سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: واژه "عید" از ریشه "عود" به معنای بازگشت پی‌درپی و در عرف و شرع به ایامی اطلاق می‌شود که دربردارنده سرور و شادمانی باشد. واژه "فطر" از فطرت گرفته شده و به معنای سرشت است؛ بنابراین عید فطر یعنی بازگشت به فطرت و سرشت. "فطر" به معنای آفرینش ابداعی، افتتاح و سرآغاز و اندازه‌گیری آرد و آب و سرشتن خمیر و مهیا نمودن آن برای پخت است و وجه تسیمه این واژه به لحاظ باز کردن روزه پس از 30 روز است.
عید فطر یا عید روزه‌گشا روز اول ماه شوال و در پایان ماه رمضان است. عید فطر از مهم‌ترین جشن‌ها و اعیاد مسلمانان محسوب می‌شود. این روز در بیشتر کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند. در این روز، روزه گرفتن حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.
وقت نماز عید فطر از اول آفتاب روز عید تا ظهر است. در عید فطر مستحب است بعد از بلند شدن آفتاب، افطار شود و زکات فطره داده شود و بعد از آن نماز عید به جا آورده شود.
پرداخت زکات فطره پیش از نماز عید، انجام غسل روز عید، اقامه نماز عید، بعد از نماز صبح و نماز عید گفتن تکبیرات "الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر الله اکبر و لله الحمد الحمد لله على ما هدانا و له الشکر على ما اولانا"، خواندن زیارت امام حسین(ع) و خواندن دعاى ندبه برخی از اعمال روز عید فطر هستند. یکی از برنامه‌های مهم در ایام عید فطر صله‌رحم است. دین اسلام سفارش زیادی بر صله‌رحم و ارتباط با خویشاوندان دارد که البته این روزها به دلیل اپیدمی کرونا امکان‌پذیر نیست.
در روایات روز عید فطر روزه جایزه‌های خدا، روز پاداش نیکوکاران و آمرزش گناهان معرفی شده است.
شیخ مفید در کتاب "مسار الشیعة" صفحه 30 نوشته است: "این‌که روز اول ماه شوال عید اهل ایمان قرار داده شده است، به خاطر این است که آنان برای قبولی اعمال‌شان در ماه رمضان خوشحال هستند و از این‌که خداوند متعال گناهان‌شان را بخشیده و بر عیب‌های آنان پرده کشیده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسیده است که ثواب‌های بسیاری برای روزه‌داران عطا خواهد کرد و از این که مومنین در اثر تلاش‌های شب و روز ماه مبارک رمضان چند مرحله به قرب الهی نزدیک شده‌اند، حالت سرور و نشاط دارند. در این روز غسل معین شده و این علامت پاکی از گناهان است، عطر زدن و بوی خوش استعمال کردن و لباس زیبا و تمیز پوشیدن و به صحرا رفتن و زیر آسمان نماز خواندن همه علامت شادی و سرور و از روی حکمت است".
در ایران از سال 1390 به مناسبت عید فطر، فردای روز عید نیز تعطیل است. عید فطر، عید زیبایی‌های معنوی بر همه مسلمانان مبارک باد.
کتاب‌های متعددی با موضوع عید فطر نوشته شده و منتشر شده‌اند. شاعران کلاسیک و معاصر نیز در اشعاری به این عید بزرگ و مهم پرداختند.
معرفی 10 عنوان کتاب با محوریت عید فطر:
1- "عید فطر: مجموعه‌ای کامل از مسائل و استفتائات پیرامون احکام عید فطر: مطابق با آخرین فتاوای حضرت امام خمینی "قدس‌سره" و حضرات آیات عظام: بهجت "رحمة‌الله" زیر نظر ابوالفضل بنایی، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر مصطفی (ص)
2- "فرصت پرواز: 74 بحث پژوهشی، تحقیقی و تحلیلی در باب: ماه مبارک رمضان، روزه، رویت هلال و عید سعید فطر" اثر اسدالله افشار، انتشارات سفیر اردهال
3- "فضیلت عید سعید فطر" اثر اسماعیل غروی بهمئی، انتشارات طلیعه نور
4- "احکام نماز جمعه و عیدین"، تدوین سیدجواد موسوی، انتشارات دانش شرقی
5- "دعای روزهای ماه مبارک رمضان به انضمام کیفیت نماز عید سعید فطر"، مترجم علی ثقفی، انتشارات آرزوی دیدار
6- "سیری در خطبه اعیاد فطر و قربان" رضاقلی داودی، انتشارات دارالفکر
7- "صلاه الجمعه احکام‌ها و آداب‌ها و خاتمه فی صلاه العیدین"، محمدرضا فقیهی‌پزشکی، منتشر شده توسط معاونت فرهنگی شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه
8- "خطبه‌های جمعه و عیدین امام علی(ع)" با مقدمه مهدی مهریزی و حجت ذبیحی‌فر، انتشارات خویی
9- "کتاب روزهای شادی مسلمانان" اثر یدالله نقری، انتشارات نفری
10- "من عید فطر هستم" مجید ملامحمدی، تصویرگر سیدحسام‌الدین طباطبایی، انتشارات نوای مدرسه
شاعرانی با الهام از این عید بزرگ اشعاری سروده‌اند؛ نمونه و بخشی از این شعرها:
دیگران را عید اگر فرداست ما را این دمست
روزه داران ماه نو بینند و ما ابروی دوست
سعدی
عید آمد و عیش آمد و شد روزه و شد غم
زین آمد و شد جان و دلی دارم خرم
ماه رمضان‌گرچه مهی بود مبارک
شوال نکوتر که مهی هست مکرم
قاآنی
عید با کوکبه خویش درآمد به جهان
وز جهان با سپه خویش برون شد رمضان
امیرمعزی
رمضان موکب رفتن زره دور آراست
علم عید پدید آمد و غلغل برخاست
ازرقی هروی
ماه رمضان رفت و مرا رفتن او به
عید رمضان آمد، المنه لله
آنکس که بود آمدنی آمده بهتر
و آنکس که بود رفتنی او رفته بده به
برآمدن عید و برون رفتن روزه
ساقی بدهم باده، بر باغ و به سبزه
منوچهری
رسید عید و ز ما ماه روزه کرد گذر
وداع باید کردش که کرد رای سفر
به ما مقدمه عید فرخجسته رسید
براند روزه فرخنده ساقه شکر
برفت زود ز نزدیک ما و نیست شگفت
که زود رود آن چیز کو گرامی‌تر
مسعود سعد سلمان
هلال عید بغل در وداع روزه گشاد
صلاح و تقوا پا در رکاب عزل نهاد
گذشت موسم شبگیر طاعت و باید
سحور را به صبوحی بدل کنند، عباد
کلیم همدانی
عید فطر است و خدا عیدی جانانه دهد
بهر ما حضرت حق باده و پیمانه دهد
زان که سی شب ز غم و یاد علی ضجه زدیم
از سر لطف، به ما، منصب شاهانه دهد
سیروس بداغی
افسوس که ایام شریف رمضان رفت
سی عید به یک مرتبه از دست جهان رفت
افسوس که سی پاره این ماه مبارک
از دست به یکبار چو اوراق خزان رفت
ماه رمضان حافظ این گله بد از گرگ
فریاد که زود از سر این گله شبان رفت
شد زیر و زبر، چون صف مژگان، صف طاعت
شیرازه جمعیت بیداردلان رفت
بی‌قدری ما، چون نشود فاش به عالم؟
ماهی که شب قدر در او بود نهان، رفت
برخاست تمیز از بشر و سایر حیوان
آن روز که این ماه مبارک ز میان رفت
تا آتش جوع رمضان چهره برافروخت
از نامه اعمال، سیاهی چو دخان رفت
با قامت، چون تیر درین معرکه آمد
از بار گنه با قد مانند کمان رفت
برداشت ز دوش همه کس بار گنه را
چون باد، سبک آمد و، چون کوه، گران رفت
چون اشک غیوران به سراپرده مژگان
دیر آمد و زود از نظر آن جان جهان رفت
از رفتن یوسف نرود بر دل یعقوب
آن‌ها که به صائب ز وداع رمضان رفت
صائب تبریزی
باطن‌ترین من، نه خداحافظی مکن
هرچند ظاهرا، نه خداحافظی مکن
من نیمه توام جلویت ایستاده‌ام
با نیم خویشتن، نه خداحافظی مکن
یک اهل بیت را ته گودال می‌بری
ای خمس پنج تن، نه خداحافظی مکن
اصلا بدون من سفری رفته‌ای؟ بگو ...
حالا بدون من، نه خداحافظی مکن
پس حرف می‌زنی که خداحافظی کنی
اینگونه نه نزن، نه خداحافظی مکن
شاید کسی نبرد خدا را چه دیدی
با کهنه پیرهن، نه خداحافظی مکن
این سمت عزیز، محترم، با کفن، ولی
آن سمت بی‌کفن، نه خداحافظی مکن
بعد از تو چند مرد به دنبال چند زن
بعد از تو چند زن، نه خداحافظی مکن
علی اکبر لطیفیان
دردا که ماه رحمت حق باز هم گذشت
با آن که لحظه لحظه او مغتنم گذشت
در‌های مغفرت به روی ما گشوده بود
مهمانی خدا به وسعت جود و کرم گذشت
شب‌های قدر او چه قدر با شکوه بود
ساعات غرق عفو گنه دم به دم گذشت
بر خرمن گناه من آتش کشید دوست
با آن که دید معصیتم از رقم گذشت
دست مرا گرفت خدا و نجات داد
وقتی ز پا فتادم و آب از سرم گذشت
ای دل به هوش باش پس از ماه مغفرت
ماهی که می‌زدند گنه را قلم گذشت
هر کس نبرد بهره از این چشمه زلال
باور کنید زندگیش در عدم گذشت
در عید فطر خوان کرم چیده می‌شود
گر ماه رحمت و کرم ذوالکرم گذشت
یا رب به وصل دوست سروری به ما ببخش
این روزهای هجر که با درد و غم گذشت
همسایه رضاست "وفائی" و می‌سرود
اوقات خوب ما همه در این حرم گذشت
سیدهاشم وفائی