سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: از آنجایی که برای برخی کتاب دست گرفتن و خواندن کمی سخت شده است و عده‌ای را یاد درس و مدرسه می‌اندازد شاید بهتر باشد کتاب‌ها را گوش کنند. این یک تجربه مفرح و جالب است. اینکه اهالی و دوستداران تکنولوژی بتوانند بعد از کار و بازی یا هر چیز دیگری بی‌خبر خود را درگیر کتاب‌هایی کنند که شاید خواندن نسخه کاغذی‌شان را تصور هم نمی‌کردند. روزانه، هر یک از ما در جاهای مختلف آدم‌هایی را دیده‌ایم که مدت‌ها خیره به مانیتورِ لپ‌تاب یا آی‌پدشان صفحه‌هایی از کتاب الکترونیکی‌شان را خط می‌برند یا نسخه صوتی آن را گوش می‌کنند و متوجه اطرافشان نیستند. فایل صوتی کتاب الکترونیک بنا به تعریفی معادل یک کتاب کاغذی است که نسخة کاغذی آن نیز وجود دارد.
به شکل اختصاصی‌تر کتاب صوتی (گویا) یا Audio Book همان‌گونه که از نامش پیداست تلفیقی است از متن کتاب و صدای خوانده شدن آن. گوینده کتاب ممکن است خود نویسنده و پدیدآورنده کتاب بوده یا هر شخص دیگری که صدای دلنشین و جذابی دارد؛ باشد. سایت‌های مرتبت اهمیت این کتاب‌ها را دسترسی سریع، حمل آسان و قابلیت استفاده در مکان‌های گوناگون از جمله مزایای آن می‌دانند. کتاب‌های گویا می‌توانند بخش قابل توجهی از اوقات بیهوده و زمان‌های ناکارآمد عده زیادی از مردم را به مفیدترین و موثرترین شکل ممکن پرکنند. برای مثال در سفرهای بین شهری و رفت و آمدهای شهری، با مترو و ... در مواقع پیاده‌روی، زمانی که مردم در صف‌های طولانی انتظار بانک‌ها و ادارات مختلف هستند، هنگام انجام کارهای روزمره و بسیاری موارد دیگر می‌توان از این کتاب‌ها استفاده کرد و در وقت صرفه‌جویی کرد. فرمت همه فایل‌های صوتی MP3 است و می‌توان این فایل‌ها را در کامپیوتر، و تمام موبایل‌هایی که قابلیت پخش فایل‌های MP3 دارند اجرا کرد.
گوشه‌نشینی ناشران کتاب
کتاب صوتی مدت زیادی نیست در کشور جا باز کرده اما نظر موافقان و مخالفانی را به سوی خود جلب کرده است. گروهی از موافقان مسلّم این کتاب‌ها همان نابینایان یا روشن‌دلان‌اند که آنطور که باید به منابع مطالعاتی‌شان پرداخته نشده است. گروهی دیگر نیز خیل وسیع شاغلانند که اعم وقت خود را در راه می‌گذرانند. محسن حکیم‌معانی که در رادیو تهران تهیه‌کننده برنامه "کتاب شب" بوده، منتقدان این کتاب‌ها را چند گروه می‌داند: "گروهی که کتاب را رسانه نوشتاری دانسته و تغییر فرم آن را باعث ایجاد فهم غلط در مخاطب نسبت به محتوای اثر می‌دانند. گروهی دیگر شنیدن را وسیله ارتباطی نازل‌تری نسبت به خواندن می‌دانند که این امر میان افراد زیاد مورد قبول نیست. زیرا در دنیا پس از گذراندن راه‌هایی که ما می‌پیماییم و آزمون و خطاهایی که در جا انداختن این شیوه کتاب‌خوانی گذرانده‌اند به فرم‌ها و شیوه‌های جدیدتری دست یافته‌اند. اما گروه آخر ناشرانند که نگرانی‌های اقتصادی داشته و این نوع مطالعه را باعث گوشه‌نشینی بازار کتاب و نشر دانسته و به شدت با آن مخالفت می‌کنند".
معناسازی در خوانش کتاب
حکیم معانی درباره اولویت انتخاب این کتاب‌ها و خوانش آن معتقد است: "کتاب‌هایی که برای خوانده شدن انتخاب می‌شوند در مرحله نخست باید قابلیت شنیده شدن داشته باشند. بعضی کتاب‌ها چندان قابلیت صوتی شدن ندارند و از آنجایی که ابعاد ذهنی‌شان قوی‌تر از بعد تصویری‌شان است کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند". این تهیه‌کننده کتاب‌های صوتی با اشاره به این امر که در کتاب‌های صوتی برای مراجعه مجدد به کلمه خاص، نام و مرجع ضمیری امکان بازگشت مانند کتاب‌های کاغذی را نداریم، اجبارا در میان کتاب‌های صوتی کمتر به کتاب‌های نظری و مباحث فلسفی برمی‌خوریم". او به اهمیت گوینده در این نوع کتاب‌ها اشاره کرده و ادامه می‌دهد: "انتقال متن کتاب با توجه به آنچه مورد نظر نویسنده بوده است بسیار اهمیت دارد. گاهی گوینده در خوانش کتاب می‌تواند معناساز بوده یا معانی اصلی را مخدوش کند. به هر صورت خوش‌صدایی شرط اول این کتاب‌هاست چون در غیر این صورت مخاطب آن را پس می‌زند. صدای خوب برای کتاب‌های صوتی مانند چاپ خوب برای کتاب است. کتاب هرچند محتویات خوبی داشته باشد به همان اندازه حروفچینی، صفحه‌آرایی و چاپ آن نیز مهم است. در کنار همه این‌ها انتخاب موسیقی مناسب هم اهمیت خاصی در کتاب‌های صوتی دارد".
نویسندگان ایرانی، هنوز کنار نیامده‌اند
بهروز رضوی از گویندگان کتاب‌های صوتی که پیش از انقلاب نیز برنامه کتاب‌خوانی داشته فعالیت‌های پس از انقلاب خود را از سال 73 تا امروز معرفی می‌کند که در دو رادیوی تهران و فرهنگ کتاب‌خوانی کرده است. رضوی که تجربه شیرین گوش کردن به کتاب‌ها را برای بسیاری از مخاطبان کتاب‌های صوتی به ارمغان آورده است گوینده را عنصر موثری در این نوع کتاب‌ها دانسته و معتقد است که گوینده باید بهتر از مخاطب و گاهی نویسنده کتاب این داستان‌ها را بخواند.
این گوینده کتاب‌های صوتی درباره طیف مخاطبان این نوع کتاب‌ها می‌گوید: "مخاطبان ما تنها به روشن‌دلان و مسافران محدود نمی‌شود بلکه هرکس قصه را دوست داشته باشد به طرفداران این نوع کتاب‌ها می‌پیوندد. حتی در سینمای امروز نیز فیلمی موفق‌تر است که قصه داشته باشد. این اهمیت در قصه‌گویی به علاقه مردم به شنیدن قصهها برمی‌گردد".
رضوی گوینده این کتاب‌ها را محدود به کسانی که تنها صدای خوش دارند ندانسته و اضافه می‌کند: "هرکس که بتواند از عهده قرائت و خوانش راحت متن برآید می‌تواند از گویندگان این‌گونه کتاب‌ها به حساب آید و به تبع آن تاثیر خود را بر مخاطب نیز بگذارد".
این کتابخوان پیشکسوت، انتخاب قصهها را اغلب مربوط به رمان‌ها و داستان‌های خارجی می‌داند و می‌گوید: "در برنامه‌ها سعی می‌کنیم رمان‌ها را در سه جلسه خلاصه کنیم". بهروز رضوی دلیل انتخاب داستان‌های خارجی را سخت‌گیری‌های مولفان ایرانی می‌داند و اینکه خلاصه کردن رمان زیاد به مذاق نویسندگان ایرانی خوش نمی‌آید". علاوه بر این، رمان‌ها و داستان‌هایی تبدیل به کتاب‌های صوتی می‌شوند که شکل روایی و جذاب داشته‌باشند.
کتاب کاغذی را ترجیح می‌دهید؟
حسین سناپور معتقد است کتاب صوتی فی‌نفسه عیبی ندارد، اما می‌گوید با تبدیل کتاب‌هایش به کتاب صوتی موافق نیست.حسین سناپور می‌گوید: شرایط کنونی کشور ما هنوز مناسب این کار نشده است. ما تازه قدم‌های اولیه را برمی‌داریم. هنوز حق قانونی کتاب‌های ما رعایت نمی‌شود و به راحتی کپی می‌شوند. با توجه به این دلایل ترجیح می‌دهم کتاب‌هایم به کتاب صوتی تبدیل نشوند. اگر این مسائل حل شوند، چرا که نه، موافق این کار هستم.
سناپور درباره اینکه آیا کتاب‌های صوتی با توجه به مزایایی که دارند مثلا گوش دادن به آن‌ها هنگام رانندگی، می‌توانند رقیب و یا جایگزینی برای کتاب‌های کاغذی و الکترونیک در آینده شوند، به ایسنا گفت: فکر نمی‌کنم بتوانند رقیب یا جایگزین آن‌ها شوند. این‌کتاب‌ها بیشتر مکمل کتاب کاغذی خواهند بود، زیرا کسانی که این کتاب‌ها را گوش می‌دهند در شرایطی هستند که امکان خواندن کتاب را ندارند، اما می‌توانند به آن گوش دهند.
این مدرس داستان‌نویسی با اشاره به استفاده غیرقانونی از متن کتاب‌ها در فضای مجازی گفت: برخی از سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی کتاب‌های الکترونیک و یا حتی کتاب‌های صوتی را به صورت غیرقانونی منتشر می‌کنند و شرایط هرج و مرجی ایجاد کرده‌اند که مشکل‌ساز است. باید شرایط قانونی اعمال شود. حقوق‌دان‌ها، ناشران، وزارت ارشاد و نیروهای انتظامی باید به این وضع سروسامان دهند اما این را که سازوکارش چطور باشد نمی‌دانم.
سناپور درباره اینکه چه کارهایی برای جذابیت بیشتر کتاب‌های صوتی می‌توان انجام داد گفت: باید متخصصان و شرکت‌های تولیدکننده این کتاب‌ها نظر دهند، شرکت‌ها راه‌های مناسب را پیدا می‌کنند که محصولات خود را چطور به دست مخاطب برسانند، گاهی استفاده از صدای نویسنده ممکن است عامل جذابیت باشد و گاهی استفاده از صدای هنرپیشه‌های رادیو و سینما، گاهی استفاده از موسیقی و گاهی افه‌های صوتی، و یا طرق دیگری که لابد به کتاب و نویسنده بستگی دارد، که دیگر تشخیصش با شرکت تولیدکننده است.
علی خدایی هم در این باره می‌گوید: امیدوارم کتاب صوتی نوعی آشتی و توجه به کتاب و میراث فرهنگی را به همراه داشته باشد و نوعی تازه و خلاق در سبک زندگی ما باشد نه یک مد روز. این داستان‌نویس در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه کتاب صوتی "نزدیک‌ِ داستان" با صدای او توسط نشر چشمه تهیه شده و همراه کتاب عرضه می‌شود، گفت: من از کسانی هستم که از تبدیل کتاب‌هایم به کتاب صوتی استقبال می‌کنم بنابراین مخالف کتاب صوتی نیستم اما خودم از آن‌ها تقریبا استفاده نمی‌کنم، کتاب کاغذی را ترجیح می‌دهم و دوست دارم چشم‌هایم متن و واژه‌ها را ببیند. من به این شیوه عادت کرده‌ام. گوش دادن به کتاب به تربیت نیاز دارد.
او گفته: کتاب‌های صوتی راه حلی است که کتاب و نوشتار هرچند گویا بین مردم برود. در بسیاری اوقات می‌شود به آن‌ها گوش داد. چند سال پیش ماهنامه همشهری داستان برای داستان‌ها این کار را انجام داد و اتفاقا با استقبال روبه‌رو شد. این کار کم‌کم علاقه‌مندان خود را پیدا کرد و شخص به جای شنیدن موسیقی‌هایی که مدام تکرار می‌شدند این داستان‌ها را می‌شنید.
خدایی درباره اینکه کتاب‌های صوتی می‌توانند رقیب و جایگزینی برای کتاب کاغذی باشند و ناشران باید خود را بهروز کنند یا خیر، اظهار کرد: باید برای این سوال به زمانی که ای‌بوک آمد مراجعه کنید. آیا ای‌بوک جای کتاب کاغذی را گرفت؟ هرکدام از این‌ها جایگاه خود را دارند. کتاب صوتی یا فیلم‌هایی که براساس آثار ادبی ساخته می‌شود همین‌طور، هرکدام جای خود را دارد و این‌ها باید به یکدیگر کمک کنند که جلو بروند.