سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین، حضرت معصومه(س) دختر امام هفتم شیعیان حضرت موسی‌بن جعفر(ع) و خواهر امام رضا(ع) امام هشتم است. حضرت معصومه (س) در مدینه منوره، در آغاز ماه ذیقعده سال 173 (هـ.ق) دیده به جهان گشودند و در 10 ماه ربیع‌الثانی سال 201 در قم وفات یافتند. طبق روایات، سن حضرت معصومه (س) هنگام وفات، در حدود 28 سال بوده و ایشان ازدواج نکرده بودند.
مامون عباسی در سال 200 هجری قمری، با نامه‌ها و پیام‌های بسیار، حضرت رضا(ع) را به خراسان دعوت کرد، آن بزرگوار، ناگریز این دعوت را پذیرفتند و با کاروانی که مامون فرستاده بود، به سوی خراسان آمدند. یک سال بعد (سال 201) حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادرشان حضرت رضا (ع) عازم خراسان شدند و با همراهان حرکت کردند. ولی حقیقت این است که این حرکت، هجرت معنی‌دار و عظیم حضرت معصومه (س) برای حمایت از ولایت امام علی‌بن موسی الرضا(ع) و تقویت مساله رهبری بوده است، که در ظاهر به صورت سفر برای دیدار برادر عنوان می‌شده.
حضرت فاطمه معصومه (س) وقتی به ساوه رسیدند، بیمار شدند. موسی‌بن خزرج به کاروان حضرت معصومه (س) رسید، زمام شتر آن حضرت را گرفته به طرف قم آمد و در منزل خود با کمال افتخار از آن بانو پذایریی کرد، ولی پس از 16 یا 17 روز حضرت رخت از جهان بربستند. ضریح ایشان در استان قم میزبان دوستداران حضرت است.
درباره زندگی، شخصیت و کرامات این بانوی بزرگوار کتاب‌های متعددی منتشر شده؛ عناوین برخی از این متون به این شرح است:
"عنایات معصومیه" از زبان خادمین آستانه مقدسه حضرت معصومه علیهما السلام، محمدعلی زینی‌وند، ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه (س)
"مشک فشان" اشعار آیات و علمای حوزه علمیه در مدح و منقبت حضرت فاطمه معصومه(س)، گردآورنده مهدی محمدبیگی، ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه (س)
"حضرت معصومه (س) فاطمه دوم؛ پیشینه قم، حوزه علمیه، زندگی حضرت معصومه (س) جمکران و امام زادگان" اثر محمد محمدی‌اشتهاردی ناشر اخلاق
"تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها السلام" محمد علی محمدی ناشر زائر
"ستایشگران کوثر قم" اشعار و مدایح در منقبت حضرت معصومه(س) گردآورنده منوچهر حقگو، ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه(س)
"زیارة کریمه اهل‌البیت علیه‌السلام" به زبان عربی از شیخ محسن آل عصفور بحرانی ناشر قم
"معصومه قم" آیت‌اللّه سیدتقی طباطبایی‌قمی انتشارات مفید
"زندگی و کرامات حضرت معصومه(سلام‌الله علیها)" نوشته احمد بانپور، نشر الف
"فروغی از کوثر؛ حضرت فاطمه معصومه" اثر الیاس محمدبیگی ناشر امورفرهنگی آستانه مقدسه
"نگاهی به زندگانی حضرت معصومه(سلام اللّه علیها)" اثر غلامرضا حیدری ابهری، انتشارات زائر
"شرح حدیث عرض دین حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)" اثر لطف‌الله صافی‌گلپایگانی ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه (س)
"شفیعه محشر؛ زندگی‌نامه و زیارت‌نامه حضرت معصومه(س)" اثر حبیب‌الله تقیان ناشر حسنین
"بوستان معصومه(س)" اثر مرتضی عبدالوهابی ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه (س)
"حضرت معصومه(س) چشمه جوشان کوثر" اثر محمد محمدی‌اشتهاردی ناشر مطهر
"عمه سادات؛ زندگی حضرت معصومه(س)" نوشته سیدابوالقاسم حمیدی ناشر مسجد مقدس جمکران
"حضرت معصومه(س) و شهر قم" اثر سیدمحمد حکیمی ناشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی
"فروغی از کوثر؛ زندگی‌نامه حضرت فاطمه معصومه(س)" نوشته الیاس محمدبیگی
"مهتاب اهل بیت(س)؛ سیری در زندگی حضرت معصومه(س)" اثرسیدحسین اسحاقی ناشر خادم الرضا(ع)
"حضرت معصومه(سلام الله علیها)" اثر رضا علی‌نیا، حکیمه شریفی تصویرگر، ناشر براق
"فاطمه معصومه(س) مهمان هفده روزه" اثر فرید مسعودی ناشر دلیل ما
"حضرت معصومه (س) و شهر قم" اثر محمد حکیمی ناشر سازمان تبلیغات اسلامی
"آینه عصمت؛ مجموعه اشعاری درباره حضرت معصومه(سلام اللّه علیها) اثر محمود شاهرخی و عباس مشفق کاشانی، انتشارات اسوه حیاه
"کرامات حضرت فاطمه معصومه(س)" اثرسیدعلی حسینی‌قمی ناشر نبوغ
"تاریخچه قم و زندگی‌نامه حضرت معصومه(س)" نوشته محمد محمدی‌اشتهاردی ناشر گلستان ادب
"زندگانی حضرت معصومه(س) و تاریخ قم" اثر سیدمهدی صحفی ناشر صحفی
"جغرافیای تاریخی هجرت حضرت معصومه(س)" اثر سیدعلیرضا سیدکباری ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه (س)
"ستایشگران کوثر قم؛ اشعار و مدایح در منقبت حضرت معصومه(س)" گردآورنده منوچهر حقگو ناشر آستان مقدسه حضرت معصومه (س)
شاعران کلاسیک و معاصر نیز اشعاری درباره حضرت معصومه(س) سروده‌اند؛ نمونه‌ای از این اشعار:
مشفق کاشانی
برآر از آستین معرفت دست دعا این جا
به آیین دگر، بر آستان کبریا این جا
به چشم دل نظر کن بر حریم دختر موسی
که جان را می‌دهد آیینه لطفش جلا این جا
مجو از خیل بی‌دردان دوای درد بی‌درمان
"اگر درمان درد خویش می‌خواهی بیا این جا"
صلای قدسیان بشنو که می‌آید به گوش جان
که دردت را دوا این جا، که رنجت را شفا این جا
قاسم صرافان
و دانه ریخت بیایی کبوترش باشی
دوباره آینه‌ای در برابرش باشی
نه این که پر بکشی و به شهر او نرسی
میان راه پرستوی پرپرش باشی
مدینه شهر غریبی برای فاطمه‌هاست
نخواست گم شده‌ای مثل مادرش باشی
خدا تو را به دل بی قرار ما بخشید
و خواست جلوه‌ای از حوض کوثرش باشی
غلامرضا سازگار
ای دختر و خواهرت ولایت
آیینه مادر ولایت
بر ارض و سما ملیکه در قم
آرام دل امام هفتم
معصومه به کینه و به عصمت
افتاده به خاک پات عفت
در کوی تو زنده، جان مرده
بر خاک تو عرش سجده برده
علی‌اکبر لطیفیان
روی قبرم بنویسید که خواهر بودم
سال‌ها منتظر روی برادر بودم
بنویسید گرفتار نباشم چه کنم؟
من اگر منتظر روی برادر نباشم چه کنم؟
روی قبرم بنویسید جدایی سخت است
این همه راه بیایم، تو نیایی سخت است
یوسفم رفته و از آمدنش بی خبرم
سال‌ها می‌شود و از پیرهنش بی خبرم
محمود ژولیده
ای رئوفه که در تمام سفر
در امام رئوف گم بودی
هیجده روز بیشتر نشده
میهمان دیار قم بودی
آری حق داشتی مریضه شوی
یا شهیده شوی به زهر ستم
معجر، اما ندیده‌ای، غارت
نشدی تو اسیر شهر ستم
محمدعلی مجاهدی
هر کس که با جلال تو عهدی جمیل بست
پیوسته دل به ذکر خوش یا جلیل بست
هر زائری که پای ضریحت دخیل بست
بال دعا به بال و پر جبریل بست
اینجا فرشتگان خدا بال می‌زنند
مهر تو را به نامه اعمال می‌زنند
ای آن که نیست از تو کسی سرفرازتر
خوش خوتر و کریم‌تر و چارسازتر
نشنیده‌ایم از تو در خانه بازتر
پیدا نمی‌شود زتو مهمان نوازتر
شرمنده‌ایم از تو و مهمان نوازیت
ای شهره زمین و زمان چاره سازیت
سیدمحمدعلى ریاضى‌یزدى
این بارگاه قدس که از عرش برتر است
آرامگاه دختر موسى بن جعفر است
پاکیزه گوهر صدف عصمت بتول
یعنى که نور دیده زهراى اطهر است
والا تبار خواهر سلطان دین رضا
فخر زنان عالم و خاتون محشر است
عزت نگر که حرمت طوف حریم او
با حرمت طواف امامان برابر است