گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: مسعود خیام نویسنده و مترجم، این روزها مشغول پژوهش در مورد خمسه نظامی است. «شاهنامه در بمباران»، «خط آینده»، «خیام و ترانه‌ها»، «گلستان سعدی برای نوجوانان»، «موش و گربه عبید زاکانی»، «شعر نو برای مبتدیان جوان»، «پادشاه صورت و معنا»، «احمد شاملو- عکس فوری»، «شاهنامه برای جوانان»، «نیم‌نگاهى به مولوى»، «مثنوى براى جوان‌ترها»، «سیاهچاله‌ها»، «نیم‌نگاه، از ارستو تا هایزنبرگ» و ترجمه «شب ایگوانا» تنسی ویلیامز از جمله آثار نشر یافته او محسوب می‌شوند. با خیام گفت‌وگویی داشتیم که ماحصل آن را می‌خوانید.
آقای خیام در مورد جدیدترین اثرى که این روزها مشغول نوشتن هستید و چرایى آن بگویید؟
روى خمسه نظامى کار مى‌کنم. زبان فارسى شاعر خیز است. به هر جُنگ و مجموعه‌اى مثل «آتشکده آذر» یا «تاریخ ادبیات صفا» نگاه کنید با تعداد فراوانى شاعر روبه‌رو مى‌شوید که این بخش کوچکى از شاعران این زبان است. من تقریبا هیچ فارسى زبانى نمى‌شناسم که در طول عمرش شعرى نگفته باشد. الان هم که آبا و اجداد نیما و شاملو آمرزیده باد؛ زیرا با شیوه جدید، دریچه شعر را به دروازه تبدیل و آن را باز و همه را شاعر کرده‌اند. لطفا این سخن حمل بر مخالفت من با شعر نو تعبیر نشود. در این «سرزمین همه شاعر» ۶ نفر بالا بالاها نشسته‌اند یعنى سلسله جبال شعر فارسى ۶ قله بالاى هشت هزار متر دارد. به ترتیب تاریخ: فردوسى، خیام، نظامى، سعدى، مولوى و حافظ. من قبلا همه را کار کرده بودم و فقط مانده بود نظامى.
این کار چگونه شروع شد؟
در قرنطینه و عدم تحرک کرونایى بالاخره پنج گنج نظامى را دست گرفتم. قبلا در مصاحبه‌ای گفته بودم «نظامى برایم تابلو ورود ممنوع نصب کرده» اما دلگرمى دوستانى مثل کلتون، شمس و عنایت، چالش نظامى را در سفره من گذاشت. حتما شنیده‌اید که بعضى‌ها کارهاى بزرگ خود را در محدودیت‌هایى مانند زندان یا بیمارى انجام داده‌اند. چون آنان جزو بزرگانند اسم نمى‌آورم تا شبهه چسباندن خودم به بزرگان ایجاد نکنم.
دقیقا چه مى‌کنید؟
اول با کمک مراجعى که در اختیار دارم نظامى را در حدود دانش محدودم جذب مى‌کنم. بعد با زبانى که براى یک جوان در حدود دیپلم دبیرستان قابل درک باشد به‌طور خلاصه مى‌نویسم.
چیزى از قلم نمى‌افتد؟
فراوان. خمسه نظامى بین بیست و پنج تا سى هزار بیت شعر است. البته اگر شخصی بخواهد اصل کتاب خود نظامى موجود است من فقط سعى کرده‌ام جان کلام را منتقل کنم.
جان کلام؟
بله. کار نظامى مشحون از «کلام خرد» است. بسیارى از ضرب‌المثل‌هاى روزمره ما از نظامى است.
اگر بخواهید با شیوه خودتان و به خلاصه‌ترین کلام نظامى را معرفى کنید چه مى‌گویید؟
نظامى گنجوى در سال ۱۱۴۱ میلادى مطابق ۵۲۰ هجرى شمسى در شهر گنجه آذربایجان به دنیا آمد. اسم کامل او طولانى است و براى ما کافى‌ست او را نظامى یا حکیم نظامى بنامیم. مادرش کرد و پدرش ترک بود. شاعر قرن ششم هجرى قمرى که تا آخر عمر در گنجه زندگى کرد و جز یک سفر کوتاه، هرگز جایى نرفت. جز طبیعت و شاعرى، به نجوم و موسیقى علاقه داشت و در مقدمه بسیار از اشعارش موسیقى جارى کرده است. مسلمان سنى حنفى بود اما به سایر ادیان و مذاهب احترام مى‌گذاشت. نظامى شاعرى داستان‌سراست. بابت دو عاشقانه «خسرو و شیرین» و «لیلى و مجنون» به او لقب شاعر رمانتیک داده‌اند و به‌خاطر دو کتاب «شرفنامه» و «اقبالنامه» که به مجموع آن «اسکندرنامه» مى‌گویند او را شاعر حماسى خوانده‌اند. گفته‌اند نظامى بیست هزار بیت شعر به‌شیوه قصیده و غزل داشته اما میراث اصلى و عظیم او «خمسه» یا «پنج گنج» است. خمسه نظامى شامل کتاب‌هاى «مخزن‌الاسرار»، «خسرو و شیرین»، «لیلى و مجنون»، «هفت پیکر (هفت گنبد)» و «اسکندرنامه» است. تقریب تعداد شعرها مربوط به اشعار منتسب است که در مورد آن‌ها بین علما اختلاف نظر وجود دارد. در مورد زندگى و کارهاى نظامى کتاب‌هاى فراوانى نوشته‌اند. تاریخ وفات نظامى بین ۱۲۰۳ تا ۱۲۱۷ میلادى مطابق با ۵۸۲ هجرى شمسى تا ۵۹۲ ه.ش. ذکر شده است. سن او را بین ۶۲ تا ۷۶ سال (حتی ۸۴ سال نیز) گزارش کرده‌اند.
کدام بخش کار براى شما جذاب‌تر بود؟
اولا هر جا به ضرب‌المثل یا کلام خرد بر مى‌خوردم شعف کودکانه‌اى به من دست مى‌داد. ثانیا بدون هیچ‌گونه اما و اگر و تردید، «خسرو و شیرین» شاهکار نظامى است.
در چه مرحله‌اى از کار هستید؟
روایت اول را تمام کرده‌ام و داغ داغ از تنور در آورده‌ام. براى نظرخواهى و ویرایش به دوستان داده‌ام. معمولا دوستان لطف مى‌کنند و زحمت مى‌کشند، بعضى از دوستان نیز پرخاش مى‌کنند که چرا فى‌المثل پى.دى.اف. داده‌اى. نسخه خوانى و ویرایش و این قبیل آماده‌سازى‌هاى کتاب در کشورهاى پیشرفته به‌صورت حرفه‌اى انجام مى‌شود و ناشر هزینه آن را مى‌پردازد.
آقای خیام، در مورد منابعی که از آن‌ها بهره برده‌اید، بگویید؟
کار سه نفر بیش از سایرین مورد استفاده من بود: اول، حسن وحید دستگردى با ویرایش سعید حمیدیان، دوم، بهروز ثروتیان، سوم، برات زنجانى، که هر سه کارى کرده‌اند کارستان. جز این‌ها کلیات نظامى امیرکبیر و خمسه نظامى به نثر، محبوبه زمانى و تعداد فراوانى مرجع دیگر دم دست بود که در خود کتاب آورده‌ام.
با توجه به‌وضعیت بازار نشر، شما با انتشار کتاب مشکل ندارید؟
خوش‌بختانه هنوز بعضى ناشران سر پا هستند و با هزار مصیبت خودشان را مى‌کشانند. مشکل من ناشر نیست ارشاد است. سى چهل سال پیش اصلاحات ارشاد را طاقت مى‌آوردم و اگر مجوز نمى‌دادند در خارج کتاب را چاپ مى‌کردم. الان دلم نمى‌خواهد این کار را انجام دهم و اگر ارشاد در کار دست ببرد پى.دى.اف. را داخل بطرى مى‌گذارم و به اقیانوس اینترنت پرتاب مى‌کنم.
کار بعدى شما چیست؟
تا نظامى را به سامان نرسانم به هیچ کار دیگرى فکر نمى‌کنم.