سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: کتاب "نامههای سیاسی دهخدا" پنج بخش با عناوین "نامههای پیش از تبعید"، "نامههای دوران توقف در پاریس و ایوردون (سوئیس)، "نامهای از دوران اقامت در استانبول"، "دو نامه مربوط به بعد از شهریور 1320" و "نامههای دهخدا در زمان راهسازی خراسان" را دربرمیگیرد.
این کتاب عنوان چاپ اول دارد ولی در واقع ویراست دومی است که با تجدیدنظر و اضافات منتشر شده است. با توجه به مقدمه، در جریان تجدید چاپ نامههای سیاسی دهخدا که به کوشش زندهیاد ایرج افشار نخستین چاپ آن در سال 1385 انتشار یافته است تصمیم گرفته میشود نامههای تازه یافته مرحوم افشار بر این چاپ اضافه شود. هر آنچه به این اثر افزوده شده هر کدام با مقدمه افشار همراه است مانند دو نامه از پاریس به تبریز و از استانبول به تهران که در انتهای کتاب گنجانده شده. همچنین زندگینامه مفصلی از دهخدا در چاپ جدید نشر یافته است.
زندهیاد ایرج افشار در یادداشتی گفته است: "در این دفتر، آن مقدار از نامههای علیاکبر دهخدا که جنبه سیاسی و اجتماعی دارد و به دست من افتاده است به چاپ میرسد تا علاقهمندان نسبت به احوال او بتوانند از این نوشتهها در نگارش و تحقیق آنچه درباره او نوشته میشود بهره درست ببرند و دهخدا را از روی نوشتههای دوستانه و سیاسیاش بیشتر و بهتر بشناسند".
در نامه بخش اول یکی خطاب به سیدنصرالله تقوی و دیگری خطاب به حاج سیدمحمد صراف است و در روزی نوشته شده که دهخدا به جبر توسط محمدعلی شاه به مدت یک سال و نیم به خارج از ایران تبعید شد. قضیه از این قرار بوده که چون مجلس به توپ بسته میشود، دهخدا با همراهی تقیزاده توانسته در سفارت انگلیس پناهنده شود و جان از مهلکه حتمی به در برد، تا این که شاه به خروج و تبعید آنها از ایران رضایت میدهد.
بخش دوم از نامهای به ابوالحسن معاضد السلطنه (پیرنیا) از پاریس به لندن، یازدهم اکتبر 1908 آغاز میشود و تا 16 نامه و یادداشت دیگر تا تاریخ 1909 ادامه دارد.
بخش سوم حاوی نامه به یکی از رجال سیاست در تهران مربوط به سال 1327 است، در بخش چهارم نیز نامه به روزنامه اطلاعات، بیست و سوم دی 1324 و مشروحهای درباره حکومت دکتر مصدق آمده است. بخش پنجم نیز از مواردی چون گزارش وضع راهسازی به امینالضرب، نامهای از ایوان کیف، عریضه در باب خرید غله و نامه به ضیاالله مصباح از پاریس به تبریز، آخر رمضان 1908 تشکیل شده است.
در صفحه 82 کتاب در نامه به ابوالحسن معاضد السلطنه آمده است: "اگر در خاطر مبارک باشد، کرارا من در سر این یک اصل عمده خودم مذاکره کردهام و گفتهام که به عقیده من مسئولیت خانواده بر هر مسئولیتی و حتی مسئولیت وطن مقدم است؛ برای این که وطن را همان مجموعه خانوادهها تشکیل میدهد. و باز وقتی که عرایض محرمانه سابقه این بنده را- که در باب تغییر تابعیت خودم عرض کردهام، با اینکه نسبت گرفتاریهای من با صدمات حضرت والا نسبت کوه و کاه است- به خاطر بیاورید، تصدیق خواهید فرمود که برای حفظ بقیه دارایی خود و اخوان و حفظ جان اهل و اولاد امروز برای ایشان جز توسل به تبعیت خارجه هیچ چارهای نیست".
کتاب "نامههای سیاسی دهخدا" با زیر عنوان در موضوعهای مبارزه با محمدعلی شاه، نشر صوراسرافیل در اروپا، انتخابات مجلس دوم و راهسازی شوسه خراسان، به کوشش ایرج افشار در شمارگان 500 نسخه و با قیمت 45 هزار تومان از سوی انتشارات روزبهان منتشر شده است. چند نمونه دست خط دهخدا و عکسهای او نیز ضمیمه کتاب است.