گروه فرهنگی خبرگزاری هنرآنلاین: بدون فهم شفافیت، هیچ مسیری را نمی توان رفت، هر مسیری همانند جاده‌ای تاریک و البته بی‌نظم، آشفته و پرخطر است که بدون نور نه تنها ما را به مقصد نمی‌رساند بکله باعث سرگشتگی و حرکت در بیراهه‌های خطرناک خواهد بود. در چنین مسیری هر قدمی (حتی با نیت اصلاح) می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
شفافیت مانند نوری است که مسیر را روشن می‌کند، ابهامات را از بین می‌برد و پس از آن تازه می‌توان نسبت به مسائل و موضوعات مختلف فکر و برای آن‌ها تدبیر کرد. از منظری دیگر نقش شفافیت در مبارزه با فساد، همانند نقش نور آفتاب در آفت‌کشی است: سالم، طبیعی و سازنده.
موضوع شفافیت در حکمرانی کشور، یک «کلان پارادایم» است، بدان معنا که رویکرد جدید و کلانی نسبت به حل مسائل پیش می‌کشد و عینک جدیدی در حل مسائل به ما ارائه می‌دهد. شفافیت به عنوان الگویی مناسب، مبتنی بر پیشگری از ناکارآمدی بسترهای مناسبی را برای جلوگیری از شکل‌گیری فساد ایجاد می کند.
افزایش مشارکت و نظارت مردمی، تسهیل همکاری‌های بین سازمانی در دستگاه‌های اجرایی، افزایش مسئولیت‌پذیری و الزام پاسخگویی مسئولین، پیشگری و مبارزه با ایجاد فساد و همچنین ارتقاء اعتماد و سرمایه اجتماعی حاکمیت را می‌توان از نتایج ایجاد شفافیت بشمار آورد.
هر ساله بودجه‌های خرد و کلانی در بخش فرهنگ و هنر کشور هزینه می‌شود، از برگزاری جشنواره‌های فجر گرفته (فیلم فجر، تئاتر فجر، موسیقی فجر و هنرهای تجسمی فجر) تا رویدادهایی، چون نمایشگاه بین‌المللی کتاب و حتی نمایشگاه بین المللی قرآن کریم.
علاوه بر این جشنواره‌های شناخته شده ملی و بین‌المللی، رویداد‌های دیگری هم برگزار می‌شود که آن‌ها را هم می‌توان به این لیست اضافه کرد؛ از حمایت بنیاد فارابی از ساخت فیلم‌های سینمایی و هزینه‌هایی که در این بخش صرف فیلم نامه، کارگردانی و تهیه کنندگی می‌شود تا حمایت از نشر کتاب و مطبوعات و... همچنین برگزاری رویدادهایی چون بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، سعدی، حکیم نظامی و...جشنواره‌های موسیقی و هنرهای تجسمی جوانان و...همه این فعالیت‌ها به صورت منظم در طول سال برگزار می شوند و بودجه‌های کلانی در آن‌ها هزینه می‌شود.
به این‌ها اضافه کنید یارانه رسانه‌ها، توزیع و مصرف کاغذ مطبوعات، پژوهش‌های فرهنگی هنری، انتشار آثار ادبی و هنری، حمایت از هنرمندان پیشکسوت، بیمه هنرمندان و صندوق اعتبار هنر، خانه کتاب و ادبیات ایران و ... در کنار این‌ها می‌توان بودجه‌های عمرانی را هم در نظر گرفت.
طی چند دهه گذشته دولت‌های مختلف از ضرورت شفاف‌سازی حرف زده‌اند و حتی برخی از آن‌ها گام‌هایی در این راه پر فراز و نشیب برداشته‌اند. اما همچنان مخرج مشترک بسیاری از موضوعات کلان حکمرانی در کشور همین موضوع «شفافیت» است.
از همان ابتدای شکل‌گیری دولت چهاردهم شفافیت به عنوان یکی از محورهای اصلی گفتمان آن مطرح شده است. دربین وزارتخانه‌ها و زیرمجموعه‌های دولت، وزارت فرهنگ اول جزو پشگامان است. این نهاد طی ماه‌های اخیر تلاش کرده به صورت منظم صورت‌های مالی رویدادها و برنامه‌های فرهنگی هنری را منتشر کند و به نظر می‌رسد عزمی راسخ در مدیریت فرهنگی کشور حاکم است که بتواند به الگویی مناسب برای بحث شفاف‌سازی تبدیل شود؛ اما بی‌شک در این راه با چالش‌هایی هم روبرو خواهند بود. در قدم اول نگاهی خواهیم داشت به میدان فرهنگ و هنر کشور و در ادامه تلاش خواهیم کرد به شکل انضمامی‌تر به ساختار سامنه شفاف سازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بپردازیم.
برخی نکات درباره ساختار سامانه شفافیت وزارت فرهنگ
سامانه شفاف‌سازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان یک محل مناسب که مخاطبان تخصصی و عمومی خاص خودش را دارد قدم مهمی است برای رسیدن به یک الگوی مناسب و تاثیرگذار در میدان فرهنگی کشور؛ تاکید بر شفافیت در آینده‌ای نزدیک می‌تواند گسل پارادایمی شکل گرفته بین حاکمیت و جامعه را ترمیم کند و باعث همدلی و اعتماد جامعه و اهالی فرهنگ و هنر شود.
بااین‌همه با نگاهی کلی به وضعیت ساختار سامانه شفاف سازی و انتشار برخی صورت های مالی سال 1403، چند نکته قابل ذکر است؛ شفافیت به معنای ارائه حق اطلاعاتی مردم به مردم است، به شرطی که اطلاعات داده شده ویژگی‌های ذیل را داشته باشند:
- صورت‌های مالی در زمان مناسب منتشر شوند. به طور مثال به محض پایان جشنواره فیلم فجر صورت مالی هزینه‌های این جشنواره منتشر شود تا خبرنگار و پژوهشگر بتواند قضاوت درستی از نوع هزینه‌ها انجام شده داشته باشد. به طور مثال با گذشت دو ماه از برگزاری جشنواره‌های هنری فجر(فیلم فجر، تجسمی، تئاتر و موسیقی) هنوز صورت‌های مالی آن‌ها منتشر نشده است.
وقتی صورت‌های مالی در «زمان مناسب» منتشر نشوند عملا کارکرد خود را از دست می‌دهند. این موضوع باید در صدر اولویت‌های انتشار صورت‌های مالی رویدادها و برنامه‌ها قرار گیرد.
- صورت‌های مالی باید در قالب مناسب منتشر شوند. به‌نظر می‌رسد می‌بایست مبتنی بر یک کار تحقیقاتی توسط کارشناسان مالی به همراه کارشناس تخصصی هر حوزه، قالب مناسبی برای صورت‌های مالی در نظر گرفته شود تا تمام رویدادها و برنامه‌ها مبتنی بر یک الگوی مشخص صورتبندی و منتشر شوند. قالب‌های مبهم و پراکنده نه تنها کمکی به بحث شفافیت نمی‌کند بلکه آن را با ابهام‌های بیشتری روبرو می‌کند.
برسی صورت‌های مالی منتشر شده ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که ابهام بسیاری در برخی از آن‌ها دیده می‌شود. رسیدن به یک قالب و ساختار مناسب می‌تواند به ایجاد شکل درست‌تری در این زمینه کمک کند.
به طور مثال در بخش پژوهش‌ها، قراردادهای مکتوبات پژوهشی سه سال اخیر منتشر شده که به واسطه اینکه فایل کامل پژوهش‌هی انجام شده در دسترس مخاطبان قرار نگرفته، خبرنگاران یا پژوهشگران نمی‌توانند به درک درستی از موضوع برسند.
در این بخش فقط عنوان پژوهش، قرارداد و پروپزال قرار گرفته است و فقدان طرح پژوهشی به صورت کامل و جامع باعث می‌شود که مخاطب نتواند درک درستی از موضوع داشته باشد. با کمک قانون دسترسی آزاد اطلاعات می‌توان فایل نهایی مطالعات و پژوهش‌های انجام شده را نیز در اختیار مخاطبان قرار داد.
- همانگونه که در بخش بالا اشاره شد قالب مشخص و مناسب می‌تواند بخش زیادی از ابهام و پراکندگی صورت‌های مالی را حل کند و به ساختار سامانه شفافیت کمک کند تا با کیفیت مناسب به موضوع هزینه‌ها، بودجه و شیوه مصرف آن بپردازد.
در واقع زمانی که تمامی این شروط (محل مناسب، زمان مناسب، قالب مناسب، کیفیت مناسب) بطور همزمان بوقوع بپیوندد، شفافیت حاصل خواهد شد و در صورت نبود هر یک از این شروط، رسیدن به شفافیت موردنظر بسیار کند و در بسیاری اوقات حتی ناممکن خواهد بود.
در تحلیل آخر شفافیت الزاما به معنای ارائه همه اطلاعات به همه افراد نیست و افشای اطلاعات به صورت یک‌جا بدون ساختار و برنامه زمانی مناسب، شفافیت به حساب نمی‌آید. معنای شفافیت در طول دهه گذشته تغییرات بسیار جدی داشته است. این تغییرات عمدتاً ناشی از تحولات مهم در عرصه‌های فناوری و اجتماعی بوده است. ناگفته پیداست که با استمرار این تحولات، معنای شفافیت نیز تکامل پیدا خواهد کرد. برای نمونه در گذشته «دسترسی به اطلاعات» مترادف شفافیت بود، اما امروزه تنها «استفاده‌پذیری اطلاعات» (با تعریف و دقت‌های حقوقی و فنی زیادی) مصداق آن است.
بی‌شک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار بزرگی را آغاز کرده است، رویکرد این نهاد حاکمیتی به عنوان پیشگام شفافیت در عرصه فرهنگ و هنر قابل تقدیر است و بی‌شک با کمی چکش‌زنی، کار کارشناسی و رسیدن به ساختاری مناسب می‌تواند تاثیر بزرگی بر میدان فرهنگ و هنر کشور داشته باشد.