گروه فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین، حسن ذوالفقاری مدیر گروه آموزش فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و دانشیار دانشگاه تربیت مدرس، درباره این دو کتاب به هنرآنلاین توضیح داد: "فرهنگ بومی سرودهای ایران" شامل معرفی و گونهشناسی اشعار عامهای است که طی یک کار پژوهشی 7-8 ساله در تمام مناطق ایران و حتی کشورهای فارسیزبان همچون افغانستان، تاجیکستان و پاکستان انجام شده است. این طرح در دو فاز و با حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران کشور و در مرکز تحقیقات زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس صورت گرفته است.
او با بیان این که اشعار عامه یکی از منابع غنی فرهنگ ایرانی است، گفت: پس از شناسایی عامه سرودها یا اشعار عامه در تمام مناطق ایران برای آنها شناسنامه تنظیم شده است. به عنوان نمونه اشعار عروسی در مناطق ایران به نامهای مختلفی چون "آبادون"، "واسونک"، "یزله"، "روایی" و... شناخته میشوند. هر کدام از این بومی سرودها مدخل هستند؛ زیرا اشعار، مضامین و نحوه اجرای آنها متفاوت است. این فرهنگ بالغ بر 600 مدخل است و هر کدام از مدخلها این گونههای شعری را معرفی میکند؛ همچنین کاربرد، وجه تسمیه، علت نامگذاری، چگونگی اجرا و مجریان، جنبه موسیقی، آوازی و ادبی را با ذکر نمونه شرح میدهد.
ذوالفقاری با تاکید بر این که در فرهنگ "بومی سرودهای ایران" به گونههایی توجه داشتیم که کمتر به آنها پرداخته شده، افزود: این اثر میتواند در اختیار اهل تحقیق قرار بگیرد تا با مطالعه آن زمینهای فراهم شود فرهنگ عامه خود را بهتر بشناسیم. این پژوهش نسبت نزدیکی با مطالعات موسیقی مقامی و محلی ایران هم دارد؛ زیرا اغلب اشعار با ساز یا آواز اجرا میشوند.
او توضیح داد: به دنبال جمعآوری نمونههای آوازی و صوتی هم هست تا این اشعار و آوازهای محلی برای خواننده کتاب دقیق و قابل فهمتر باشد.
ذوالفقاری با بیان این که گستره این بوم سرودهها بسیار زیاد است، گفت: هنوز برخی گونهها شناسایی نشدهاند و به معلومات میدانی احتیاج است. کار تحقیقی این فرهنگ تیمی بوده است. برای بدست آوردن اطلاعات خام از پژوهشگران مناطق مختلف نیز بهره بردیم و اطلاعات را به سختی به دست میآوریم.
او ادامه داد: مقدمه این فرهنگ نیز بسیار مفصل است و در آن به قالب شعرها، زیباییشناسی اشعار عامه، شیوههای اجرایی، مفاهیم و درون مایهها، بومیسرایان، نسبت شعر عامه با شعر کلاسیک، گستره و پراکندگی در مناطق مختلف ایران و مباحثی دیگر پرداخته شده است. در بخش دوم کتاب، گونهها به شکل الفبایی پشت سر هم ارائه شدهاند. علاوه بر گونهها، قالبها، مقامهای موسیقیایی و ترانههای خیلی معروف مناطق ایران مانند "رعنا" در گیلان، "ننه گل محمد" در خراسان و ترانههای مشهور همگی معرفی میشوند.
این پژوهشگر هدف از نگارش فرهنگ "بومی سرودهای ایران" را پرداختن به شعرهای عامیانه در کنار ادبیات کلاسیک دانست و تصریح کرد: این بومی سرودها بسیار غنی هستند و مردم باید آنها را بشناسند. ممکن است تا چند دهه دیگر نامی و نشانی از این اشعار نباشد، چنان که اکنون هم مردم از بسیاری گونهها بیخبرند.
به گفته ذوالفقاری، این فرهنگ توسط نشر چشمه منتشر خواهد شد و سه عنوان "اشعار عامیانه ایرانی"، "فرهنگ بومی سرودهای ایران" و "اشعار عامیانه ملی ایران" عناوین موقت و احتمالی آن محسوب میشوند. طرح آن نیز در "پژوهش برتر" وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1395 به عنوان پژوهش برتر شناخته شده است.
او همچنین از تدوین مجموعه چهار جلدی "افسانههای پهلوانی ایران" خبر داد و اظهارداشت: این مجموعه قرار بود توسط نشر خاموش به سیودومین نمایشگاه کتاب برسد و طی مراسمی رونمایی شود که این اتفاق نیفتاد. 60 منظومه پهلوانی پس از شاهنامه فردوسی در این چهار جلد معرفی، شناسایی، تحلیل، ابعاد سیاسی و جنبههای متنی، زبانی و مردمشناسی آنها توضیح داده شده است. به این موضوع نیز پرداختیم که سنت شاهنامهسرایی فردوسی چه تاثیری بر آثار بعد از خودش داشته است.
ذوالفقاری با این توضیح که بیشتر این افسانهها پهلوانی، شکل حماسی و ملی دارند، افزود: تعدادی نیز دینی و مذهبی هستند مانند "علی نامه" و "حمله حیدری". نیمی از این 60 منظومه نثر و نیم دیگر نظم هستند.
به گفته او، تدوین و نگارش مجموعه چهار جلدی "افسانههای پهلوانی ایران" در قالب طرح پژوهشی در مرکز تحقیقات دانشگاه تربیت مدرس با همکاری دکتر بهادر باقری صورت گرفته و حدود 4-5 سال طول کشیده است. پژوهشکده هنر و ارتباطات وزارت ارشاد نیز از آن حمایت کرده است.
دکترحسن ذوالفقاری متخصص فرهنگ عامه ایرانی و استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تربیت مدرس است. او چندین بار در جشنوارههای مختلف از جمله در نوزدهمین جشنواره بینالمللی خوارزمی، جشنواره کتابهای رشد و جشنواره کتابهای کمک آموزشی برگزیده شده است.
از او 40 عنوان کتاب و تصحیح در حوزههای تخصصی به چاپ رسیده. از مهمترین آثار این نویسنده میتوان از "فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی"، "ادبیات مکتبخانهای ایران" و "زبان و ادبیات عامه ایران"، "داستانهای امثال، یکصد منظومه عاشقانه ایرانی" و "باورهای عامیانه مردم ایران" نام برد.