سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: کرونا ویروس در ایران به صورت رسمی در 30 بهمن 1398 تایید شد. این ویروس همه‌گیر قرنطینه خانگی و تعطیلی تمام مشاغل؛ البته به غیر از مواد غذایی و خدماتی را به همراه داشت. این اتفاق که در ابعاد مختلفی حتی گاهی با جنبه‌های مثبت به آن نگاه می‌شود ضررهای اقتصادی زیادی برای همه مشاغل و اصناف به بار آورد. در این اوضاع و شرایط صنف ناشران و کتاب‌فروشان نیز از مشاغلی هستند که بیشترین آسیب را به خود دیدند. چرا که ناشران به دلیل برگزاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب، آثار متعددی را روانه چاپ‌خانه‌ها کردند. با شیوع ویروس کرونا چاپ‌خانه‌ها تعطیل شدند ولی برخی کتاب‌ها نشر یافتند و تعدادی از چاپ باز ماندند. در این میان ناشران که به برگزاری بزرگ‌ترین رویداد کتاب دلخوش بودند با چک‌ها و هزینه‌های زیادی که به امید 10 روز نمایشگاه خرج شده بود روبه‌رو شدند. متاسفانه کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی در اولویت خرید نیست و در سبد خانواده‌ها جایی ندارد. در این ایام نیز این موضوع بیشتر نمایان شد. اما به مدد فضای مجازی ناشران بیکار ننشستند و به فروش آنلاین کتاب پرداختند و شرایط ویژه‌ای چون پست رایگان و تخفیف برای مخاطبان‌شان در نظر گرفتند. همچنین در فضای اینستاگرام به معرفی کتاب‌های جدید پرداختند. با چند تن از ناشران گفت‌وگویی داشتیم مبنی بر این که آیا می‌توان به فروش آنلاین امیدوار بود، با توجه به ضررهایی که ناشران متحمل شدند چه درخواستی از دولت دارند و آیا با برگزاری نمایشگاه کتاب در این شرایط موافقند یا خیر؟
خرید کتاب توسط دولت
علیرضا رئیس‌دانایی مدیر انتشارات نگاه، با این توضیح که مردم کشورمان در همه زمینه‌ها هنوز به خرید آنلاین عادت نکردند و فروش بسیار گسترده نیست به هنرآنلاین گفت: از طریق سایت انتشارات، فروش آنلاین کتاب داریم. در ایام عید هم این موضوع در جریان بود و نسبتا خرید خوب است. البته برخی ناشران از این روند رضایت هم داشتند و گویی مخاطب کم‌کم دارد به خرید آنلاین رو می‌آورد.
او با بیان اینکه به قول معروف کتاب‌خوانی باید عادت روزمره مردم باشد تا خواسته آن‌ها شود، افزود: کتاب جزو کالاهای فرهنگی است و خیلی در سبد خانواده‌ها جایی ندارد.
رئیس‌دانایی با این توضیح که همه ناشران در تدارک چاپ کتاب برای نمایشگاه بودند، ولی شرایط به دلیل شیوع ویروس کرونا تغییر کرد، اظهار داشت: به مناسبت این رویداد ناشران فروش بسیار خوبی دارند و یک سوم فروش در نمایشگاه رقم می‌خورد. پیش‌بینی شده بود نمایشگاه امسال به دلیل فرا رسیدن ماه رمضان 25 فروردین تا 5 اردیبهشت‌ماه برگزار شود و البته اگر بگویم بازار کتاب، طبیعی‌تر است چون نمایشگاه معنایی دیگر می‌دهد.
این ناشر اضافه‌کرد: پارسال 80 عنوان کتاب جدید برای نمایشگاه داشتیم، امسال هم چنین تعدادی آماده چاپ بود که البته بخش زیادی از آن نشر یافت. این را هم اضافه کنم در انتشارات نگاه روزی یک یا دو کتاب منتشر می‌شود و روال روتین به همین منوال پیش می‌رود اما ذوق و شوق برای نمایشگاه بیشتر است. در حال حاضر نیز این روند را ادامه می‌دهیم ولی شمارگان کتاب پایین‌تر آمده است.
او با بیان اینکه چاپ کتاب هزینه‌های متعددی از خرید کاغذ، صحافی و غیره دارد، تصریح کرد: برای این روزها چک‌های زیادی پرداختیم تا کتاب‌ها به نمایشگاه برسند. ولی به شیوع کرونا برخوردیم. از بانک وام گرفتم تا بخشی از بدهی‌ها را پردخت کنم. روشن است برگزار نشدن نمایشگاه و اتفاقات پیش آمده همه ناشران را بسیار عقب می‌اندازد.
رئیس‌دانایی که در بررسی تسویه کاغذ ناشران در اتحادیه نیز فعالیت دارد، ادامه داد: در جریان هستم برخی ناشران 20 تا 30 جلد کتاب جدید منتشر کردند. ولی بازار نشر شرایط مناسبی ندارد و انبارها دارد از کتاب پر می‌شود. به نظرم بهترین راه‌حل این است دولت بیایید از همه ناشران به فراخور کتابی که هر ساله منتشر می‌کنند برای کتابخانه‌ها، کتاب بخرد تا جبرانی باشد بر این هزینه‌ها. در غیر این صورت در کوتاه مدت خیلی خبرهای خوبی از ناشران نخواهیم شنید و اوضاع بدتر می‌شود.
به گفته او، اینستاگرام انتشارات نگاه نیز فعال است و کتاب‌های جدید به روز معرفی می‌شوند.
حمایت‌ها هدف‌مند نیستند و کارکرد فرهنگی ندارند
علیرضا اسدی مدیر نشر نیماژ، با این توضیح که در شرایط حاضر هیچ تمهیدی نمی‌تواند لطمات وارد شده به صنعت نشر را جبران کند، به هنرآنلاین گفت: اگرچه اقداماتی نظیر تمرکز بیشتر بر فروش آنلاین از طریق سایت، اینستاگرام و اپلیکیشن‌های کتاب الکترونیک و ارسال کتاب به‌صورت خرید غیرحضوری را انجام داده‌ایم. اما تاثیر همه این‌ها بسیار اندک است و چندان قابل ملاحظه نیست؛ شاید تنها التیام و مسکنی باشد بر جراحت عمیق و صدمه وسیعی که فراگیری بیماری کرونا بر صنعت نشر وارد کرده است.
او با بیان این که درباره برنامه‌های معرفی و گفت‌وگو با مولفان و مترجمان در فضای مجازی ترجیح داده‌ایم بیشتر فعالیت‌مان را روی گفت‌وگوهای آفلاین برنامه‌ریزی کنیم، افزود: چرا که اولا تمرکز لازم برای مولفان و مترجمان و همچنین مخاطبان در شرایط آفلاین بسیار بیشتر است؛ مضاف بر اینکه در یکی، دو ماه اخیر شاهد بوده‌ایم که گفت‌وگوهای زنده تبدیل به یک پدیده کلیشه‌ای شده بودند؛ وقتی صفحات فضای مجازی را باز کنید هر شب تعداد زیادی از افراد را مشاهده می‌کنید که گفت‌وگوهای زنده انجام می‌دهند اما به علت تمرکز اندک خروجی خاصی ندارند. ما جلسات منظمی با عنوان "کتاب جمعه نیماژ" برگزار می‌کردیم که به صورت زنده در اینستاگرام بازتاب می‌یافت و استقبال بسیار مطلوبی از آن‌ها صورت می‌گرفت. امیدوارم با پایان یافتن این وضعیت، دوباره این جلسات را که خروجی واقعی در بحث‌های مختلف داشت را از سر بگیریم.
اسدی درباره حمایت‌های که می‌تواند از سوی دولت صورت بگیرد، اظهارداشت: ابتدا بایست اشاره کرد که چون در شرایط تحریم هستیم و وضعیت اقتصادی مطلوبی وجود ندارد خیلی نمی‌شود چشم امید به حمایت‌های دولتی داشت. اما اگر قرار باشد حمایتی صورت بگیرد، بایست این حمایت و این بودجه در جای درست صرف شود. عملکرد ناشران به‌راحتی از طریق لیست بیمه کارمندان، تعداد عناوین منتشر شده و کیفیت آثار مشخص و قابل رصد است. اگر نگاهی به فهرست مجوز ناشران بی‌اندازید متوجه می‌شوید چیزی در حدود 20 هزار پروانه نشر وجود دارد که در این میان اگر واقع‌بینانه نگاه کنیم شاید تعداد ناشران فعال بسیار بسیار کمتر از این رقم باشد. ناشرانی که به‌طور مداوم در حال فعالیت هستند، تعداد زیادی کارمند دارند و سرمایه‌گذاری کلانی روی کتاب انجام داده‌اند و به‌خاطر کرونا آسیب جدی دیده‌اند وگرنه ناشران فصلی و انفرادی که فعالیت سالانه خاصی ندارند، آسیب کمتری می‌بینند و اصلا نیازی به کمک‌های حمایتی دولت ندارند؛ حمایت باید شامل حال ناشرانی باشد که به‌طور کلان متضرر شده‌اند و اکنون یا بازپرداخت وام‌هایشان به‌تعویق افتاده و یا مجبورند با تعداد زیادی از کارمندان‌شان قطع همکاری کنند. البته ناشران کتاب‌های آموزشی در این موضوع نمی‌گنجند، چرا که فعالیت آنان صرفا اقتصادی است و به علت شرایط بیماری آسیب چندانی متوجه آنان نمی‌شود.
او اضافه کرد: بحث ما صرفا مربوط به ناشران عمومی است. معمولا نگاه حمایتی دولت نسبت به ناشران عمومی این‌گونه بوده که میان ناشرانی که فقط کتاب‌های زرد تجاری منتشر می‌کنند با ناشرانی که تولید فرهنگ کرده و به ترویج ادبیات، اندیشه و فرهنگ غنی ایرانی کمک می‌کنند، تفاوتی قائل نیستند و با یک چشم به این دو طیف نگاه می‌کنند. ناشری که فقط کتاب‌های تجاری که هیچ کمکی به ترویج فرهنگ نمی‌کند و صرفا بر اساس فهرست کتاب‌های پرفروش زرد جهان، بازار کتاب‌های تجاری در ایران را به‌دست گرفته، چه نیازی به حمایت دولتی دارد؟ متاسفانه نگاه دولت نسبت به صنعت نشر تاکنون این‌گونه بوده که این دو طیف را کنار هم گذاشته و به همین دلیل معمولا 80 درصد بودجه‌های حمایتی ارشاد در جای درست آن هزینه نمی‌شود و ظاهرا قرار هم نیست این مشکل مرتفع شود. متاسفانه این دغدغه‌های فرهنگی که به‌صورت تخصصی دغدغه نشر نیماژ و تعداد دیگری از ناشران بوده هیچ اهمیتی نداشته‌اند. اگرچه شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اهتمام و نظر ویژه‌ای نسبت به صنعت نشر و فرهنگ کتاب‌خوانی داشته است؛ اما متاسفانه چون سازوکارهای درستی به‌وجود نیامده، حمایت‌ها هدف‌مند نیستند و کارکرد فرهنگی ندارند و بهتر است چاره‌ای برای وضعیت ناشرانی که دغدغه جدی فرهنگ دارند و به‌علت بحران کرونا شدیدا متضرر شده‌اند، اندیشیده شود.
اسدی درباره برگزار شدن نمایشگاه کتاب، نیز توضیح داد: آنچه که امروز از هر چیز دیگری مهم‌تر است و در اولویت تک‌تک اقشار قرار دارد، سلامت مردم است. طبیعی است که ناشران هم‌چون بقیه، سلامت مردم را در اولویت قرار دهند و در حالی که ضرر و زیان سنگینی از برگزار نشدن نمایشگاه کتاب می‌بینند، اصراری بر این برگزاری نداشته باشند. ایده‌هایی هم مبنی بر برگزاری نمایشگاه کتاب آنلاین یا همان نمایشگاه مجازی به‌طور جدی مطرح و در سایر کشورها برگزار شده اما تمایزی که در ایران این ایده را بلاموضوع می‌کند این است که نمایشگاه کتاب در ایران برخلاف تمام دنیا، فروشگاه بزرگ کتاب است و نه نمایشگاه معرفی محصولات به همکاران. بنابراین ایده نمایشگاه مجازی در ایران فقط روی کاغذ و در تئوری اجرایی به‌نظر می‌رسد و عملا نمی‌تواند جایگزینی برای نمایشگاه کتاب تهران باشد. تنها چاره برای جبران ضرر سنگینی که ناشران از برگزار نشدن نمایشگاه متحمل شده‌اند، خرید معنی‌دار دولت از ناشرانی است که برای نمایشگاه امسال در تیراژ بالا کتاب تولید کرده‌اند و در انبار موجود دارند و نه آن‌ها که به‌صورت دیجیتال در تیراژ 50 یا 100 نسخه برای حضور در نمایشگاه کتاب تولید کرده‌اند.
فروش آنلاین کتاب با هزینه پست رایگان
افشین شیروانی مدیرعامل انتشارات فرهنگستان هنر (موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن)، در این باره به هنرآنلاین توضیح داد: خرید آنلاین از طریق سایت فرهنگستان هنر در بخش پرتال (متن) همیشه امکان‌پذیر بود ولی با توجه به شرایط پیش آمده به دلیل ویروس کرونا این بخش فعال‌تر شده است. حتی اگر کتاب‌فروشی‌ها باز شوند فروش اینترنتی ادامه می‌یابد.
او با بیان این که در حوزه‌ای فعالیت داریم که مخاطبان آن بیشتر قشر فرهنگی و کتابخوان هستند، افزود: با رعایت پروتکل‌های بهداشتی باید با جامعه همراه باشیم و از بازار کتاب جا نمانیم. در حال گسترش فعالیت‌ها هستیم و در همین راستا برای اینکه کمتر تردد شود با مخاطبانی که به قول معروف پای ثابت کتاب‌های موسسه متن هستند تماس گرفتیم که اگر کتابی خواستند اعلام و یادآوری کنیم از طریق فروش آنلاین شرایط ارسال مهیا است و این کار با رعایت نکات بهداشتی انجام می‌شود.
شیروانی ادامه داد: برای اینکه شرایط بهتری برای مشتریان قائل شویم کتاب درخواستی با هزینه رایگان برای آن‌ها پست می‌شود تا نه تنها هزینه رفت و برگشت نداشته باشند و خطرات کرونا آن‌ها را تهدید نکند بلکه کتاب به راحتی به دست‌شان برسد و بیشتر علاقه‌مند و ترغیب به خرید آنلاین شوند.
او با این توضیح که ویروس کرونا وضعیت چاپ و نشر را تحت‌تاثیر خود قرار داده، تصریح کرد: شرایط در حوزه نشر بسیار سخت شده است ولی به هر روی نشر هم تابعی از حوزه جامعه است. فعلا چاپ‌خانه‌ها تعطیل هستند و اجازه بازگشایی ندارند. ولی حدود 10-12 عنوان کتاب چاپ اولی و 14-15 اثر تجدید چاپی داریم که اگر ستاد مبارزه با کرونا اعلام کند و چاپ‌خانه‌ها باز شوند، انتشار کتاب‌ها را به سرعت به جریان می‌اندازیم. قبل از سال جدید بنا داشتیم تعداد آثاری که گفتم برای نمایشگاه کتاب آماده و توزیع شوند. اما شرایط این‌گونه پیش آمد و ما هم تبعیت کردیم هر چند به لحاظ مادی و معنوی متضرر شدیم. به هر حال چه هم‌وطن خودمان چه در جهان شخصی به دلیل ابتلا به این ویروس جان دهد، بسیار دردناک است.
شیروانی اظهارداشت: اگر شرایط این‌گونه پیش برود باید به برگزاری همایش آنلاین در فضای مجازی و همچنین نمایشگاه مجازی فکر کنیم تا فرهنگ و هنر در این فضا کاربردی‌تر شود و علاقه‌مندان استفاده کنند.
او یادآور شد: اینستاگرام موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن نیز در حال فعال شدن است و در این صفحه کتاب معرفی می‌شود. هر چند در سایت فرهنگستان هنر پرتال (متن) کتاب‌ها به روز معرفی شدند.
استقبال پنج برابری از نسخه الکترونیکی
سیدمظفر شجاعی مدیر روابط عمومی انتشارات کتاب نیستان، با این توضیح که فعالیت این نشر در شرایط فعلی به دلیل شیوع ویروس کرونا به سه دسته تقسیم می‌شود، اظهارداشت: نخست خرید آنلاین کتاب توسط مخاطب است که با ارسال پستی و موارد استثنایی با پیک انجام می‌پذیرد. البته قبل از اتفاقات پیش آمده در ماه‌های اخیر نیز فروش آنلاین از طریق سایت کتاب نیستان و سایت‌های فروش آنلاین معتبر انجام می‌گرفت و حالا پررنگ‌تر شده است. در شرایط فعلی امکان جدیدی هم به وجود آوردیم تا مخاطبان تلفنی و از طریق شماره واتس‌آپ سفارشات خود را داشته باشند.
او یادآور شد: تسهیلاتی را نیز برای مردم در مقاطع مختلف زمانی در نظر گرفتیم به عنوان نمونه اسفندماه به مناسبت عید نوروز کتاب‌ها با تخفیف و رایگان ارسال شدند. حتی برای افرادی که می‌خواستند هدیه بفرستند به آدرس مقصد این کار را انجام دادیم. در دهه نخست فروردین‌ماه کتاب‌ها با تخفیف 10 درصد و ارسال رایگان بدست مخاطبان رسید. در بخش نسخه فیزیکی، کتاب‌های چاپ قدیم نیز با همان قیمت پشت جلد ارائه می‌شود و هیچ افزایش قیمتی نداشتیم.
شجاعی بخش دوم فعالیت این انتشارات را استفاده از نسخه الکترونیکی عنوان کرد و ادامه داد: اگر چه سابقا این فضا ایجاد شده ولی در شرایط فعلی با استقبال پنج برابری روبروست. همه کتاب‌های نسخه الکترونیکی در کتابخوان نیستان و فیدیبو موجود و قابل دسترسی است. درباره کتاب‌های چاپ جدید سعی می‌کنیم حداکثر در مدت یک هفته در دسترس قرار بگیرند. بنابراین هیچ فرقی با نسخه فیزیکی از نظر زمان مطرح نیست. ضمن اینکه قیمت‌ها مناسب‌تر است. در شرایط فعلی آثار از تخفیفاتی بین 10 درصد تا 40 درصد برخوردار هستند.
او با این توضیح که بخش سوم، استفاده از کتاب گویاست، تصریح کرد: این بخش از چند سال پیش و به تدریج شروع شده ولی از ابتدای سال گذشته در این قضیه جدی‌تر وارد شدیم و سرعت بیشتری به آن دادیم. در حال حاضر 80 کتاب صوتی تولید شده و پیش‌بینی ما این است این تعداد را تا پایان سال 1399 به 150 عنوان برسانیم. تا پایان پرژوه مرحله اول این طرح هم بناست 450 کتاب صوتی داشته باشیم. این کتاب‌ها از طریق فیدیبو، کتاب‌راه، طاقچه و نوار در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرند و خوش‌بختانه استقبال به بیش از 10 برابر رسیده است.
شجاعی افزود: در بخش کتاب‌های صوتی علاوه بر کتاب‌های پرشمارگان سیدمهدی شجاعی با صدای خودش، حتی آثاری که اخیرا نشر یافته و مخاطب زیادی دارد را در چرخه تولید گذاشتیم.
او با بیان اینکه علاوه بر کتاب‌های چاپ شده که صوتی می‌شوند به متون کهن نیز پرداختیم، گفت: یک روایت درست و تازه‌ای از متون کهن را در دستور کاری قرار دادیم تا به کتاب صوتی تبدیل شوند. تاکنون "بوستان" سعدی، "گنجینه اسرار" و "مثنوی معنوی" دفتر اول که تا 10 دفتر ادامه خواهد داشت با صدای ساعد باقری ضبط شده و نشر یافته است. "تاریخ بیهقی" و "قابوسنامه" در دست انتشار و "سیاست‌نامه در حال ضبط است. این پروژه ادامه پیدا خواهد کرد. اینکه ادبیات کهن به طرز صحیح خوانده شود برای‌مان مسئله مهمی است و وسواس و دقت خاصی در این زمینه داریم.
شجاعی اضافه‌کرد: در اینستاگرام و تلگرام انتشارات کتاب نیستان نیز کلیه محصولات جدید معرفی می‌شوند. فعالیت در فضای مجازی به نسبت گذشته بسیار بیشتر شده و به مناسبت‌های مختلف آثار مربوطه نیز مرور می‌شوند.
اشاعه فرهنگ و عادت خرید آنلاین
بهرنگ کیاییان مسوول دفتر نشر چشمه، با این توضیح که برگزاری نمایشگاه کتاب هر چند با تاخیر، بسیار اهمیت دارد به هنرآنلاین گفت: بعید می‌دانم تا چند ماه آینده اتفاقی در این زمینه رخ دهد. ولی برپایی این رویداد مهم است چون همه دوباره به کتاب معطوف می‌شوند و حتی برد تبلیغاتی و خبری نمایشگاه کتاب نیز یاری‌رسان صنعت نشر است؛ البته ابعاد اقتصادی آن جای خودش را دارد.
او با بیان اینکه نشر چشمه با فروش آنلاین و تلفنی به فعالیت خود ادامه می‌دهد، تصریح کرد: هم از طریق سایت خودمان و دیگر سایت‌های فروش آنلاین کار می‌کنیم. البته کتاب‌فروشی‌های شهرستان‌ها باز هستند و کتاب را حضوری تهیه می‌کنند. در تهران نیز به غیر شعبه‌هایی که در مراکز خرید قرار گرفتند باقی از شنبه 30 فروردین‌ماه فعالیت خود را آغاز کردند.
کیاییان با این توضیح که فرهنگ و عادت خرید آنلاین اشاعه پیدا کرده است، افزود: باید ببینیم وقتی در شرایط قبل از ویروس کرونا قرار می‌گیریم چقدر احتمال دارد مردم برای خرید، مراجعه حضوری داشته باشند. به نظرم این موضوع زمان می‌برد تا مردم دوباره به امکان عمومی بیایند. الان فقط باز شدن کتاب‌فروشی‌ها کفایت نمی‌کند و مثلا باز بودن سینماها و اجرای تئاتر هم لازم است تا مردم برای خرید کتاب اقدام کنند.
او با بیان اینکه ناشران به لحاظ اقتصادی شرایط خوبی ندارند، ادامه داد: تا مدتی پیش برای کتاب‌ها جلسات رونمایی، نقد و بررسی، نشست و دورهمی برگزار می‌شد؛ ولی الان هیچ فکر و برنامه‌ای وجود ندارد و برنامه‌ریزی کردن در این شرایط سخت شده است. منتظریم ببینیم چه اتفاقی می‌افتد و چه چرخش‌هایی در جامعه و اوضاع به وجود می‌آید.
کیاییان اضافه‌کرد: به نظرم درست‌ترین حالت این است که در شرایط فعلی حمایت‌های بلاعوضی از افرادی که کار می‌کردند و فعالیت آن‌ها کمتر شده و یا بیکار شدند، صورت بگیرد. تنها راه‌حل می‌تواند همین باشد و تمام دنیا این مسیر را پیش گرفتند. ما سعی کردیم راه‌حل‌هایی مقطعی به وجود بیاوریم مانند فروش تلفنی و یک‌سری تحرکات آنلاین و اینترنتی بین کتاب‌خوان‌ها راه انداختیم، ولی تاثیر آن خیلی پررنگ نیست. راهکار باید کلان باشد که شرایط را بسامان کند و حمایت‌ها معنادار و پررنگ باشند تا تمام آدم‌ها سریع‌تر از بحران عبور کنند و به کار عادی برسند.
فروش آنلاین راهگشاست
مرتضی حیدری مدیر انتشارات آیندگان، با این توضیح که وقوع حوادثی هم‌چون شیوع ویروس کرونا تاثیرات منفی بر کل جامعه دارد و صنف چاپ و نشر هم از این قاعده مستثنا نیست، اظهارداشت: با شیوع ویروس برای جلوگیری همه‌گیری آن مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شدند. مخاطب اصلی کتاب که این قشر هستند نیز از چرخه بازار حذف شد. در واقع یک ترم تحصیلی که به‌صورت مجازی برگزار می‌شود، فروش نسخه چاپی کتاب را حذف می‌کند که با این شرایط عملا تولیدات ناشران روی دست‌شان می‌ماند.
او با بیان این که تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها که ویترین فروش کتاب هستند، لطمه سنگینی به بازار نشر کشور وارد آورد، ادامه داد: در شرایط عادی جامعه بهترین حمایت از ناشران ثابت نگه داشتن قیمت ملزومات تولید کتاب است. ولی در این شرایط می‌توان راه‌حل‌هایی از جمله پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه برای پرداخت بدهی‌ها و تخصیص یارانه کاغذ را در نظر گرفت. البته اگر حمایتی هم صورت می‌گیرد یکسان باشد و همه ناشران را شامل شود نه اینکه به چند ناشر اختصاص یابد.
حیدری با بیان اینکه مشخص است برگزاری نمایشگاه کتاب در این شرایط امکان‌پذیر نیست، افزود: این موضوع واقعا خسارت سنگینی برای ناشران به همراه دارد. یک ناشر برای تولید یک عنوان کتاب ماه‌ها زمان صرف می‌کند از حروف‌چینی، ویرایش، دریافت مجوزهای لازم چاپ و آماده‌سازی که هزینه‌های بالایی به ناشر تحمیل می‌کند که با توجه به نوع توزیع کتاب و برگشت سرمایه به‌صورت چک‌های طولانی مدت است. برگزاری نمایشگاه کتاب کمک بزرگی به برگشت بخشی از هزینه‌های تولید کتاب و هزینه‌های جاری انتشارات بود، چون فروش نقدی به همراه داشت. در واقع یک ناشر در طول سال فقط 10 روز فرصت فروش نقدی تولیدات خود را دارد.
او تصریح کرد: به نظرم برای جبران این خسارت هزینه‌ای که برای برگزاری نمایشگاه تخصیص داده می‌شود صرف خرید کتاب از ناشران شود تا حداقل بخشی از زیان‌های ناشی از لغو نمایشگاه جبران شود. بدهی‌هایی که ناشران به چاپ‌خانه‌ها و صحافی‌ها دارند واقعا مشکلی است که برای آن باید فکری کرد. معمولا در این مقطع سال ناشران شلوغ‌ترین روزهای خود را می‌گذرانند ولی امسال بدترین حالت ممکن پیش آمده و انباشت بدهی‌هایی که برنامه‌ریزی برای پرداخت را برای بعد از نمایشگاه موکول کرده بودند، مشکل‌ساز شده و همین‌طور چک‌های مراکز پخش و کتاب‌فروشی‌ها.
حیدری با بیان اینکه باید برای کاهش هزینه‌های تولید کتاب چاره‌ای اندیشیده شود، اظهار داشت: در شرایط عادی هم برای خرید کتاب قشر بزرگی از جامعه با مشکل روبرو هستند و ترجیح می‌دهند به‌جای خرید کتاب مایحتاج اولیه زندگی را تامین کنند و کتاب در اولویت چندم هر خانه است.
او اضافه‌کرد: در شرایط فعلی برای ارتباط با مخاطب تنها فضای مجازی و فروش آنلاین محصولات می‌تواند راهگشا باشد. همین‌طور استفاده از ظرفیت‌های اینستاگرام برای معرفی تولیدات و بازخورد مخاطب که البته این روش شاید سی‌درصد وضعیت قبل از کرونا را هم جبران نکند ولی چاره دیگری نیست.
اولویت سلامت مردم است نه برگزاری نمایشگاه
اعظم کیان‌افراز مدیر انتشارات افراز، با این توضیح که از اسفندماه سال قبل تمام فعالیت‌های انتشارات به حالت نیمه تعطیل درآمده است، به هنرآنلاین گفت: هر ساله کتاب‌های زیادی برای دی و بهمن ماه تولید می‌شود تا به نمایشگاه کتاب برسند. امسال همین روند تولید انبوه را داشتیم ولی با اتفاقات پیش آمده به دلیل شیوع ویروس کرونا کتاب‌ها در چاپ‌خانه ماند.
او با بیان اینکه ارتباط ما با مخاطب به صورت آنلاین حفظ شده، ادامه داد: ترجیح دادیم مشتریان کمتر در بیرون از خانه حضور پیدا کند و اصرار داشتیم اگر قصد خرید دارند آنلاین این کار را انجام دهند. در همین راستا پیج کتاب‌فروشی افراز را راه‌اندازی کردیم که دی ماه سال قبل جمع و تحویل داده شد. به هر حال ایام تعطیلات فرصت مناسبی برای مطالعه و کتاب‌خوانی ایجاد کرد و ما هم بحث خرید آنلاین را تقویت کردیم تا مسئله تردد حل شود.
کیان‌افراز با این توضیح که اپلیکیشنی داریم که کتاب‌ها به صورت ایبوک، کاغذی و صوتی در آن ارائه می‌شود و قابل خرید است، افزود: این روند در فضای اینستاگرام و سایت هم دنبال می‌شود. شرایط و اوضاع به گونه‌ای پیش می‌رود که لازم است برنامه‌ها را آنلاین پیش ببریم و برای ادامه حیات باید به فکر این راه‌ها بود.
او با بیان اینکه بعید می‌دانم در این شرایط نمایشگاه کتاب برگزار شود، تصریح کرد: به نظرم در این وضعیت نامساعد نباید اصراری به برگزاری داشت. اولویت سلامت مردم است. نمایشگاه محل پر رفت‌وآمدی است و میهمان خارجی دارد. باید ببینیم در نیمه دوم سال چه پیش می‌آید.
کیان‌افراز با این توضیح که همه اصناف تحت تاثیر ویروس کرونا قرار گرفتند و آسیب جدی دیدند، اضافه‌کرد: صنف ناشران، کتاب‌فروشان و مراکز پخش بیشتر از همه متضرر شدند؛ چون کتاب خریدن در اولویت نیست و هیچ وقت نبوده است. همه هزینه‌ها سرجای خود است از اجاره کتاب‌فروشی، اجاره دفاتر نشر، هزینه‌های جاری و حقوق پرنسل. دو ماه است که شاهد تعطیلی هستیم و اگر هم درها به روی مخاطبان گشوده شوند بعید می‌دانم جبران این دو ماه شود. بسیار سخت است بدون حمایت ادامه داد و کار کرد. البته تمام رسته‌های حوزه فرهنگ و هنر این شرایط را دارند. فقط بحث کتاب نیست مثلا تئاتر هم خیلی مسئله دارد، اجرایی در کار نبوده و درآمدی نداشته است. حمایت از حوزه فرهنگ و هنر شاید باید بیشتر از اصناف دیگر باشد.
مردم به کتاب‌های الکترونیکی و صوتی عادت کنند
مسعود شهریاری مدیر انتشارات کارگاه اتفاق، با این توضیح که هر کتابی که منتشر کرده‌ایم بدون استثنا الکترونیکی و صوتی آن در اختیار اپلیکیشن نوار، فیدیبو و طاقچه قرار گرفته است، گفت: پیش از شرایط پیش آمده به دلیل شیوع ویروس کرونا نیز به این فعالیت اهتمام داشتیم و لزوم جهان معاصر همین است. اما حالا وضعیت خیلی تغییر کرده و تصمیم داریم چند کتاب را فقط الکترونیکی نشر دهیم.
او با این توضیح که الان وقت آن است که مردم به کتاب‌های الکترونیکی و صوتی عادت کنند، اظهارداشت: از آغاز به کار انتشارات کارگاه اتفاق معتقد بودیم کتاب باید صوتی، الکترونیک و چاپی باشد آن هم برای انواع مخاطب و سلیقه‌های گوناگون. در حال حاضر نیز برای این فعالیت انگیزه بیشتری داریم. به نظرم تا چند وقت دیگر می‌توان روی شمارگان کتاب‌های الکترونیکی حساب قابل توجهی باز کرد.
شهریاری با بیان اینکه به عنوان ناشر و خواننده معتقدم دسترسی به کتاب در کشورهایی هم‌چون ایران سخت است، ادامه داد: به این دلیل که تعداد کتاب‌فروشی‌ها کم است و فرهنگ کتاب خریدن ماجرای متفاوتی دارد. با توجه به اینکه باید کتاب را در دسترس همه قرار دهیم طبیعتا بهترین راه انتشار الکترونیکی با قیمت بسیار پایین است. به این ترتیب کتاب در دسترس عموم مردم قرار می‌گیرد آن هم با صدای نویسنده، مترجم و گوینده، به ویژه در شرایط قرنطینه که همه در خانه به سر می‌برند.
او با بیان اینکه جدیدترین کتاب الکترونیکی نشر یافته "معصومیت اشیا" اورهان پاموک است، تصریح کرد: مخاطبان می‌توانند عکس‌های ویترین موزه را تمام رنگی مشاهده کنند و یادداشت پاموک را بخوانند. اگر این کتاب چاپ می‌شد قیمت پشت جلد آن 300 هزار تومان بود. ولی حالا با مبلغ پایین‌تری در فیدیبو فروخته می‌شود.
شهریاری از نشر کتاب‌های الکترونیکی جدیدی خبر داد و گفت: "دانش‌نامه هنر ژاپن" کتاب مفصلی درباره همه هنرها و هنرمندان ژاپنی و "دانش‌نامه آیین بودا" نیز در زمینه فرهنگ و هنر به‌زودی در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرند. این آثار تحت نظر ع.پاشایی ترجمه شدند و کارهای حجیمی هستند. این دو اثر 800 تا هزار صفحه‌ای پر از تصویرند و هزینه چاپ‌شان بسیار بالا است و ما هم به عنوان ناشر خصوصی امکان این کار را نداشتیم.
او افزود: اپلیکیشنی راه‌اندازی کردیم تا کتاب سه جلدی با عنوان "یادگیری هنر مدرن" (موزه موما)، را در آن نشر دهیم. موزه هنر مدرن نیویورک (موما) سایت مفصلی دارد که آثاری که در موزه هست را معرفی می‌کند و از این راه هنر مدرن را یاد می‌دهد. برای نخستین بار است که چنین اتفاقی می‌افتد و به یک سایت مانند ساختار کتاب نگاه می‌شود. اپلیکیشن فارسی نوشتیم و قصد داریم چنین کتاب حجیمی را الکترونیکی منتشر کنیم.