سرویس سینمایی هنرآنلاین: آندری وایدا سازنده فیلم‌هایی چون "مرد آهنین"، "مرد مرمرین"، "دانتون" و "کاتین" که طی بیش از شش دهه حضور در دنیای سینما بیش از 50 فیلم ساخت، درگذشت. او 90 ساله بود.
وایدا که اخیراً در بیمارستان بستری شده بود، یکشنبه شب از دنیا رفت. او که مارس پیش نودمین سال تولد خود را جشن گرفت، در سال‌های اخیر دائم با بیماری دست و پنجه نرم می‌کرد.
وایدا متولد ششم مارس 1926 و یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های "مدرسه فیلم لهستان" بود که در دهه 1950 و اوایل 1960 ظهور کرد و در واکنش به رئالیسم اجتماعی دیکته‌شده قدیمی، تصاویری فردگرایانه از شخصیت ملی لهستان ارائه داد.
وایدا سال 1957 با فیلم "کانال" در سطح بین‌المللی به شهرت رسید و با این فیلم برنده جایزه ویژه داوران جشنواره کن شد. او بعدها با فیلم "مرد آهنین" (1981) جایزه نخل طلای جشنواره کن را دریافت کرد. فیلم او اقتباسی آزاد از زندگی آنا والنتینوویچ یکی از قهرمانان جنبش همبستگی لهستان بود.
چهار فیلم وایدا شامل "سرزمین موعود" 1976، "دوشیزگان ویلکو" 1979، "مرد آهنین" و "کاتین" 2007 نامزد اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان شدند ولی هیچ‌یک جایزه دریافت نکردند، اما خودش در سال 2000 برای خدمات خود به دنیای سینما یک جایزه اسکار افتخاری گرفت.
او همچنین در سال 2006 جایزه خرس طلای یک عمر دستاورد جشنواره برلین و در 1998 جایزه شیر طلای یک عمر دستاورد جشنواره ونیز را دریافت کرد.
از وایدا به عنوان راوی پراحساس و در عین حال سازش‌ناپذیر تحولات سیاسی و اجتماعی لهستان یاد می‌شود. حساسیت‌های تراژیک او به خوبی با تاریخ کشورش همساز بود. فیلم‌های وایدا به لحاظ بصری پرقدرت هستند و او می‌کوشید مناسب‌ترین حال و هوا و فضا را به زمان وقوع داستان فیلم‌های خود ببخشد.
او همچنین برای یک سه‌گانه از فیلم‌های جنگی شامل "یک نسل" 1954، "کانال" و "خاکستر و الماس" (1958) شهرت دارد.
"کاتین" یکی از جنجالی‌ترین فیلم‌های دهه آخر زندگی وایدا بود. این فیلم درباره قتل عام حدود 22 هزار لهستانی اسیر به دست نیروهای شوروی تحت امر پلیس مخفی استالین در جنگ جهانی دوم است. قتل عام کاتین که در جنگلی به همین نام در غرب روسیه روی داد، به دنبال توافق میان شوروی و آلمان تحت امر نازی‌ها برای حمله به لهستان در سال 1939 روی داد. پدر وایدا نیز یکی از قربانیان بود. اشغالگران آلمانی سال 1943 با کشف گورهای دسته جمعی اولین کسانی بودند که پرده از این قتل عام برداشتند. استالین آلمان‌ها را متهم به قتل عام کاتین کرد. در لهستان پس از جنگ و در دوران حکومت کمونیست‌ها این مسئله یک تابو بود. در نهایت سال 1990 میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی سابق مسئولیت کشور خود را در این حادثه به گردن گرفت. حتی پس از آنکه کرملین مسئولیت کشتار کاتین را به عهده گرفت، این موضوع به ندرت در روسیه مورد بحث قرار گرفت و همچنان مانعی در برابر روابط روسیه و لهستان بود.
تغییر بزرگ پس از آن روی داد که لخ کاچینسکی رئیس جمهور لهستان آوریل 2010 در اثر یک سانحه هوایی در روسیه کشته شد. او برای شرکت در مراسم بزرگداشت قربانیان کاتین به این کشور سفر کرده بود. با این حال مقامات قضایی روسیه در سال‌های اخیر همیشه از باز کردن مجدد پرونده قتل عام لهستانی‌ها طفره رفته‌اند.
فیلم پرقدرت وایدا نشان می‌دهد چگونه پروپاگاندای روسیه هیتلر را مقصر کشتار دانست و هر کس را که کوچک‌ترین اشاره‌ای به نقش روس‌ها داشت، تنبیه کرد.
این در حالی است که فیلمساز تحسین‌شده لهستانی با هر نوع برداشت بیش از حد سیاسی از شاهکار خود مخالف بود. او هنگام اولین نمایش "کاتین" در پنجاه و هشتمین جشنواره فیلم برلین، گفت: "این یک مرثیه است، فیلمی درباره سوگواری... نه یک فیلم سیاسی." با این حال، دمیتری مدودف رئیس جمهور پیشین روسیه در سال 2010 در مراسمی در ورشو پایتخت لهستان با اعطاء نشان دوستی روسیه به وایدا از دستاوردهای او تقدیر کرد. وایدا پس از دریافت نشان دوستی روسیه، گفت: "من مطمئنم این چیزی بیش از یک ژست سیاسی است."
"پس‌تصویر" (Afterimage) آخرین فیلم وایدا، نماینده لهستان در بخش فیلم خارجی‌زبان جوایز اسکار امسال است. او سال‌ها بود می‌خواست فیلمی درباره زندگی وادیسلاف چمینسکی هنرمند آوانگارد لهستانی بسازد. مقامات لهستانِ پس از جنگ جهانی دوم، چمینسکی را به این خاطر که حاضر نبود هنرش را در خدمت اهداف کمونیستی به کار بگیرد، آزار می‌دادند.
وایدا بالاخره این کار را انجام داد و نتیجه کار فیلم "پس‌تصویر" است. این فیلم که اولین بار در دنیا ماه پیش در جشنواره فیلم تورنتو روی پرده رفت، بازتاب علاقه همیشگی وایداست تا با کندوکاو در لایه‌های زیرین زندگی در لهستان، گذشته پرآشوب و یا مسائل معاصر کشورش را منعکس کند.
فیلم وایدا بر چند سال آخر زندگی چمینسکی متمرکز است، زمانی که دانشجویان متعهد در موسسه هنر که چمینسکی در آن تدریس می‌کرد، با وجود تهدیدها حاضر نشدند او را رها کنند.
کمیته اسکار لهستان در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه "پس‌تصویر" شانس خوبی برای دریافت جایزه اسکار فیلم خارجی‌زبان دارد، گفت: فیلم جدید آندری وایدا یک داستان جهانی تاثیرگذار درباره تخریب یک فرد توسط حکومت تک‌حزبی است. کارگردان، دنیایی را به ما نشان می‌دهد که در آن زیبایی، هنر و انسجام هنری مورد آزار قرار می‌گیرد.
"والسا، مرد امید" فیلم قبلی وایدا نیز در 2013 نماینده لهستان در اسکار بود. "والسا، مرد امید" درباره لخ والسا رهبر افسانه‌ای است که ابتدا برق‌کار بود، اما بعدها در دهه 1980 رهبر جنبش همبستگی هوادار دموکراسی شد. او در نهایت در لهستان به مقام ریاست جمهوری رسید و سپس جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
فیلم‌های وایدا در مجموع 9 بار نماینده لهستان در بخش اسکار فیلم خارجی‌زبان بودند.