سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: علی بن ابیطالب (ع) مشهور به امام علی و امیرالمومنین(ع) در ۱۳ رجب سال سى‌‌ام عام‌الفیل در خانه خدا متولد شدند. ایشان فرزند ابوطالب و فاطمه دختر اسد بن هاشم، پسرعمو و داماد پیامبر اکرم(ص)، همسر حضرت فاطمه(س)، پدر و جد یازده امام شیعه هستند.
حضرت علی علیه‌السلام در مکه و مقدس‌ترین مکان یعنی کعبه متولد شده‌اند. از نظر تاریخ اسلام و روایات شیعه و سنی، قطعی است که نخستین شخصیتی که به دعوت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) لبیک گفتند و اسلام را پذیرفتند، حضرت علی (ع) هستند. هنگامی که قریش قصد کشتن پیامبر (ص) را داشتند، امام علی (ع) در بستر پیامبر (ص) خوابیدند تا دشمنان گمراه شوند و بدین طریق پیامبر (ص) مخفیانه هجرت کردند. پس از رحلت پیامبر (ص) گروهی در سقیفه، با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کردند و امام علی (ع) ۲۵ سال از خلافت دور ماندند. حضرت پس از خلافت ابوبکر، عمر و عثمان، به اصرار مسلمانان خلافت و حکومت را پذیرفتند.
حضرت امام علی (ع) دارای کنیه‌ها و القاب مختلفی هستند. از جمله، ابوالحسن، ابوتراب (به دلیل سجده‌های طولانی که ایشان داشتند. هم‌چنین در سال دوم هجری هم علی (ع) روی زمین خوابیده و مقداری گرد و غبار بر لباس‌شان نشسته بود. در این هنگام پیامبر اسلام (ص) بر بالین ایشان آمد و با خطاب «یا ابوتراب« حضرت را بیدار کردند. از آن زمان، به این کنیه نیز مشهور شدند. ابوریحانتین (این کنیه را هم پیامبر (ص) برای ایشان قرار داد و به معنای پدر دو ریحانه بهشت، امام حسن (ع) و امام حسین (ع)، مرتضی، امیرالمومنین، یعسوب‌الدین (مالک و رئیس و حاکم دین)، یعسوب‌المومنین (آقا و رئیس مومنان)، اسدالله و اسدالله الغالب (شیر خدا)، حیدر و حیدر کرار (شیر بیشه ایمان)، سید العرب، سید المسلمین، امام المتقین، مولی الموحدین و کاشف الکرب (برطرف کننده غم) از دیگر کنیه و القاب ایشان هستند.
حدود ۳۰۰ آیه از قرآن کریم، درباره فضایل امام علی(ع) است مانند آیه مباهله، آیه تطهیر و برخی دیگر از آیات، برعصمت ایشان دلالت دارند. کتاب ارزشمند و مقدس «نهج‌البلاغه» شامل مجموعه‌ای از سخنان امام علی(ع) برگزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه و حکمت‌آمیز به عنوان یکی از نیاز‌های اساسی جامعه اسلامی در تمام اعصار است.
ابراز ارادت یا اشاره به شخصیت والای نخستین امام شیعیان در آثار شاعرانی هم‌چون شهید بلخی، رودکی سمرقندی، نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، سنایی غزنوی، اهلی شیرازی، وحشی بافقی، صائب تبریزی، هاتف اصفهانی، شاه نعمت‌الله ولی، ابن‌حسام خوسفی، باذل مشهدی، عطار، فردوسی، مولوی و حافظ و بسیاری از دیگر شاعران دیده شده است. در دوران معاصر نیز شاعران بسیاری به ستایش امیرالمومنین (ع) پرداخته‌اند. نمونه مشهور آن شعر «علی ای همای رحمت» از محمدحسین شهریار است.
آثار مکتوب بسیاری به زبان‌های مختلف درباره امام علی(ع) نوشته و منتشر شده که ۲۵ عنوان کتاب مرتبط با این موضوع را می‌بینید:
۱- «نشان‌های آن بی‌نشان» یوسفعلی میرشکاک
۲- «زندگانی امیرالمومنین(ع)» سیدهاشم رسولی محلاتی
۳- «امام علی بن ابیطالب(ع)» عبدالفتاح عبدالمقصود ترجمه سیدمحمد مهدی جعفری
۴- «اصحاب امام علی علیه‌السلام» سیداصغر ناظم‌زاده قمی
۵- «اسرار غدیر» محمدباقر انصاری
۶- «ترجمه الغدیر» عبدالحسین امینی ترجمه اکبر ثبوت
۷- «خصائص امیرالمومنین علی بن ابیطالب» احمد بن علی نسائی و نصرالله آیتی‌مقدم
۸- «ترجمه منظوم اشعار منسوب به امیرالمومنین» محمد محقق
۹- «جاذبه و دافعه امام علی» شهیدمرتضی مطهری
۱۰-«سیمای امام علی به روایت اهل سنت» هاشم بن سلیمان بحرانی ترجمه محمد امینی
۱۱- «علی زیباترین سروده هستی» شهیدمصطفی چمران
۱۲- «علی حقیقتی فراتر از اساطیر» حسن رحیم‌پور ازغدی
۱۳- «مینای قلم» جواد محدثی
۱۴- «ولایت علی در قرآن کریم و سنت پیامبر» سیدمرتضی عسگری
۱۵- «امام علی(ع) از ولادت تا شهادت» سیدمحمدکاظم قزوینی ترجمه علی کرمی
۱۶-«امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب» احمد رحمانی همدانی ترجمه حسین استادولی
۱۷- «نهج البلاغه» ترجمه محمد دشتی
۱۸- «فروغ ولایت» آیت الله جعفر سبحانی
۱۹-«آئینه خدا» با زیرعنوان امیرالمومنین در شعر فارسی به قلم سیدمصطفی موسوی‌گرمارودی
۲۰- «امام علی صدای عدالت انسانیت» نوشته جورج جرداق و ترجمه سیدهادی خسروشاهی
۲۱- «مدینه المعاجز» هاشم بن سلیمان بحرانی ترجمه سیدغریب عساکره مجد
۲۲- «اختصاصات حضرت علی(ع)» حسین عمادزاده
۲۳- «امیرالمومنین در شعر شعرا از فردوسی تا امام خمینی» آیت‌الله علی دوانی
۲۴- «گزارش لحظه به لحظه از ولادت امام علی (ع)» اثر محمدباقر انصاری
۲۵- «امام علی در قرآن» نوشته علی آل‌کاظمی
نمونه اشعار آیینی که به مناسبت ولادت امام علی (ع) سروده شده است:
بر شوره‌زار قلب‌ها باران می‌آید
بر درد‌های بی‌دوا درمان می‌آید
دستانِ پشت پرده خلق است حیدر
روزی‌رسان عالَم امکان می‌آید
چشم زمین روشن به روی صاحبش شد
شأن نزول سوره انسان می‌آید
قبل از نبی کعبه بغل کرده علی را
بر جسم سرد کعبه حالا جان می‌آید
هم باطن یاسین و هم اُمّ ُالکتاب است
آیات مدح اوست در قرآن می‌آید
«ما خاک پای بچه‌های بوترابیم»
خیلی به نوکرهاش این عنوان می‌آید
باقی نمی‌ماند گناهی و سیاهی
تا عشق حیدر در دل ویران می‌آید
در سینه ام باشد غم عالم غمی نیست
پای ضریحش غصه‌ها پایان می‌آید
هم هوش و هم دل می‌برد ایوان طلایش
عاقل از ایوان نجف حیران می‌آید
او وعده داده، دلخوشی من همین است
در لحظه‌ی جان دادنم جانان می‌آید
مرضیه نعیم‌امینی
مولا برای از تو سرودن غزل کم است
تلمیح و استعاره، مجاز و بدل کم است
باید برای مدح تو قرآن ناب خواند
شعر و خطابه، قصه و ضرب المثل کم است
آن لحظه که حلاوت نام تو بر لب است
شیرینیِ شکر که چه گویم، عسل کم است
باید برای مدح تو از صبح بدر گفت:
هیجای نهروان و شکوه جمل کم است
ای دست اقتدار خدا، فارس العرب
اصلا برای شان تو تعبیر «یل» کم است
شد شهره در میان عرب تک‌سواری‌ات
آوازه‌های صاعقه‌ی ذوالفقاری‌ات
ای آفتاب علم و یقین یا ابوتراب
همواره در مدار تو دین یا ابوتراب
صبح نگات شمس ضحی یا ابالحسن
تار عبات حبل متین یا ابوتراب
از ابتدای خلقت خود کسب فیض کرد
در محضر تو روح الامین یا ابوتراب
مولای من ولایت تو از ازل شده
با روح و جان شیعه عجین یا ابوتراب
الطاف بی‌کران تو‌ای قبله گاه جود
می‌بارد از یسار و یمین یا ابوتراب
در رستخیز صبح قیامت برای ما
عشق تو است حصن حصین یا ابوتراب
با عطر و بوی هر نفست در مشام شهر
جاری شده‌ست خلد برین یا ابوتراب
چشمان روشن تو بهشت پیمبر است
اصلاً سرشت تو ز. سرشت پیمبر است
تفسیر کن برای همه محکمات را
اسرار ناب آیه‌ی صبر و صلات را
مولای من تمام صفاتت الهی است
آئینه‌ای تلألؤ انوار ذات را
شرط حیات طیبه نور ولایت است
از ما مگیر حضرت عشق، این حیات را
با نعمت ولایتت آقا خودِ خدا
بی شک گشوده بر همه باب نجات را
یک لحظه در ولایت تو شک نمی‌کند
هر کس شنیده زمزمه‌ی کائنات را
تو آمدی کمی به زمین آسمان دهی
تا که تجلیات خدا را نشان دهی
تسبیح انبیاء معظم علی علی‌ست
نقش لب پیمبر خاتم علی علی‌ست
رمز نجات حضرت موسی میان نیل
فریاد استغاثه‌ی آدم علی علی‌ست
رمز تقربِ همه‌ی اهل کائنات
آوای هر فرشته دمادم علی علی‌ست
لبیک کعبه و حجر و مسجد الحرام
زیباترین ترنم زمزم علی علی‌ست
هر گوشه را که می‌نگرم ذکر خیر توست
آقای من، عبادت عالم علی علی‌ست
تو آمدی و عزت توحید پا گرفت
نور خدا زمین و زمان را فرا گرفت
یوسف رحیمی
آسمان باز شد... علی آمد
چشم کعبه، به زلف صاف افتاد
ناگهان تابدار شد کمرش
سجده کرد و به اعتکاف افتاد
قدر فهم کسی نبوده و نیست
از چه اینگونه «گونه بر خاک» است؟!
هیچکس پی نبرد کعبه چرا
روی پیشانی‌اش شکاف افتاد!
آنکه رسم تقیه اش بغض است
«خطبه‌ی شقشقیه» اش بغض است...
آه! وصف بقیه اش بغض است...
بس که در کوفه اختلاف افتاد
درب علم نبی شکسته شد و
فاطمه ایستاد پشت سرش
تا که «در نجف» زمین نخورد
جسم یاقوت، در مصاف، افتاد
بعد زهراست، چاه، یار علی
تحت امر است ذوالفقارِ علی
که به امرش گهی به جنگ نشست
گاه در بستر غلاف افتاد
ای تو خرمای پای چوبه‌ی دار!
مثل سلمان و یاسر و تمار
جان به عشق تو در نماز آمد
سر به پای تو در طواف افتاد
عارفه دهقانی
تا که رد از قالب تن می‌شود
مشرق او شام‌شکن می‌شود
نحس و سعیدند در اشیا نهان
سنگ عقیق اهل یمن می‌شود
سر زده از چاک گریبان صبح
من همه او او همه من می‌شود
آدم از آیینه‌ی مردانه‌اش
جلوه‌ی حوّاست که زن می‌شود
خنده‌ی او سبزی دشت مغان
گریه‌ی او رود تجن می‌شود
بس‌که لطیف‌ست به گل‌خنده‌ای
خلع از آفاق بدن می‌شود
دیده‌ی او صلح و دو ابروش طاق
گرچه حسین‌ست، حسن می‌شود
مجید لشکری
مدح تو را در شادی و در غم نوشتند
با این همه اما برایت کم نوشتند
تا خنده آمد بر لبت، تصنیف گفتند
تا اخم کردی صد غزل ماتم نوشتند
فریادهایت را طنین رعد خواندند
چشم تو را هم چشمه زمزم نوشتند
وصف تو پیچیده ست و ظرف شعر تنگ است
گاهی اگر ابیات را مبهم نوشتند
از کیسه ی احسان تو درهم گرفتند
هرگاه مشتی واژه را درهم نوشتند
گفتند دارد علم الاسما بعد از این، چون
نام تو را در دفتر آدم نوشتند
خشم علی تفسیر آیات عذاب است
این را نه شیعه، اهل سنت هم نوشتند
عالم تماما آیت حق است اما
شان علی را آیت اعظم نوشتند
درد فراقش گرچه دردی بی مداواست
ذکر علی را نسخه مرهم نوشتند
اهل تغزل، اهل عرفان، اهل تفسیر
هرچه نوشتند از تو آقا کم نوشتند
سید محمدمهدی شفیعی