گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: یک سال با کرونا گذشت. سال ۱۳۹۹ حوزه فرهنگ و ادبیات همانند بخش‌های مختلف هنری در شرایط سختی قرار گرفت اما به حیات خود در بستر مجازی ادامه داد. در این دوران حوزه‌های مختلف ادبی و هنری سعی کردند نوآوری و خلاقیت داشته باشند و در انزوا نمانند. برخی نهادها ویروس کرونا را با تغییر روش و ابزارها به فرصت تبدیل کردند؛ در مورد بحث کتاب در فضای مجازی یا فعالیت‌های این چنینی هدف اصلی کتاب و کتابخوانی بود و تغییر صرفا در شیوه رواج کتابخوانی صورت گرفت. البته با تمرکز فعالیت‌ها در بخش مجازی مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری در فضای مجازی تنها در چارچوب قوانین و مقررات جاری کشور و با اخذ تاییدیه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجاز است.
در این نوشتار نگاهی داریم به فعالیت‌هایی که سال ۹۹ در حوزه فرهنگ و ادبیات به شیوه‌های مختلفی برگزار شدند.
فروش آنلاین کتاب
از همان روزهای پایانی سال ۱۳۹۸ که با شرایط خاص (قرنطینه خانگی به دلیل شیوع کرونا ویروس) قرار گرفتیم بسیاری از برنامه‌ها به تعویق افتاد و کتابفروشی‌ها تعطیل شدند بسیاری از ناشران به فروش آنلاین توجه زیادی نشان دادند سایت‌ها به روز و حتی تعداد جدیدی راه‌اندازی شدند.
نمایشگاه مجازی کتاب
فروردین ماه با فروش آنلاین در حال سپری شدن بودن که با نزدیک شدن به اردیبهشت، زمزمه‌هایی مبنی بر برگزار نشدن سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب شنیده شد. کم‌کم گمانه‌زنی برای برگزای نمایشگاه مجازی کتاب قوت گرفت که البته موجی از مصاحبه‌ها با ناشران، مسئولین و اهالی ادبیات را به همراه داشت. اتفاقی که با تمام اظهارنظرهای مثبت و منفی که در مورد آن صورت گرفت به وقوع پیوست و نخستین نمایشگاه مجازی کتاب ۳۰ دی‌ماه با حضور سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، افتتاح شد و از اول بهمن ماه به صورت عمومی در در وب سایت tehranbookfair.ir در دسترس قرار گرفت.
دیدار ماه
از یکی از مهم‌ترین اتفاقات هر سال در ماه رمضان می‌توان به دیدار رهبر انقلاب با شاعران اشاره کرد که به‌دلیل شیوع بیماری کرونا و با توجه به دستورالعمل‌های کارگروه پیشگیری مبنی بر منع قانونی برای برگزاری تجمعات در کشور، دیدار شاعران با مقام معظم رهبری همانند سایر دیدارهای ایشان در ماه مبارک رمضان برگزار نشد. در نهایت مراسم شعرخوانی شاعران در محضر مقام معظم رهبری در شب میلاد کریم اهل بیت امام حسن مجتبی (ع) در قالب برنامه «دیدار ماه»، به یاد دیدارهای سالانه با ایشان، در رواق شهدای گمنام حوزه هنری برگزار شد.
خانه کتاب و ادبیات ایران
سامان‌دهی موسسات معاونت فرهنگی (نمایشگاههای فرهنگی ایران، خانه کتاب و بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان) یکی از رخدادهای مهم سال ۹۹ محسوب می‌شود که البته از اواخر سال ۱۳۹۸ تدارک ادغام آن صورت گرفته بود. رویکردهای اصلی در ساختار جدید موسسات تابعه معاونت فرهنگی برای بهره‌گیری بیشتر از فضای مجازی در فعالیت‌های فرهنگی، استفاده از ظرفیت‌های مغفول قانونی برای پویایی اقتصاد فرهنگ و تلاش برای ایجاد فرصت‌های اقتصادی جدید در سطح ملی و بین‌المللی، ارتقای فعالیت‌های ادبی و به‌ویژه حفظ و توسعه زبان فارسی و صرفه‌جویی در هزینه‌های اجرا و افزایش بهره‌وری در اداره موسسه، اعلام شد. ایوب دهقانکار نیز به عنوان مدیرعامل این موسسه با عنوان «خانه کتاب و ادبیات ایران» فعالیت خود را آغاز کرد.
طرح بهارانه، تابستانه، پاییزه و زمستانه کتاب
اجرای طرح‌های فصلی طرح توزیع یارانه کتاب از رویدادهای قابل تحسین امسال بود که با توجه به همه‌گیری ویروس کووید- ۱۹ و آسیب وارده به کتابفروشان و ناشران از طریق کتابفروشی‌ها با عنوان «بهارانه کتاب ۹۹»، «تابستانه کتاب ۹۹»، «پاییزه کتاب ۹۹» و «زمستانه کتاب ۹۹» به رونق کتابفروشی‌ها و ترغیب مردم به تهیه کتاب‌های با صرف هزینه کمتر کمک کرد.
هفته کتاب
در آبان ماه نیز بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی، به صورت مجازی و حضوری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شد. مشارکت گسترده دستگاه‌ها و فعالیت‌های استان‌ها و اشتراک‌گذاری برنامه‌ها از ویژگی‌های بارز این هفته بود. به‌نظر می‌رسید اپیدمی کرونا باعث کاهش میزان مشارکت و استقبال از هفته کتاب شود اما مشارکت قابل‌توجهی صورت گرفت. توزیع بیش از ۶۰ هزار عنوان کتاب در مناطق روستایی کشور از سوی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با شعار «با کتاب می‌شه» و با هدف ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در بین اقشار کمتر برخوردار جامعه نیز به اجرا درآمد.
جایزه ادبی جلال آل‌احمد
در دی ماه شاهد برگزاری آیین اختتامیه سیزدهمین دوره جایزه ادبی «جلال آل‌احمد» بودیم. هدف اصلی این جایزه ادبی ارتقای زبان فارسی و ادبیات ملی و ایرانی است که در شکل‌های مختلفی صورت می‌گیرد و هر کاری یک گام در ارتقای زبان فارسی است. بزرگداشت پدیدآورندگان آثار برجسته، بدیع و پیش‌رو بر عهده جایزه جلال قرار گرفته است.
جشنواره بین‌المللی شعر فجر
همچنین آیین پایانی پانزدهمین جشنواره بین‌المللی «شعر فجر» بهمن ماه سال ۹۹ در تالار وحدت برگزار شد. در جشنواره امسال سه تقارن وجود داشت از یک سو چهلمین سالگرد دفاع مقدس، از طرف دیگر مصادف شدن جشنواره با اولین سالگرد شهادت شهید حاج قاسم سلیمانی و چهلمین روز درگذشت شهید فخری‌زاده بود.
جایزه کتاب سال
برگزیدگان و شایستگان تقدیر سی‌وهشتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و بیست‌وهشتمین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران اوایل اسفند ماه سال گذشته طبق روال هر ساله با حضور رئیس جمهوری معرفی و تقدیر شدند.
رونمایی متون هنری با محوریت دفاع مقدس
رونمایی از ۳۱ عنوان نمایشنامه همزمان با ۴۰ سالگی آغاز هشت سال حماسه و دفاع به همت بنیاد رودکی و سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس نیز اتفاق مهمی بود که اواخر اسفند ماه شاهد آن بودیم.
از جشنواره تا پویش با کتاب
به‌دلیل تعدد رخدادهای ادبی در این بخش فقط اشاره‌ای به عناوین برنامه‌هایی داریم که در طی امسال برگزار شده‌اند؛ رویدادهایی هم‌چون، ششمین دوره جایزه «شعر احمد شاملو»، هفدهمین جشنواره «نقد کتاب»، نوزدهمین دوره جایزه ادبی «صادق هدایت»، سومین دوره جایزه «احمد محمود»، سومین دوره جایزه «ارغوان»، جایزه «مهرگان ادب»، ششمین دوره جایزه «فرشته»، ، دومین دوره جایزه «جمالزاده»، نخستین دوره جشنواره ملی «شعر دانشجویی»، هجدهمین جشنواره «قلم زرین»، چهارمین دوره جایزه «ابوالحسن نجفی»، چهارمین دوره جام «باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان»، هشتمین دوره «لاک‌پشت پرنده»، جایزه «دکتر فتح‌الله مجتبایی»، دومین دوره جایزه «کتاب سال استان زنجان»، اولین دوره مسابقه ادبی «تحریر خیال»، هفتمین دوره جشنواره «تقدیر از مروجان کتابخوانی»، اولین «جشنواره ادبی آفتابگردان»، ششمین «جایزه فیروزه»، نوزدهمین جشنواره «کتاب و رسانه»، چهاردهمین دوره جایزه «کتاب سال شعر ایران به انتخاب خبرنگاران»، جایزه ادبی «نوفه»، چهارمین دوره جایزه «داستان تهران»، بیست و هفتمین جشنواره ملی «کتاب سال دانشجویی»، سومین جایزه ادبی «الوند»، نخستین دوره جام باشگاه‌های کتابخوانی «سالمندان»، بیستمین دوره جشنواره «حوزه چاپ»، هفتمین جشنواره «روستاها و عشایر دوستدار کتاب»، هفدهمین جشنواره «نقد کتاب»، هجدهمین جشنواره «کتاب رشد»، دو سالانه «نشان شیرازه»، نخستین جایزه «کتاب تاریخ انقلاب اسلامی»، دهمین جشنواره «ادبیات داستانی بسیج»، پویش «کتابخوانی ۲۰۲۰»، پویش «با کتاب در خانه»، پویش «کتابخوانی ملی» و پویش کتابخوانی «نامه به نویسنده».
اجرای طرح سامانه «پست کتاب» و خرید کتاب توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چند نوبت از دیگر فعالیت‌هایی است که پشت سر گذاشتیم. ضمن این که فعالیت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، دفتر شعر جوان و باشگاه‌های کتابخوانی در فضای مجازی پی گرفته شد.
متاسفانه تعدادی از اهالی فرهیخته عرصه ادبیات در سال ۱۳۹۹ آسمانی شدند. روحشان شاد.