سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: امام على (ع)، فرزند ابوطالب و فاطمه دختر اسد بن هاشم در 13 رجب سال سى‌‌ام عام‌الفیل در خانه خدا متولد شدند. ایشان پسر عمو و داماد پیامبر اکرم (ص)، همسر حضرت فاطمه (س)، پدر و جد یازده امام شیعه هستند.
امام علی (ع) نخستین شخصی محسوب می‌شوند که به پیامبر (ص) ایمان آوردند و از نظر شیعه به فرمان خدا و تصریح پیامبر (ص)، جانشین بلافصل رسول خدا (ص) هستند.
در برخی روایات آمده است که مادر حضرت امام علی (ع) پس از وضع حمل (پیش از آن که به دستور نداى غیبى، نام علی را برای حضرت برگزیند) نام ایشان را حیدر انتخاب کرده بودند؛ چون نام حضرت على (ع) گذاشته شد، "حیدر" یکی از القاب ایشان است.
حضرت امام علی (ع) دارای کنیه‌ها و القاب مختلفی هستند. از جمله، ابوالحسن، ابوتراب (به دلیل سجده‌های طولانی که ایشان داشتند. همچنین در سال دوم هجری هم علی (ع) روی زمین خوابیده و مقداری گرد و غبار بر لباس‌شان نشسته بود. در این هنگام پیامبر اسلام (ص) بر بالین ایشان آمد و با خطاب "یا ابوتراب" حضرت را بیدار کردند. از آن زمان، به این کنیه نیز مشهور شدند. ابوریحانتین (این کنیه را هم پیامبر (ص) برای ایشان قرارداد و به معنای پدر دو ریحانه بهشت، امام حسن (ع) و امام حسین (ع)، مرتضی، امیرالمومنین، یعسوب‌الدین (مالک و رئیس و حاکم دین)، یعسوب‌المومنین (آقا و رئیس مومنان)، اسدالله و اسدالله الغالب (شیر خدا)، حیدر و حیدر کرار (شیر بیشه ایمان)، سید العرب، سید المسلمین، امام المتقین، مولی الموحدین و کاشف الکرب (برطرف کننده غم) از دیگر کنیه و القاب ایشان هستند.
بنابر منابع شیعه و برخی منابع اهل سنت، حدود ۳۰۰ آیه از قرآن کریم، در فضیلت ایشان نازل شده است. سر رشته بسیاری از علوم مسلمانان، از جمله نحو عربی، کلام، فقه و تفسیر به امام علی(ع) می‌رسد و فرقه‌های گوناگون، سلسله سند خود را به ایشان می‌رسانند. کتاب معروف "نهج البلاغه" منتخبی از سخنان و نامه‌های ایشان است. این کتاب نفیس، ارزشمند و مقدس شامل مجموعه‌ای از سخنان زیبای امیر کلام حضرت امام علی(ع) و برگزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه و حکمت‌آمیز حضرت علی (ع) به عنوان یکی از نیاز‌های اساسی جامعه اسلامی در تمام اعصار است.
آثار مکتوب بسیاری به زبان‌های مختلف درباره امام علی (ع) نوشته شده است. ابراز ارادت یا اشاره به شخصیت والای نخستین امام شیعیان در آثار شاعرانی چون شهید بلخی، رودکی سمرقندی، نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، سنایی غزنوی، اهلی شیرازی، وحشی بافقی، صائب تبریزی، هاتف اصفهانی، شاه نعمت‌الله ولی، ابن‌حسام خوسفی، باذل مشهدی، مولوی و بسیاری از دیگر شاعران دیده شده است. در دوران معاصر نیز شاعران بسیاری به ستایش امیرالمومنین (ع) پرداخته‌اند.
معرفی 10 عنوان کتاب:
1- "آئینه خدا" با زیرعنوان امیرالمومنین در شعر فارسی به قلم سیدمصطفی موسوی‌گرمارودی گردآوری شده و دربردارنده مدح امیرالمومنین(ع) در دیوان شعر شعرای فارسی زبان است.
2- "صحیفه علویه" مشتمل بر اکثر دعا و مناجات‌هاى رسیده از امیرمومنان على (ع) در دو جلد است.
3- "جانشینی حضرت محمد (ص)" پژوهشی پیرامون خلافت در صدر اسلام، نوشته ویلفرد مادلونگ اسلام‌شناس مسیحی است.
4- "جاذبه و دافعه علی" اثر علامه شهید مطهری، مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش است.
5- "امام علی در قرآن" نوشته علی آل‌کاظمی شرح و تفسیر 30 آیه از قرآن کریم است که در شان امیر المومنین علی بن ابی‌طالب علیه السلام نازل شده.
6- "گزارش لحظه به لحظه از ولادت امام علی (ع)" اثر محمدباقر انصاری ماجرای ولادت امیرالمومنین(ع) را در قالب ادبیات داستانی نوشته است.
7- "جمال کعبه" تالیف محمدحسین دانش‌کیا، نقل تاریخ اسلام از زبان امام علی (ع) و تحلیل آن است و به بررسی در مقطع زمانی رحلت پیامبر اسلام (ص) تا شهادت امام (ع)، اختصاص دارد.
8- "علی از زبان علی"، اثر سیدجعفر شهیدی، برهه‌های گوناگون زندگانی ایشان را تشریح کرده است.
9- "مظهر ولایت" اثر سیداصغر ناظمزادهقمی، حیات امیرمومنان، على(ع) را از ولادت تا رحلت پیامبر (ع) بررسى مى‌کند.
10- "امام علی صدای عدالت انسانیت" نوشته جورج جرداق و ترجمه سیدهادی خسروشاهی به تفصیل به زندگی، اخلاق، عقاید، و فضایل امام علی(ع) پرداخته است.
نمونه اشعاری که به مناسبت ولادت امام علی(ع) سروده شدند:
از علی آموز اخلاص عمل
شیر حق را‌دان مطهر از دغل
در غزا بر پهلوانی دست یافت
زود شمشیری بر آورد و شتافت
او خدو انداخت در روی علی
افتخار هر نبی و هر ولی
آن خدو زد بر رخی که روی ماه
سجده آرد پیش او در سجده‌گاه
در زمان انداخت شمشیر آن علی
کرد او اندر غزااش کاهلی
گشت حیران آن مبارز زین عمل
وز نمودن عفو و رحمت بی‌محل
گفت بر من تیغ تیز افراشتی
از چه افکندی مرا بگذاشتی
مولوی
طالع اگر مدد دهد دامنش آورم به کف
گر بکشم زهی طرب ور بکشد زهی شرف
طرف کرم ز کس نبست این دل پرامید من
گر چه سخن همی‌برد قصه من به هر طرف
از خم ابروی توام هیچ گشایشی نشد
وه که در این خیال کج عمر عزیز شد تلف
ابروی دوست کی شود دست کش خیال من
کس نزده‌ست از این کمان تیر مراد بر هدف
چند به ناز پرورم مهر بتان سنگ دل
یاد پدر نمی‌کنند این پسران ناخلف
من به خیال زاهدی گوشه نشین و طرفه آنک
مغبچه‌ای ز هر طرف می‌زندم به چنگ و دف
بی‌خبرند زاهدان نقش بخوان و لا تقل
مست ریاست محتسب باده بده و لا تخف
صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می‌خورد
پاردمش دراز باد آن حیوان خوش علف
حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق
بدرقه رهت شود همت شحنه نجف
حافظ
کس را چه زور و زهره که وصف علی کند؟
جبار در مناقب او گفته: "هل اتی"
زورآزمای قلعه خیبر که بند او
در یکدگر شکست به بازوی لافتی
مردی که در مصاف، زره پیش بسته بود
تا پیش دشمنان ندهد پشت بر غزا
شیر خدای و صفدر میدان و بحر جود
جان‌بخش در نماز و جهانسوز در وغا
دیباچه مروت و سلطان معرفت
لشکرکش فتوت و سردار اتقیا
فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست
ماییم و دست و دامن معصوم مرتضی
یا رب، به نسل طاهر اولاد فاطمه
یا رب، به خون پاک شهیدان کربلا
دل‌های خسته را به کرم مرهمی فرست
ای نام اعظمت در گنجینه شفا
سعدی
علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را
که به ماسوا فکندی همه سایه‌ی هما را
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را
به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند
چو علی گرفته باشد سر چشمه‌ی بقا را
مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ
به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را
برو ای گدای مسکین در خانه‌ی علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را
به‌جز از علی که گوید به پسر که قاتل من
چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا
محمدحسین شهریار
ای کعبه داری یک جهان جان در بر امشب
الحق که از هر شب شدی زیباتر امشب
آغوش جان را باز کن جانانه آمد
هنگام قربانی است، صاحب خانه آمد
جبریل را از بهر دربانی بیاور
مانند اسماعیل قربانی بیاور
ای کعبه! حق صاحب خود را ادا کن
حجاج را در مقدم مولا فدا کن
خیل ملائک کعبه را در بر گرفتند
بت‌ها به کعبه ذکر یا حیدر گرفتند
حِجر و حَجر، رکن عراقی، رکن شامی
گویند مولا مقدمت بادا گرامی
زمزم، به اشک شوق، جان را شستشو ده
هر چار رکن کعبه را با هم وضو ده
مکه تجلی‌گاه داور گشته امشب
کعبه گریبان چاک حیدر گشته امشب
ای کعبه بنگر وجه الله الصمد را
آغوش بگشا، بار ده، بنت اسد را
تاریخ می‌گوید علی مولود کعبه است
مولود کعبه نه، بگو موعود کعبه است
او پیشتر از کعبه بوده نکته این است
پس کعبه مولود امیرالمومنین است
مکه به توفیق ولایت محترم شد
امشب حرم از مقدم مولا حرم شد
سرّی است در این خانه باید لب فرو بست
حتی حرم این راز پنهان را ندیده ست
غلامرضا سازگار
کعبه هستم سال‌ها لیل ونهار
بودمی در انتظار و بی‌قرار
انتظار یکه مولودی شگرف
بی‌قرار دیدن روی نگار
سی عام الفیل در ماه رجب
آخر آمدفصل هجروانتظار
جمعه روز سیزده از ماه بود
مادری آمد کنارم باردار
با خدایش کرد او راز ونیاز
خواست وضع حمل آسان را زیار
امر حق من سینه‌ام بشکافتم
در درون من گرفتی او قرار
از برای فاطمه بنت اسد
شد درون کعبه همچون لاله‌زار
شد غذا بهرش مهیا از بهشت
مریم و سارا برش مشغول کار
عاقبت آمد به دنیا کودکش
شد "علی" نامش زسوی کردگار
میزبانی کردم از او چند روز
تا ابد باشد برایم افتخار
آمد آن مردی که با شد تا ابد
سیره عدلش به دنیا ماندگار
آمد آن مردی که شمشیرش کند
خنده شوق پیمبر(ص) آشکار
وصفش آمد "لا فتی الا علی"
قول حق "لا سیف الا ذوالفقار"
آمد آن‌کس، گر نمی‌آمد نبود
بهر زهرا (س) همسری در روزگار
کنیه‌اش از سوی مادر حیدر است
حیدر کرار در هر کارزار
روزها در جبهه‌ها جنگاورست
شب به درگاه خدایش خاکسار
هر کسی دارد به دل حب علی(ع)
زآتش دوزخ بدور ورستگار
اسماعیل تقوایی
قسیم النار و الجنه محب‌ات را چه خواهی کرد
محب‌ات را بسوزانی محبت را چه خواهی کرد
تو آقاتر از آن هستی گدایت را برنجانی
گرفتم اینکه رنجاندی کرامت را چه خواهی کرد
تو سفره‌دار احسانی تو بابای کریمانی
نمی‌بخشی نمی‌دانم که عادت را چه خواهی کرد
قیامت دست آویزی ندارم جز ولای تو
امید من تویی آقا شفاعت را چه خواهی کرد
قیامت خوب می‌فهمم عجب چیزیست حب تو
تو با آن جلوه عشق‌ات قیامت را چه خواهی کرد
شنیدم آتش دوزخ نصیب دشمن زهراست
قسیم النار و الجنه محب ات را چه خواهی کرد
سیدعلی رکن‌الدین