سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین، پری‌یوش گنجی در خانواده‌ای فرهنگی و هنری بزرگ شده و طراحی و چاپ پارچه را نزد پدرش آموخته است. او پس از پایان هنرستان به انگلستان رفت و پس از گذراندن دوره نقاشی، رشته طراحی پارچه را در دانشکده هنرهای همراسمیت (چلسی) لندن ادامه داد. وقتی به ایران بازگشت تدریس طراحی و چاپ پارچه را در چندین دانشگاه پی گرفت. او نخستین هنرمند ایرانی است که بورس تحقیقات تطبیقی هنر بنیاد ژاپن را گرفته و به بررسی نقوش ایرانی به ویژه دوران ساسانی روی کیمونوهای ژاپنی پرداخته؛ ضمن این‌که نماینده فرهنگی بنیاد ژاپن در ایران نیز بوده است. در دی‌ماه سال 1394 گنجی نشان افتخار امپراطور ژاپن "خورشید تابان، انوار زرین همراه با روبان گردنی" به این هنرمند پیش‌کسوت اهدا شد. از او تاکنون کتاب "چراغ رنگ"، کتاب نقاشی‌های کوچک کوچک "سپیده دمان" و مجموعه آثار یک دهه به چاپ رسیده است. این هنرمند پیش‌کسوت تجربیات سال‌ها تدریس طراحی پارچه را در قالب کتاب گردآورده است که برای سال آینده روانه بازار کتاب خواهد شد. او در این گفت‌وگو درباره این کتاب توضیح داده است.
خانم گنجی، شما "طراحی پارچه" را رشته مادر می‌دانید و علاوه بر فعالیت حرفه‌ای در حوزه نقاشی سال‌هاست به تدریس طراحی پارچه مشغول هستید. از علاقه خود به تدریس طراحی پارچه و متد و روشی که برای آن دارید بگویید.
هم‌چون پدر، برادرها و پدربزرگم، با طراحی پارچه بزرگ شده‌ام و به همین خاطر علاقه من به پارچه یک مسئله ژنتیکی است. حدود سی و پنج سال است که طراحی پارچه تدریس می‌کنم و بسیار به آن علاقه‌مند هستم. فکر می‌کنم انسان با آموزش تازه می‌ماند و هر بار به کشف جدیدی می‌رسد. لازم است بگویم اول براساس سرفصل‌ها و موضوعاتی که خود دانشکده داده بود درس می‌دادم اما بعد دیدم این سرفصل‌ها کارآمد نیستند. به مرور در تدریس به شیوه و متد خودم رسیدم و اخیرا کتابی هم تحت عنوان "مبانی طراحی پارچه" نوشته‌ام که حاصل سال‌ها تدریس در دانشگاه‌های مختلف است.
به‌طور حتم طی این سال‌ها که به شکل مستمر به تدریس پرداختید، تجربه شما غنی‌تر شده و اطلاعات خود را به روز کرده‌اید.
بله تدریس باعث شد اطلاعاتم را روزآمد کنم. ضمن این‌که معتقدم تدریس یک تبادل اطلاعات متقابل است و استاد در همان حال که به شاگردان آموزش می‌دهد، متقابلاً از آن‌ها یاد می‌گیرد. البته مهم‌ترین مسئله، احساس و درک درونی است که تدریس آن را تقویت می‌کند. وقتی یک ایده را در آن واحد با 30 دانشجو و هنرجو مطرح می‌کنم آن‌ها به کمک من می‌توانند از موضوع برداشت خود را داشته باشند و کارها همیشه با یکدیگر فرق دارند؛ این موضوع برایم خیلی جذاب است.
اشاره کردید کتابی هم تحت عنوان "مبانی طراحی پارچه" نوشته‌اید. در این کتاب به چه موضوعاتی پرداخته‌اید؟
در این اثر که در مرحله پایانی آماده‌سازی برای تحویل به ناشر است مبانی طراحی پارچه را با زبانی ساده و رویکرد آموزشی مطرح کرده‌ام. آثار ارائه شده در کتاب کار هنرجویان و دانشجویان است. به این ترتیب علاقه‌مندان می‌توانند اثر خود را با کار دیگر هنرجویان، نه با کار ویلیام موریس یا طراحان پارچه بسیار حرفه‌ای امروز، مقایسه کنند. هرچند تعدادی از همین کارها واقعا حرفه‌ای هستند. یک سری آدرس‌ها نیز در انتهای کتاب ارائه شده تا علاقه‌مندان جست‌وجو کنند و در مسیر حرفه‌ای شدن قدم بردارند. این کتاب را می‌توان به زبان‌های مختلف ترجمه کرد، به دلیل این‌که کتابی آموزشی - تالیفی است و مطالب آن از هیچ کتاب دیگری برداشته نشده است.
بنابراین کتاب "مبانی طراحی پارچه" حاصل تحصیلات خودتان و تجربیاتی است که در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها به دست آورده‌اید؟
بله. در آغاز کار تدریس، سیستم آموزشی دانشگاه را پیاده می‌کردم ولی در ادامه به تدریج به نظام جدیدی رسیدم. در واقع وقتی مدرس نقاش هم هست، ذهنش باز می‌شود و چیزهایی را می‌بینید که احساس می‌کند، این کار بیشتر به درد طراحی پارچه می‌خورد تا نقاشی. همان‌قدر که طراحی پارچه به نقاشی کشیدن من کمک کرده است، نقاشی هم به طراحی پارچه کمک کرده است.
خانم گنجی درباره فصل‌بندی کتاب توضیح دهید.
فصل اول در زمینه مبانی هنرهای تجسمی است. این فصل کمی پیچیده به نظر می‌آید ولی هر شخصی خیلی زود سفر درونی خودش را با آن شروع می‌کند و وقتی حاصل کار را می‌بیند، حیرت می‌کند که چگونه اتفاق افتاده است. در این فصل به مباحث طراحی، نمونه‌های رنگی، اجرای کارهای تک رنگ، اجرای کارهای دوازده رنگ، کلاژ و... پرداخته‌ام. عنوان فصل اول را "روسری" گذاشتم. اسم روسری خودش در یک چارچوب قرار دارد و آدم را نمی‌ترساند که به ورای آن چارچوب برود. یک چارچوب کوچک پنج در پنج است و یک چارچوب سه در سه هم در درون آن قرار دارد. چارچوب وسطی متن است و چارچوب بیرونی حاشیه. متن از حاشیه پیدا می‌شود و حاشیه از متن. ضمن این‌که از هم جدا هستند ولی با هم ارتباط هم دارند. در این چارچوب است که ما می‌توانیم دورترین موتیف‌های گرافیکی انسان را حرکت بدهیم که مربوط به هزاران سال پیش بوده و حس‌شان از پیرامون، طبیعت، ترس‌ها و باورها است و ما خودمان را جای آن‌ها می‌گذاریم. وقتی می‌خواهیم در این چارچوب حرکت کنیم، حس موتیف‌ها را می‌گیریم و یک ترکیب‌بندی ایجاد می‌کنیم که به ندرت غلط درمی‌آید. هر کاری کنیم خوب درمی‌آید، حتی اگر هزاران سال بین‌شان وقفه باشد.
می‌دانم که شما به موتیف‌های قدیمی و پیش از تاریخ بسیار علاقه دارید و هنرجویان و دانشجویان را تشویق می‌کنید کار خود را با الهام گرفتن از این موتیف‌ها آغاز کنند و خیلی خوب توانستید این حس را به آن‌ها انتقال دهید.
نخستین گروه موتیف‌های گرافیکی، کاربردی هستند. سه سالی که در هنرستان درس می‌خواندم، شنبه‌ها به موزه ایران باستان می‌رفتم و هنوز هم با گذشت سال‌ها به موزه می‌روم و به یک چیز تازه می‌رسم. برایم جالب است در برهه‌ای از تاریخ، انسان‌هایی که امکاناتی نداشتند و با سختی‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کردند، "هنر" آن‌ها را آزاد و رها کرده و از ترس بیرون آورده است. در نتیجه موتیف‌ها را عاشقانه دوست دارم و هر بار که آن‌ها را یادآوری می‌کنم، چیز جدیدی برای خودم کشف می‌شود. بله برای خودم نیز جالب است همه هنرجوها این تاثیر را می‌پذیرند.
در فصل دوم کتاب "مبانی طراحی پارچه" به چه مواردی پرداختید؟
در فصل دوم کتاب، بیشتر مسئله آنالیز رنگ مطرح می‌شود و شامل سه بخش است. در این فصل هنرجو هنوز با رنگ کار دارد اما رنگ را به نوع دیگری یاد می‌گیرد. لازم است رنگ قسمتی از وجود هنرمند شود. رنگ را از دوره ماتیس به بعد در نظر گرفتم به این دلیل که رنگ‌ها تخت‌تر و کمتر در هم تنیده شده‌اند. اگر مثلا دوره امپرسیونیسم را در نظر بگیریم رنگ‌ها بسیار زیاد و متنوع هستند و خود شخص در ادامه راه می‌تواند به آنالیز آن‌ها بپردازد. به نظرم تا به حال رنگ را سفری یاد گرفته‌ایم و خوب است رنگ را نمونه‌ای هم یاد بگیریم. انتخاب موضوع جنگل در مناطق حاره است. در این فصل می‌خواهیم روی رنگ‌های مرطوب و گرم کار کنیم. مرطوب جایی است که سبزهایش متنوع است، تغییر فصل ندارد و گل‌هایی مقاوم دارد.
فکر می‌کنم علاوه‌بر گرمایی که می‌گویید، یک برگ یا حتی برگ سبزی که می‌بینیم خودش طیف‌های رنگی کم‌رنگ، پررنگ و... دارد.
دقیقا همین‌طور است.
با توجه به این که کتاب براساس روش تدریس خودتان مکتوب شده و من نیز این افتخار را داشتم که شاگرد شما باشم مطمئن هستم در کتاب به دوره قاجار نیز اشاره دارید. این دوره را بر چه اساسی انتخاب کردید؟
تصمیم داشتم به تاریخ معاصر نزدیک‌تر شوم. قاجار را به خاطر این که یک هنر ایرانی است انتخاب کردم. رنگ‌های این دوره خیلی خوب است. دوران قاجار صد سال پیش بوده و زیاد از آن دور نشدیم. ضمن این‌که آثاری از دوره صفویه را نیز در کتاب گذاشته‌ام و از معماری، کاشی‌ها، فرش‌ها و هر چیز دیگر که آن زمان حرفی برای گفتن داشته در کتاب وجود دارد. در حالی که مجموعه قاجار شامل نقاشی‌های قاجار هم می‌شود.
به نظر می‌رسد شما علاوه بر این که خواسته‌اید از هنر قاجار و صفویه استفاده کنید، به دنبال این بوده‌اید که بحث آموزشی را هم برای دانشجویان مطرح کنید تا درباره هنر قاجار و صفویه نیز مطالعه داشته باشند و با هنر دوره‌های مختلف بیشتر آشنا شوند. درست است؟
بله صد درصد این موضوع را مدنظر داشتم.
خانم گنجی، فصل سوم کتاب راجع به چیست؟
فصل سوم به "معماری داخلی از فتوگرام" اختصاص دارد. یعنی از عکاسی به معماری داخلی می‌پردازیم. کاربرد آن هم می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله رومبلی، پرده، کاغذ دیواری، کاشی، کف‌پوش و... باشد. قبلا عکاسی می‌کردم و بعد با نوع عکاسی شخصی خود متوجه شدم که در طراحی پارچه می‌شود این کار را انجام داد.
پس "معماری داخلی از فتوگرام" مبحثی است که شما ارائه کردید؟
بله به این شکل قبلاً به آن پرداخته نشده است.
در فصل آخر کتاب چه مباحثی تعلیم داده شده است؟
عنوان این فصل "هر دو هفته شش طرح در ابعاد کوچک یا مستقیم بر روی موضوع" است. در این فصل مجموعه‌هایی شامل ست‌های ورزشی، کاغذ کادو، سرویس غذاخوردی، رخت‌خواب و دستمال با استفاده از موضوعات مختلف ارائه شده است. برای آماده کردن این طرح‌ها باید دست سریع کار کند تا بتوان در عرض دو هفته، 6 طرح را آماده کرد. به عنوان نمونه مجموعه‌ای با عنوان "طراحی برای مجموعه لباس‌های کنار دریا و استخر با استفاده از نقاشی‌های کاندیسکی" در کتاب آمده که شامل حوله، دمپایی، شلوارک، کلاه و دیگر پوشاک مردانه می‌شود. یا مجموعه‌ای شامل یک سری کاغذ کادو با موضوعات گوناگون.
این کتاب توسط کدام انتشارات منتشر می‌شود؟
توسط انتشارات کارنامه کتاب که از سال 1379 فعالیت انتشاراتی خود را با چاپ کتاب‌هایی از ادبیات کلاسیک ایران آغاز کرد و در سال 1388 با انتشار کتاب‌هایی در زمینه هنر و آموزش مبانی رشته‌های مختلف هنری به شمار اندک ناشرانی پیوست که به طور تخصصی در این حوزه فعالیت می‌کنند. مجموعه کتاب‌های آموزشی هنر که توسط این انتشارات تدوین و انتشار می‌یابد در پی دست‌یابی به سه هدف کلی و ساختاری است، نوآوری و خلاقیت در امر آموزش هنر، گسترش و همگانی کردن هنر و آموزش‌های هنری، ارتقای سطح کیفی آموزش هنر در هنرستان‌ها، مدارس هنری و دانشگاه‌ها است.
خانم گنجی آیا فکر می‌کنید شخصی که آموزش ندیده است می‌تواند با خواندن کتاب شما طراحی پارچه یاد بگیرد؟
صد درصد. شما خودتان دیدید که در کلاس‌های من افرادی بودند که در عمرشان حتی یک خط طراحی نکشیده بودند ولی چگونه پیشرفت کردند. سقراط گفته است: "انسان‌ها چیزی را یاد نمی‌گیرند، بلکه با آموزش به آن‌ها یادآوری می‌شود". من واقعا به این سخن رسیده‌ام. خیلی از شاگردهایم هیچ چیزی در زمینه طراحی بلد نبودند اما بعد از مدتی کار، خودشان هم متعجب می‌شدند که چطور توانسته‌اند به طراحی پارچه برسند. معتقدم هر انسانی که به دنیا می‌آید، گنجینه بزرگی از هنر در وجودش دارد. مطمئنا ما گنجینه‌هایی در درون‌مان داریم که به ما تعالی، عشق و عاطفه می‌دهند. کافی است که شما در یک شرایطی قرار بگیرید تا این گنجینه‌ها بیرون بیاید. من در این سی و چند سال تدریس مشاهده کردم که بسیاری از شاگردهایم به یک‌باره در کلاس یک گم‌گشد‌ه‌ای را پیدا کردند که تا به حال نمی‌دانستند کجا بوده است.
بله همین‌طور است چون ذهن آدم، خلاقیت و ایده را به بازی می‌گیرد و هر چه ذهن شما بیشتر باز باشد و بیشتر فکر کنید، باعث می‌شود یک طرح جدید بکشید.
شما چون خودتان طراحی پارچه کار کرده‌اید این موضوع را بهتر درک می‌کنید.
سوال دیگرم این است اصلا چه شد تصمیم گرفتید دانسته‌ها و داشته‌های‌تان را در حوزه طراحی پارچه تبدیل به کتاب کنید؟
در سال‌های تدریس، از آموزش‌هایم نت برمی‌داشتم. بعد از مدتی اتفاقی با یادداشت‌هایم که تعداد آن‌ها زیاد بود روبرو شدم. سپس تصمیم گرفتم این یادداشت‌ها را تبدیل به کتاب کنم. به همین دلیل با دو نفر از دانشجویانم شروع به کار کردیم. یادداشت‌هایی که برداشته بودم تایپ شد و یک سری کارهای کامپیوتری نیز صورت گرفت. مدتی از این ماجرا گذشت تا یک روزی به مدیر انتشارات کارنامه کتاب گفتم چنین کتابی دارم و او گفت خواهش می‌کنم کتاب را تحویل من بدهید تا چاپش کنم. به هر حال فکر می‌کنم کتاب "مبانی طراحی پارچه" اثر جامعی است. در هر بخش کتاب تعداد زیادی عکس وجود دارد و مخاطب می‌تواند آن‌ها را با هم مقایسه کند.
آیا تاکنون کتاب دیگری با محوریت مبانی طراحی پارچه در ایران منتشر شده است؟
اگر هم منتشر شده باشد من اطلاعی ندارم. کتاب‌هایی که در خارج از کشور دیدم هم به این شکل بود که هر طراح پارچه، راجع به کار و متد خودش صحبت می‌کند.
خانم گنجی آیا از آثار خودتان نیز در کتاب نمونه‌هایی ارائه شده است؟
یک بخش کوچکی از کتاب را به کارهایم اختصاص می‌دهم اما در کل نمی‌خواهم آثار خودم را ارائه کنم. البته تعداد آثارم کم است چون بسیاری از آن‌ها را سال‌های دور در اروپا فروخته‌ام. در گذشته هم عکاسی و اسکن کردن کارها رواج نداشت که الان عکسی از آثارم داشته باشم. این را هم در نظر بگیرید که رویکرد کتاب من آموزشی است. این حس را هم داشتم که اگر از خودم اثری را در کتاب بگذارم اما از ویلیام موریس نگذارم، خیلی بد است. در نتیجه تصمیم گرفتم در این کتاب مثل معلم باشم و با رویکرد آموزشی به کتاب نگاه کنم.
آیا به این موضوع فکر کرده‌اید که در زمینه آموزش نقاشی هم کتاب بنویسید؟
خیر. فرصت این کار را ندارم و البته هیچ وقت تصمیمی هم در این باره نداشتم.