سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: "غدیر خم" نام ناحیه‌ای در میان مکه و مدینه است که بر سر راه حاجیان قرار دارد و به‌خاطر وجود برکه‌ای در این محل که در آن آب باران جمع می‌شده به این نام شهرت یافته است. غدیر در سه، چهار کیلومتری جحفه واقع شده و جحفه در 64 کیلومتری مکه قرار دارد که یکی از میقات‌های پنج‌گانه‌است. در جحفه راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام از یکدیگر جدا می‌شود. غدیر خم به سبب وجود آب و چندین درخت کهن‌سال، محل توقف و استراحت کاروانیان در گذشته بود.
پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) هنگام بازگشت از حجه‌الوداع در 18 ذی‌الحجه سال 10 هجری قمری در میان مسلمانانی که در حج شرکت داشتند، امام علی(ع) را جانشین خودشان و "ولی" مومنان اعلام کردند.
پیامبر (ص) در غدیر خم در جمع حاضران خطبه‌ای ایراد کردند که عبارت معروف (مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا علیٌ مَولا) هر که من مولای اویم پس علی مولای اوست؛ قسمتی از آن است. حاضران در آن واقعه که بزرگان صحابه نیز در میان‌شان بودند، با امام علی(ع) بیعت کردند.
واقعه غدیر از مهم‌ترین وقایع تاریخ اسلام است و سال روز آن میان شیعیان به "عید غدیر" شهرت دارد. این روز توسط مسلمانان شیعه برای جانشینی صریح علی بن ابی‌طالب(ع) در مقام امامت پس از حضرت محمد (ص) پیامبر مسلمانان جشن گرفته می‌شود. این معرفی بنا به دستور خداوند در آیه تبلیغ بود. این آیه به پیامبر (ص) دستور می‌داد آنچه خداوند بر ایشان نازل کرده، ابلاغ کنند و اگر این کار را نکنند، رسالت‌شان را انجام نداده‌اند.
عید غدیر که به عید الله‌اکبر نیز مشهور است، از والاترین و با ارزشمندترین اعیاد اسلامی به شمار می‌رود، عیدی که هیچ روزى در طول سال، فرخنده‌‌تر و مبارک‌‌تر از آن نزد شیعیان اهل بیت وجود ندارد. برای این روز اعمال زیادی وارد شده از جمله روزه، غسل کردن، زیارت حضرت علی(ع) که یکی از آن‌ها زیارت امین‌الله است و خواندن دعای ندبه.
معصومان (ع) به حدیث غدیر بسیار استناد کرده‌اند و شاعران بسیاری از دوران امام علی(ع) درباره آن شعر سروده‌اند. از مهم‌ترین آثار درباره این واقعه، کتاب "الغدیر" از علامه امینی است. پیامبر (ص) و دیگر معصومان نیز این روز را عید خوانده‌اند.
به مناسبت این عید مهم کتاب‌های متعددی نوشته و منتشر شده‌اند؛ عناوین 20 کتاب:
1- "دستی که پیامبر (ص) بالا برد بر اساس آیه‌های 3 و 67 سوره مائده" نویسنده عباس رمضانی تصویرگر لیلا باباخانی، طرح و اجرا شرکت طراحی هنری کالک
2- "دوستت دارم!: مرور باورهای غدیری، در مناظرهای مثالی، آرام و دوستانه" علی عاطفی ویراستار موسی عمرانی، چشمه سخن
3- "جشن بزرگ برکه" نویسنده علی باباجانی تصویرگر سارا دستمال‌چیان، بهار دلها
4- "عید ولایت" برگرفته از آثار ج‍وادی آم‍ل‍ی تنظیم، تحقیق و ویرایش علی اسلامی و حسین اشرفی، اسرا
5- "برکه ستاره‌ها" نویسندگان مریم پسیان، فاطمه غیاثوند تصویرگر فاطمه متاله، نشر قرآن و اهل بیت نبوت (ع)
6- "در زلال نهج‌البلاغه: مقالات ویژه‌نامه نهج‌البلاغه و امام علی (ع)" گردآوری محمد‌حسین فروزان، بنیاد بعثت
7- "برکه شانزدهم: گزیده آثار شعرای شرکت‌کننده در شانزدهمین جشنواره سراسری شعر غدیریه بناب" تدوین حبیب صدقی، پارلاق قلم
8- "غدیرها پیش از غدیر: نگاهی به مساله جانشینی انبیا و دو میثاق امت‌های پیشین" نویسنده مژگان (فاطمه) صفارنیا، آفاق
9- "حدیث‌الغدیر مع سیدنا علی‌ابن‌ابی‌طالب علیه‌السلام فی غدیر خمالوولف" عبدالوهاب الطریری، فاروق اعظم
10- "غنچه غریب غدیر" محمد نظام‌دوست‌تامند، فکر بکر
11- "23 روز با رسول 23 سال با رسالت از بعثت تا غدیر"، عدنان درخشان، انتشارات منیر
12- "غدیر: عبدالرحمن بن‌عبد خزرجی" پرویز امینی تصویرگر فرهاد جمشیدی، انتشارات وزیر،
13- "غدیر در کلام امام هادی علیه‌السلام" زهرا مسایلی، عطر عترت
14- "خطبه غدیریه شامل: فهرست موضوعی ..."، تهیه و تنظیم روح‌الله ولی‌ابرقویی، انتشارات مشهور
15- "مژده آب" مهدی خدامیان‌آرانی، عطر عترت
16- "فرهنگ غدیرشناسی: برگرفته از کتاب الغدیر آیه‌الله علامه امینی (قدس سره)" معاونت فرهنگی و تبلیغات، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، بیان جوان
17- "روی دست آسمان" مهدى خدامیان‌آرانى، بهار دلها
18- "تقویم نفحات" مهدی شاهچراغی؛ به سفارش ستاد احیای ایام امامت و ولایت واحد پژوهش، مهدی شاهچراغی
19- "لپ تاپ جادویی" مولف مجید احمدی تصویرگر حمید سعید، انتشارات مناجات
20- "غدیر خم" نویسنده سیدعلیرضا طباطبایی‌عقدا، انتشارات جامعه القرآن الکریم
همچنین شاعران آیینی به مناسبت جایگاه و اهمیت عید غدیر خم اشعاری سروده‌اند؛ نمونه‌ای از این شعرها:
رونقی کان دین پیغمبر گرفت
از امیرمومنان حیدر گرفت
قلب قرآن، قلب پر قرآن اوست
"وال من والاه" اندر شان اوست
عطار نیشابوری
به آن روزی که وحی آمد نبی را
که از پالان اشتر ساخت منبر
که بعد از مصطفی در کل عالم
نَبُدْ فاضلتر و بهتر ز حیدر
پس از احمد امام حق علی دان
که بود او نفس معصوم مطهر
سعدی
شرف مرد به هنگام پدید آید از او
چون پدید آمد تشریف علی روز غدیر
بر سر خلق مر او را چو وصی کرد نبی
این، به اندوه در افتاد از او، آن به زحیر
حسد آمد همگان را ز چنان کار از او
برمیدند و رمیده شود از شیر، حمیر
او سزاید که وصی بود نبی را در خلق
که برادرش بُد و بِنْ عم و داماد و وزیر
ناصرخسرو قبادیانی
یا علی نام تو بر دم نه غمی ماند و نه همی
بابی انت و امی
گوییا هیچ نه همی به دلم بوده نه غمی
بابی انت و امی
تو که از مرگ و حیات، این همه فخری و مباهات
علی ای قبله حاجات
گویی آن دزد شقی تیغ نیالوده به سمی
بابی انت و امی
گویی آن فاجعه دشت بلا هیچ نبود است
در این غم نگشود است
سینه هیچ شهیدی نخراشیده به سمی
بابی انت و امی
حق اگر جلوه با وجه اتم کرده در انسان
کان نه سهل است و نه آسان
به خود حق که تو آن جلوه با وجه اتمی
بابی انت و امی
منکر عید غدیرخم و آن خطبه و تنزیل
کر و کور است و عزازیل
با کر و کور چه عید و چه غدیری و چه خمی
بابی انت و امی
در تولا هم اگر سهو ولایت چه سفاهت
اف بر این شم فقاهت
بی‌ولای علی و آل چه فقهی و چه شمّی
بابی انت و امی…
شهریار تبریزی
به آتش می‌کشم آخر زبان سربه‌زیرم را
به توفان می‌سپارم اسمان‌های اسیرم را
منم من، گردبادی خسته‌ام، زندانی خویشم
بگیرید آی مردم دست‌‌های ناگزیرم را
تمام عمر باقی مانده‌اش را گریه خواهد کرد
اگر توفان بخواند خنده‌های دور و دیرم را
درختان گردبادی رو به خورشیدند، از آن دم
که خواندم در مسیر باد، اندوه غدیرم را
شبی اندوه تابان علی (ع) از چاه بیرون شد
شبی سیراب دیدم جان سر تا پا کویرم را
محمود اکرامی
صدای کیست چنین دلپذیر می‌آید؟
کدام چشمه به این گرمسیر می‌آید؟
صدای کیست که این گونه روشن و گیراست؟
که بود و کیست که از این مسیر می‌آید؟
چه گفته است مگر جبرییل با احمد؟
صدای کاتب و کلک دبیر می‌آید
خبر به روشنی روز در فضا پیچید
خبر دهید: کسی دستگیر می‌آید
کسی بزرگ‌تر از آسمان و هر چه در اوست
به دستگیری طفل صغیر می‌آید
علی به جای محمد به انتخاب خدا
خبر دهید: بشیری به نذیر می‌آید
کسی که به سختی سوهان، به سختی صخره
کسی که به نرمی موج حریر می‌آید
کسی که مثل کسی نیست، مثل او تنهاست
کسی شبیه خودش، بی‌نظیر می‌آید
خبر دهید که: دریا به چشمه خواهد ریخت
خبر دهید به یاران: غدیر می‌آید
به سالکان طریق شرافت و شمشیر
خبر دهید که از راه، پیر می‌آید
خبر دهید به یاران: دوباره از بیشه
صدای زنده یک شرزه شیر می‌آید
خم غدیر به دوش از کرانه‌ها، مردی
به آبیاری خاک کویر می‌آید
کسی دوباره به پای یتیم می‌سوزد
کسی دوباره سراغ فقیر می‌اید
کسی حماسه‌تر از این حماسه‌های سبک
کسی که مرگ به چشمش حقیر می‌آید
غدیر آمد و من خواب دیده‌ام دیشب
کسی سراغ من گوشه گیر می‌آید
کسی به کلبه شاعر، به کلبه درویش
به دیده بوسی عید غدیر می‌آید
شبیه چشمه کسی جاری و تبپنده، کسی
شبیه آینه روشن ضمیر می‌آید
علی (ع) همیشه بزرگ است در تمام فصول
امیر عشق همیشه امیر می‌آید
به سربلندی او هر که معترف نشود
به هر کجا که رود سر به زیر می‌آید
شبیه آیه قرآن نمی‌توان آورد
کجا شبیه به این مرد، گیر می‌آید؟
مگر ندیده‌ای آن اتفاق روشن را؟
به این محله خبرها چه دیر می‌آید!
بیا که منکر مولا اگر چه آزاد است
به عرصه گاه قیامت اسیر می‌آید
بیا که منکر مولا اگر چه پخته، ولی
هنوز از دهنش بوی شیر می‌آید
علی همیشه بزرگ است در تمام فصول
امیر عشق همیشه امیر می‌آید...
مرتضی امیری اسفندقه
تا شد به روی دست نبی (ص) مرتضی (ع) بلند
شد رایت جلال خدا برملا بلند
بشنید چون که نغمه "یا ایهاالرسول"
گردید منبری همه از پشته‌ها بلند
مرآت پاک لم‌یزلی، آیت جلی
شد بر سریر دست حبیب خدا بلند
آیین پاک ختم رسل ناتمام بود
گر بر نمی‌شد آن مه برج ولا بلند
هنگامه شد به کوری چشمان دشمنان
شد بانگ مرحبا ز همه ما سوی بلند
خورشید دین، سپهر یقین، ختم مرسلین
شد زین سبب میان همه انبیا بلند
تا شد به عرش دست نبی ماه عارضش
شد این ندا ز بارگه کبریا بلند
تکمیل شد شریعت پاک محمدی
چونان که گشت دین خدا را لوا بلند
ای مظهر صفات خداوند لایزال
وی از تو آسمان ولایت به پا بلند
هرجا که بود پیکر هر ناتوان به خاک
هر جا که بود ناله هر بی‌نوا بلند
هر جا که بود طفل یتیمی سرشک‌بار
هرجا که بود شعله شور و نوا بلند
از بهر دستگیری آنان سپندوار
یک‌باره می‌شد ید مشکل‌گشا بلند
تا خانه‌زاد خود کُنَدَت کردگار پاک
بهرت نمود خانه خود را بنا بلند
آهنگ "تفلحوا" چو شنیدی ز کوی دوست
و آواز خوش چو شد ز حریم حرا بلند
یک‌باره دست بیعت خود را از روی شوق
کردی به سوی شمس رُسل، مصطفی بلند
مدحت‌گر تو ذات جلالت مأب حق
مدح تو کرده با سخن "هل اتی" بلند
پا بر حریم خانه چون بگذاری از شرف
فریاد شوق می‌شود از بوریا بلند
با ذوالفقار تو همه جا آشکار بود
دست بلند شیر خدا، "لافتی" بلند
ما ریزه‌خوار خوان ولای توایم و بس
از لطف توست این که بُوَد بخت ما بلند
خمّ غدیر بود و به قدرت خدا نمود
جاه و جلال آن دُر یکدانه را بلند
در پهن دشت ظلمت کفر و نفاق و کین
همواره بود آیت شمس الضّحی بلند
باب المراد اهل جهانی و می‌کنند
بر آستان قدس تو دست دعا بلند
ای نفس قدرت ازلی، - یا علی - نمای
نخل شکوه نهضت "روح خدا" بلند
ما پیروان مکتب سرخ ولایتیم
گر می‌زنیم گام سوی کربلا بلند
عرش خدا زغصه بلرزاند، آن زمان
تیغی که گشت بر سر آن مقتدا بلند
تا مست جام توست "براتی" به روزگار
سر می‌کند به عشق تو روز جزا بلند
عباس براتی‌پور