سرویس فرهنگ و ادبیات هنرآنلاین: نشست نقد و بررسی کتاب "شرح مثنوی معنوی؛ با نگاهی تطبیقی به مبانی عرفان نظری" (دوشنبه ۲۰ شهریور) با حضور غلامعلی حداد عادل، غلامرضا انصاری و ناهید عبقری در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.
در ابتدای این نشست، غلامعلی حداد عادل با بیان اینکه از آشنایی من با خانم عبقری چند ماهی بیشتر نمی‌گذرد، گفت: چند ماه پیش، ایشان مجموعه شش‌جلدی "شرح مثنوی معنوی" را برای من فرستاند. من علاوه بر اینکه کتاب را اعلام وصول کردم تلفنی هم از ایشان تشکر کردم. این صحبت تلفنی مقدمه آشنایی و ارتباط بیشتر شد. در سفری که ماه گذشته به مشهد مقدس داشتم توفیقی شد چند ساعتی در دفتر و منزل ایشان شاهد عشق و علاقه ایشان برای مثنوی‌پژوهی باشم.
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به اهمیت و ضرورت مولوی‌پژوهی و مثنوی‌پژوهشی در روزگار کنونی گفت: همه دنیا احساس می کنند به رغم پیشرفت های علمی و صنعتی و بحث های فلسفی پیچیده، زندگی بشر در روی زمین آسوده‌تر نشده است. مردم سفر شش ماه را شش‌ساعته به مدد فناوری انجام می‌دهند اما بعد از رسیدن به مقصد نمی دانند چه کار کنند. این یعنی مسائل بشر حل نشده است. بعد دو جنگ جهانی، هیچ گاه جهان خالی از جنگ نداشتیم؛ این گواه این است که یک جای کار ایراد دارد. در چنین فضایی است که حرف مولانا شنیدنی است. همه حرف مولانا از اول تا آخر در تمام آثارش این است که به من و شما متذکر شود که هستی در همین ظاهر محسوس مادی و طبیعی محدود نیست بلکه این ظاهر یک صورت است که معنایی دارد و مراد از آسمان آن معناست. همه انبیا و اولیا آمدند که سر ما را از زمین به آسمان متوجه کنند.
او با بیان اینکه مولانا کار بزرگی کرده است، اظهار کرد: او صدها قصه و داستان را از سنت پیشینیان تفحص و گردآوری و آنها را با دخل و تصرف های مناسب به شعر تبدیل کرد. با جاذبه این قصه ها، توده های مردم را پای حرف خودش کشانده و بعد از لابه‌لای آن قصه ها حقیقت را پیدا و عروج و تعالی پیدا کرده و قصه را زمین گذاشته و حقیقت را به دست گرفته است.
حداد عادل ادامه داد: مولانا در عالم عرفان کار حماسی کرده است و از نظر اندازه و زحمت قابل مقایسه با فردوسی است. برای همین همیشه بعد از تالیف مثنوی این کتاب مورد توجه همگان قرار گرفت و در طول بیش از هفتصد سالی که از تالیف آن گذشته، شرح های متعددی بر آن نوشته شده است.
او با بیان اینکه تا سال ۱۳۸۰ ، ۲۱۹ شرح بر مثنوی نوشته شده است، گفت: اگر ما اقبال به مثنوی را در این چند سال اخیر در نظر بگیریم می‌توانیم بگوییم این آمار به ۲۵۰ شرح رسیده است. در هند که با زبان فارسی انس داشتند شرح هایی که بر مثنوی نوشته شده شاید بیشتر از شرح هایی است که در ایران نوشته شده است. در دوره ما مثنوی‌پژوهانی همچون سیدجعفر شهیدی، زیرین‌کوب، استاد همایی، مرحوم علامه جعفری و... درباره مثنوی کار کرده‌اند.
حداد عادل به ویژگی‌های کتاب "شرح مثنوی معنوی؛ با نگاهی تطبیقی به مبانی عرفان نظری" اشاره و بیان کرد: اولا نثر فارسی درست، بی‌عیب و پرکششی دارد که این امری مغتنم است. ایشان از حشو و زواید پرهیز کرده و بعضی از درازنفسی‌هایی که در آثار دیگران دیده می‌شود در این شش جلد قابل مشاهده نیست. مطلب را شسته رفته، مفید و خلاصه به دست داده و انضباط علمی را رعایت کرده‌اند.
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی بهترین حسن کتاب "شرح مثنوی معنوی" را بیان کردن معنی ابیات به زبان فارسی امروزی دانست و گفت: این کار می‌تواند برای کسی که در فهم زبان مولانا مشکل دارد سودمند باشد. این شرح از شرح‌های مفیدی است که بر غنای مثنوی‌پژوهی در زبان فارسی افزوده است.
او به ارزش کار نویسنده کتاب اشاره و اظهار کرد: نویسنده کتاب بهترین سال‌های عمر خودش را به صورت جدی صرف این کار کرده است. من در بازدیدی که از دفتر ایشان داشتم متوجه شدم که از سر اعتقاد، علاقه و عشق این کار را کرده است. همت ایشان برخاسته از عشق ایشان است. بعضی از ابیات دشوار مثنوی را شارحان دیگر نتوانسته‌اند به روشنی بیان کنند اما نویسنده یک معنای قابل فهم به دست داده که خواننده را راضی و خشنود می‌کند.
او در پایان گفت: استاد موحد در فرهنگستان در چند سال اخیر موفق شدند یک تصحیح تازه از مثنوی بعد از تصحیح نیکلسون به دست آورند. استاد موحد کار مستقلی کردند و مثنوی را مستقلا تصحیح کردند و در واقع کار نیکلسون را تصحیح کردند، این کتاب چاپ شده است و به زودی در فرهنگستان رونمایی می‌شود.
در ادامه، ناهید عبقری، نویسنده کتاب "شرح مثنوی معنوی؛ با نگاهی تطبیقی به مبانی عرفان نظری" گفت: این پژوهش که در ابتدا شش‌هزار صفحه بوده و بنا به دلایل متعدد به حدود چهارهزار صفحه تقلیل داده شده، حاصل ۳۰ سال مطالعه و پژوهش است. در این کتاب سعی کردم مطالب و مفاهیم را برای خوانندگان قابل درک و فهم کنم تا خوانندگان به خصوص دانشجویان در خوانش آن دچار مشکل نشوند.
او ادامه داد: تمام واژه‌هایی که در مثنوی مهجور هستند و امروز کاربردی ندارند به همراه تمام معنای آنها در پانوشت آمده است. این کتاب، پلی بین عرفان نظری و عملی است. هنگام مطالعه و پژوهش از برخی آثار برجسته محی‌الدین ابن عربی استفاده کردم. مولانا برای تبیین مبانی دینی بخصوص معجزات انبیا به این امر اشاره می‌کند که انسان‌هایی که به تهذیب درون رسیده‌اند، اموری برایشان قابل درک است. این افراد به یقین می‌رسند و به براهین نیاز ندارند. انسان معاصر عقل‌گرا شده است، ما در این کتاب تمام ابیات را شرح دادیم و توضیحات عرفان نظری را به پانوشت منتقل کردیم. تعلیم دادیم که انسان فقط قالب جسمانی نیست، ما فقط این فیزیک نیستیم.
غلامرضا انصاری از دیگر سخنرانان این نشست به معضل کتاب‌نخوانی در جامعه اشاره کرد و گفت: توسعه ادبیات بعد از جنگ جهانی به صورت جدی مورد عنایت و توجه برنامه ریزان فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جهان قرار گرفته است. اگر به جوامعی که توانسته اند توسعه را به صورت تمام‌عیار در جامعه خودشان محقق کنند یا کشورهایی که هر روز با سرعت تمام خودشان و کمبودهای گذشته را جبران کردند، نگاه کنیم متوجه می‌شویم که توجه به فرهنگ و مسائل اجتماعی با یک نگاه عمیق علمی از واجبات و ملزومات اساسی رسیدن به توسعه سیاسی و اقتصادی است.
او ادامه داد: هر جامعه‌ای که شعار توسعه سر داد اما بسترهای فرهنگی برای آن ایجاد نکرد توسعه در منظر اجتماعی آن جوامع سرابی بیش نبوده است. در کشور ایران همزمان با ژاپن در عصر امیرکبیر بحث توجه به توسعه آغاز شد. در سال‌های اخیر نزدیک به ۷۰ سال از عمر کشور در خصوص برنامه‌ریزی در ساختار فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌گذرد ولی هنوز نتوانسته‌ایم به حداقل‌های توسعه برسیم. سرانه مطالعه در هند ۱۱۲ دقیقه، در چین ۷۴ دقیقه، در آمریکا ۶۵ دقیقه و در ایران ۱۳ دقیقه است. رتبه‌بندی گاردین در مورد باسوادترین کشورها نشان می‌دهد که فنلاند رتبه اول، نروژ رتبه دوم و هلند رتبه دهم را دارد. سرانه مطالعه در فنلاند ۴۴ دقیقه و در هلند ۳۱ دقیقه است.
انصاری اظهار کرد: سرانه مطالعه در کشورمان بین ۲ تا ۷۲ دقیقه گزارش شده است. میانگین سرانه مطالعه کتاب در کشورمان کمتر از ۱۵ دقیقه است. با نگاه دقیق باید آسیب‌شناسی کنیم که چه عواملی باعث کاهش توجه به مطالعه بوده است. کلا در دهه‌های اخیر نبود مطالعه را شاهد هستیم. کتاب نمی‌خوانیم چون نیازی به کتاب خواندن احساس نمی‌کنیم، تا عطش و فعل خواستن به وجود نیاید قطعا توجه به کتاب و کتابخوانی در حداقل است.
او با بیان اینکه کتاب "شرح مثنوی معنوی"در طول ۳۰ سال انجام شده است، گفت: این کتاب در مقایسه با متون معاصر، محتوی روان‌تری دارد و عرفان نظری و عملی را با توضیح‌های شفاف و ساده‌ای بیان کرده تا برای کسانی که کمتر با حوزه عرفان سروکار دارند قابل فهم باشد. محتوای روان و تحلیل بسیار شیوایی که در کتاب وجود دارد مطالعه کتاب را برای خواننده ساده می کند.