سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: اصالت و ابقای تفکر شیعی دو هدف مهمی بود که امام صادق(ع) برای حفظ تفکر شیعی دنبال کردند. در مورد اصالت یک تفکر باید گفت، اگر تفکری بر پایه عقل سلیم باشد طبیعی است که این تفکر از اصالتی برخوردار است. تفکراتی که ناشی از هوی و هوس یا سیاسی کاری یا مربوط به برخی از مطامع انسانی باشد، ارزش و اصالتی نخواهد داشت. ارزش یک تفکر در این است که بر پایه‌های صحیح و محکمی بنا شده باشد.
امام صادق(ع) به خوبی در دوره حیات خودشان اثبات کردند که تفکر اسلام ناب بر اساس منطق و عقل استوار است و ما در میان مکاتبی که در عصر امام صادق(ع) بودند یا بعدها به وجودآمدند، این جهت گیری را به این وضوح نمی بینیم، حدیثی است از آن حضرت که "خداوند ثواب اعمال انسان‌ها را در عالم آخرت بر اساس عقل آنها می‌دهد" اما حضرت چه هدفی را از این روایت دنبال فرموده اند؟
اساسا آن تعداد روایتی که از امام صادق(ع) پیرامون مسأله عقل رسیده است، در هیچ یک از کتب روایی ملاحظه نمی شود. برخی از این روایات آن قدر ارزشمند هستند که باید کتاب‌ها پیرامون همان یک روایت نوشته شود، مانند این روایت: "ان الله عزوجل خلق العقل هو اول خلق من الروحانیین العرش من نوره" حضرت می فرمایند، خداوند عقل را از نور خودش خلق کرد و آن را بر همه مخلوقان خویش برتری داد.
پاسخ به سؤالاتی نظیر اینکه حقیقت عقل چیست یا عقل چگونه خلق شد و… فقط در کلمات ائمه اطهار(ع) و خصوصا در کلام امام صادق(ع) دیده می‌شود.
در روایت دیگری حضرت به "هشام" فرمودند: "ان لله علی الناس حجتین، حجه ظاهره وحجه باطنه فاما الظاهره الرسل و الانبیاء و الائمه فاما الباطنه فالعقول" یعنی خداوند برای هر بشر ۲ حجت و ۲ راهنما را دلیل قرار داده است، یکی دلیل بیرونی مثل انبیاء ائمه و… دیگری دلیل درونی که در درون هر شخصی موجود است و آن عبارت از عقل است.
بنابراین یکی از ملاک‌های ارزش یک تفکر، عقل است و مکتبی که به تعقل ارزشی ندهد محل توجه نیست و ما می‌بینیم که در مکتب شیعه و اندیشه‌های امام صادق(ع) نسبت به این معنی بسیار توجه داشته اند.
نکته دیگر اینکه اگر مکتبی به علم بها داد، باز آن مکتب از ارزش بالایی برخوردار خواهد بود. مکتبی که جامعه و مردم را به جهل و جهالت ترغیب کند، هیچ ارزشی نخواهد داشت و اساسا یکی از راه های محک زدن صحت یک فکر این است که ببینیم تا چه حد این فکر با علم و حقیقت آشنا و نزدیک است. ما روایات متعددی نیز از امام صادق(ع) در باب ترغیب به کسب علم داریم. در کنار همین امر، مکتب شیعه همیشه مردم را به تفقه در دین خدا ترغیب کرده است و این امر میسر نمی شود جز اینکه ائمه طاهرین خودشان مطمئن بوده اند که این دین بر اساس موازین صحیح عقلی و علمی استوراست.
بنابراین می‌توان گفت ارزش و اصالت فکری امام صادق(ع) در پرتو بها دادن به علم است. نکته دیگر این است که حضرت امام صادق(ع) مناظرات فراوانی با صاحبان مذاهب و افکار داشتند . این مناظرات در کتب ما ثبت شده و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
مجموع این امور، یعنی بها دادن به عقل و علم و گشودن باب مناظره و بحث و گفت و گو دراندیشه جعفری بسیار محل توجه است، همچنین در بعد تربیتی، آنچه از امام صادق(ع) به عنوان ادعیه رسیده است اهمیت بسزایی دارد، همان طور که قبلا صحیفه سجادیه داشتیم، شاید به همان اندازه بلکه بیش از آن صحیفه صادقیه داریم؛ یعنی دعاهایی که آن حضرت به وسیله آنها جامعه و مؤمنان را آموزش می‌دادند که از این راه و اینگونه خداوند را مناجات کنند.
خالی از لطف نیست اشاره کوتاهی کنم به فقهی که از امام صادق(ع) امروزه در اختیار بزرگان ما است. شاید بیشترین احادیث فقهی در میان ائمه طاهرین(ع) از آن حضرت رسیده است "اربعمأه" از کتب اصولی است که اصحاب آن حضرت از قول ایشان نوشته اند. گرچه برخی مانند شیخ مفید می‌گویند اینها از زمان امیر‌المؤمنین(ع) ثبت شده ، اما مشهور این است که ۴۰۰ نفر از اصحاب معتبر امام صادق(ع) احادیث آن حضرت را ثبت می کردند و سپس آنها را بر امام عرضه می داشتند.
امام مردم را به همین " اصول اربعمأه" یا "۴۰۰ گانه" ارجاع می‌دادند تا به آنها عمل کنند و این اصول "اربعمآه" منشایی شد برای اینکه بعدها کتب اربعه روایی ما یعنی "کافی" "من لایحضره الفقیه"، "تهذیب" و "استبصار" تولید شود؛ این کتب اربعه امروز منبع فقه شیعه در کنار قرآن کریم و سایر ادله فقهی است.
بعضی از اصحاب امام صادق(ع) حدود ۳۰ هزار حدیث از آن حضرت نقل کرده اند که در کتب رجال موجود است. ادعای ما این است، امروز اگر شیعه و فقهای شیعه قدرت پاسخگویی به مسائل جدید جامعه بشری را دارند، این به برکت فقهی است که توسط امام صادق علیه السلام در اختیار ما قرار گرفته است انصافا روایاتی که از آن امام بزرگوار به ما رسیده باعث جامعیت فقه شیعه شده است.
30 کتاب درباره امام صادق (ع)
در ادامه 30 عنوان کتاب مهم درباره شخصیت والا و افکار امام جعفر صادق (ع) به انتخاب استاد محمود حکیمی، نویسنده و محقق مشاهده می‌کنید:
1. اصحاب امام صادق
علی محدث زاده (1340ـ 1396ق)، تهران، کتابخانه مدرسه چهلستون مسجد جامع تهران، 1373، وزیری، 512ص.
2. امام صادق
عبدالمنتظر قدوسیان، تهران، 1353، رقعی، 53ص.
3. امام صادق
[حسن سعید (1337ـ 1416ق)]، تهران، کتابخانه مدرسه چهلستون 1351،جیبی، 16ص.
4. امام صادق مؤسس مذهب جعفری
گروه نویسندگان، تهران، کتابخانه دوشیزگان اسلامی، 1351، رقعی، 30ص.
5. امام صادق یا قهرمان علم
احمد خدایی، مرودشت، انتشارات ولی عصر، 1350، رقعی، 25ص.
6 . امام صادق و مذاهب چهارگانه
شیخ اسد حیدر (م1408ق)، ترجمه حسن یوسفی اشکوری، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1369ش، وزیری، 455 ص(ج1).
7. امام صادق یک شخصیت تاریخی
حسین قاضی، تهران، 1359، 432ص.
8. امام جعفر صادق رئیس مذهب شیعه
عبدالامیر فولادزاده، تهران، انتشارات اعلمی، 1359، وزیری، 36ص (مصور، ویژه کودکان).
9. امام جعفر صادق پیشوا و رئیس مذهب
عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، انتشارات نسل جوان، 1361، جیبی، 319ص.
10. امام جعفر صادق
سید کاظم ارفع، تهران، مؤسسه انتشاراتی فیض کاشانی، 1370، رقعی، 89ص (از سری سیره عملی اهلبیت).
11. امام جعفر صادق
گروه نویسندگان مؤسسة البلاغ، ترجمه واحد تدوین و ترجمه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1366، جیبی، 67ص (از سری سرچشمه‌های نور).
12. بحر اللئالی (زندگانی حضرت صادق )
میرزا علی اکبر نواب شیرازی، چاپ سوم، شیراز، 1381ق، وزیری، 520ص.
13. پیشوای ششم امام جعفر صادق
گروه نویسندگان، چاپ مکرر، قم، مؤسسه در راه حق، 1369، رقعی، 78ص (این کتاب به عربی و اردو ترجمه شده است).
14. پیشوای صادق
آیت اللّه سید علی خامنه ای، چاپ دوم، تهران، انتشارات سید جمال، 1361.
15. تاریخ عصر جعفری، (پیرامون زندگی امام صادق )
ابوالقاسم سحاب (1304 ـ 1376ق)، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1374ق، 2ج.
16. ترجمه جلد یازدهم بحار الانوار (قسم دوم) (زنـدگـانی امام صـادق )
علامه مولا محمد باقر مجلسی (1037ـ1110ق)، ترجمه موسی خسروی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1355ش/1396ق، وزیری، 300ص.
17. حضرت صادق
فضل اللّه کمپانی (م1414ق)، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1351، وزیری، 271ص.
18. حقایق علمی در اسلام (از فرمایشات حضرت امام جعفر صادق)
[؟]، دورود، شرکت سهامی سیمان فارس و خوزستان، 1353، جیبی، 24ص.
19. حکمت صادق (سخنان امام جعفر صادق)
سید محمد باقر برقعی، تهران، کتابفروشی معرفت، 1331.
20. حیاة الصادق یا زندگانی جعفر بن محمد
شیخ محمد محدث خراسانی، مشهد،1379ق، وزیری، 280ص.
21. خورشید نمی‌میرد (داستان زندگی امام صادق )
رضا شیرازی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات پیام آزادی، 1376ش1418/ق، رقعی، 136ص (مصوّر، ویژه نوجوانان).
22. داستان‌هایی از امام جعفر صادق
سید عبدالرسول مجیدی، قم، کانون نشر اندیشه‌های اسلامی، 1370ش/1412ق، رقعی، 160ص.
23. در پیشگاه امام صادق
سید محمد صحفی، دورود، شرکت سیمان فارسیت، 1356، جیبی، 176ص (بخشی از این کتاب اقتباس از مغز متفکر جهان شیعه است).
24. درس‌هایی از مکتب امام صادق
سید محمد تقی حکیم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1369، رقعی، 216ص.
25. زندگانی حضرت امام جعفر صادق
حسین عماد زاده (1325 ـ 1410ق)، تهران، شرکت سهامی طبع کتاب، 1339، وزیری، 2ج،504«492ص.
26. زندگانی جعفر بن محمد الامام الصادق
عبدالعزیز سیّد الاهل، ترجمه حسین وجدانی، تهران، انتشارات محمدی، 1336، رقعی، 216ص.
27. زندگی و سیمای امام جعفر صادق
سید محمد تقی مدرسی، ترجمه محمد صادق شریعت، تهران، مؤسسه انصارالحسین 1370، وزیری، 70ص.
28. شخصیت حضرت صادق
احمد مغنیه، ترجمه سید جعفر غضبان، چاپ سوّم، تهران، انتشارات اردیبهشت، 1360، رقعی، 223ص.
29. شرح زندگانی و سخنان ششمین امام شیعیان، جعفر بن محمد الصادق
تهیه و تدوین: علی پناه، تهران، انتشارات فروغی، 1358، رقعی، 208ص.
30. شیوه خداشناسی از دیدگاه امام صادق
تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید، 1361، رقعی، 67ص.