گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: به دنبال انتشار خبر بازداشت امام خمینی (ره)، در سحرگاه ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ به‌مناسبت سخنرانی تاریخی ایشان که علیه اسرائیل و رژیم شاه بود؛ از نخستین ساعات روز پانزدهم خرداد، اعتراضات گسترده‌ای در شهرهای قم، تهران، ورامین، مشهد و شیراز برگزار شد که با شعارهایی بر ضدشاه و در طرف‌داری از امام (ره) همراه بود.
مردم منطقه پیشوا که سومین روز شهادت امام حسین (ع) را به سوگ نشسته بودند با شنیدن خبر دستگیری مرجع تقلیدشان حاج آقا روح‌الله (ره)، اولین نقش‌آفرینان قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شدند.
ماموران نظامی که در نقاط مرکزی و حساس شهرهای قم و تهران مستقر بودند به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند. مردم نیز با چوب و سنگ به دفاع از خود برخاستند. تظاهرات در آن روز و دو روز بعد نیز ادامه یافت و هزاران نفر از مردم کشته و مجروح شدند. فجیع‌ترین حادثه، قتل عام دهقانان کفن‌پوش ورامینی بود که در پشتیبانی از امام (ره) راهی تهران شده بودند. ماموران نظامی در سر پل باقرآباد با آن‌ها روبرو شده و با سلاح‌های سنگین آن‌ها را قتل عام کردند.
قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نقطه عطفی در آغاز انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. امام خمینی (ره) روز ۱۵ خرداد را چون عاشورا روز عزای عمومی ملت مظلوم دانست و روز حماسه و تولد جدید اسلام و مسلمانان نامید. بعد از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ این روز در تقویم رسمی ایران تعطیل اعلام شد.
کتاب‌های متعددی با رویکرد این قیام و وقایع قبل و بعد از آن نوشته و منتشر شده است؛ معرفی بیست اثر:
۱-«اصلاحات آمریکایی و قیام ۱۵ خرداد» نوشته عباس خلجی
۲-«نقش روحانیت در قیام ۱۵ خرداد» نوشته فریبا جعفری
۳-«نقش بازار در قیام ۱۵ خرداد» نوشته رحیم روحبخش
۴-«سه سال ستیز مرجعیت شیعه در ایران» حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان
۵-مجموعه «تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد» نوشته جواد منصوری
۶-«روزى مردى برخاست» نوشته محمدرضا محمدی‌پاشاک
۷-«خاطرات مرضیه حدیدچى(دباغ)» به‌کوشش محسن کاظمى
۸-«بهار بیداری: خاطرات بازماندگان حماسه ۱۵ خرداد دشت ورامین»
۹-«پنجاه و هفت سال اسارت» نوشته علی‌محمد بشارتی
۱۰-«خرداد ۴۲ چرا و چگونه؟» مولفان علیرضا مهدی‌زاده و فاطمه قره‌چایی
۱۱-مجموعه سه جلدی «روزشمار ۱۵ خرداد» به کوشش احمد گودرزیانی
۱۲-«خاطرات ۱۵ خرداد» نوشته علی باقری
۱۳-«قیام ۱۵ خرداد طلیعه نهضت امام خمینی» مجموعه مقالاتی از مظفر نامدار به اهتمام سهراب مقدمی
۱۴-«نامه نیمه خرداد» به‌مناسبت سال‌روز قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ نوشته مجتبی سلطانی‌احمدی و رحیم نیکبخت‌میرکوهی
۱۵-«خاطرات حجه‌الاسلام و المسلمین سیدعلى‌اکبرمحتشمى‌پور» نویسنده سیدعلی‌اکبر محتشمی‌پور
۱۶-«خاطرات ۱۵ خرداد شیراز» به‌کوشش جلیل عرفان‌منش
۱۷-«متن کامل مذاکرات هیات دولت طاغوت در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲»
۱۸-«کتاب‌شناسی ۱۵ خرداد مرکز اسناد انقلاب اسلامی ۱۳۷۵»
۱۹-«بهار بیداری: خاطرات بازماندگان حماسه ۱۵ خرداد دشت ورامین»
۲۰-«درباره امام خمینی (ره)، خرداد و مسئله انقلاب» خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی
با محوریت قیام خونین ۱۵ خرداد اشعاری سروده شده است؛ بخش‌هایی از چند شعر:
خونی که در فیضیه بر خاک وطن ریخت
چون چشمه‌ای جوشید و بر دشت و دمن ریخت
ضیاالدین ترابی
خورشید تبعیدی به زندان افق بود
شب در هجوم بال خفاشان قرق بود
جز لاله‌های خون در آن مسلخ نمی‌رست
در نای‌ها حتی گل آوخ نمی‌رست
سیدحسن حسینی
شکفت از دل شب مهر نیمه خرداد
برآمد از شب و مهر امیدواران بود
سپیده کاشانی
سخن ز لعل گهرآفرین پیرمراد
فروغ زندگی از نو به ملک هستی داد
که انقلاب جهانگیر ما تراوش یافت
ز جوش چشمه خونرنگ نیمه خرداد
صائم کاشانی
آفتاب عشق در زنجیر بود
آسمان زندگی دلگیر بود
در سکوت ظلمت، آوایی اگر
می‌شنیدی ناله شبگیر بود
علی‌مرادی غیاث‌آبادی
صد آفرین به روح خمینی و نهضتش
کاینگونه خلق را به جهادی گران کشید
خشم مقدس همه آزادگان شرق
از جان پرخروش تو این سان زبان کشید
ای بت شکن که شور تو این خلق خفته را
بیرون ز خواب خویش چو سیل دمان کشید
کو تا تو را زمانه شناسد که کار تو
یک‌باره ره به جرگه پیغمبران کشید
محمدرضا حکیمی
شیاطین فنون باز در کار بستند
میان تن و روح دیوار بستند
هراس از دم گرم خورشید کردند
شبانگاهش از ملک تبعید کردند
ساعد باقری
به رستاخیز یوم‌ا… روحانیت ایران
جهان خفته را بر کرد از خواب گرانجانی
امام راستین، روح خدا یعنی خمینی را
به خشم آمد دل پرمهر چون دریای توفانی
مشفق کاشانی
از مکه تا «طف» از حشیش حیرتی نیست
هر کس که خون‌آلود زخم هجرتی نیست
در جان عالم جوشش خون حسینی است
اینک قیام قائم مهدی خمینی است
علی معلم
خیابان از نفس افتاد جان داد
هزاران دسته‌گل در باد جان داد
بهار پرپر قم در ورامین
دریغا نیمه خرداد جان داد
سیدضیاالدین شفیعی