه‌نگاری مشغولید و هم شعر و هم داستان. کدامیک از این حوزه‌ها بیشتر شما را درگیر می‌کند و خودتان احساس می‌کنید در کدامیک موفقیت بیشتری وجود دارد؟
البته که عمده فعالیت ژورنالیستی بنده هم در حوزه کتاب و ادبیات داستانی و ادبیات کودک و نوجوان است. اما به‌نظرم این‌ها از هم منفک نیستند. درست است که قالب شعر و داستان از هم جدا هستند و اصول و شیوه روزنامه‌نگاری مکتوب یا مجازی هم چیزی جدا از داستان‌نویسی است. اما به عنوان یک دانش‌آموخته علم ارتباطات و رسانه همه این قالب‌ها را حاوی پیامی برای مخاطب می‌دانم. هر کانالی که بتواند پیام مرا به دیگران منتقل کند مرا به هدف نزدیک کرده و هدف نهایی هم اثرگذاری آن پیام است. این‌که مثلا کسی میان‌تیتر گزارش من درباره وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در سالی که گذشت یا پرسش و پاسخی در گفت‌وگویم با فلان شخصیت ادبی را بخواند، با این‌که ببینم کودکی دارد شعری آموزشی را که از من در کتاب یا مجله‌ای منتشرشده با ریتم می‌خواند یا نوجوانی درباره جمله‌ای از داستانم با دوستش صحبتی دارد، فرقی ندارد. هر یک از این صحنه‌ها نشان می‌دهد که پیام با همان ابزار به مخاطب رسیده و حتی شده برای چند لحظه ذهنش را درگیر کرده است. در عصر سراسر اطلاعات و ارتباطات همه این‌ها موفقیت یکسان است و من لذت می‌برم.
با توجه به روز «ادبیات کودک و نوجوان»، به نظر شما مهم‌ترین هدف و کارکرد این حوزه از ادبیات چیست؟
هدف ادبیات کودک و نوجوان این است که مخاطبش را برای شناختن، دوست‌داشتن، ساختن و حفظ محیط زندگی‌اش آماده کند و البته که باید در عین حال برای کودکان و نوجوانان به تناسب سن‌شان لذت‌بخش و سرگرم‌کننده هم باشد. ما هر وقت قلم را برمی‌داریم که برای این گروه‌های سنی بنویسیم باید به این فکر کنیم که چطور می‌شود آن‌ها را به خواندن این مقوله علاقه‌مند و مطالعه را برای‌شان به عادت تبدیل کرد و حتما هدف بزرگی هم هست که ایجاد و تقویت مفهوم صلح برای تمام کودکان و نوجوانان جهان است.