گروه سینما - احمد محمدتبریزی: فیلمسازان زن در سینمای ایران حضوری کمرنگ دارند؛ این گزاره را به راحتی می‌توان از لیست کارگردانان حاضر در جشنواره فیلم فجر متوجه شد. در دوره‌های اخیر جشنواره فیلم فجر، زنان کمترین حضور را تجربه کرده‌اند و مشخص نیست چرا سینمای ایران توانِ حمایت و استفاده از توانایی‌های کارگردانان زن ندارد.
چهل و سومین جشنواره فیلم فجر همانند دوره قبلی در فضایی مردانه برگزار خواهد شد. در این دوره تنها یک زن به عنوان فیلمساز به جشنواره می‌آید و خبری از کارگردانان زن دیگر نخواهد بود! بهنوش صادقی به عنوان تنها کارگردان زن این دوره با فیلم سینمایی «مرد آرام» به جشنواره می‌آید که همین حضور نیز با حرف و حدیث‌هایی همراه بوده است.
مهدی هاشمی، بازیگر پیشکسوت سینمای ایران تهیه‌کننده فیلم «مرد آرام» است و گفته می‌شود هاشمی به خاطر مناسبات خانوادگی و فامیلی، صادقی را به عنوان کارگردان فیلم انتخاب کرده است. بهنوش صادقی، خواهر همسر هاشمی است و او به واسطه همین نسبت پس از 9 سال، دومین فیلم سینمایی‌اش را ساخته است!
سال گذشته نیز همین حرف‌ها پیرامون حضور انسیه شاه‌حسینی وجود داشت. در جشنواره مردانه سال 1402، شاه‌حسینی با فیلم ضعیف «دست ناپیدا» به جشنواره آمده بود؛ گفته می‌شد برگزارکنندگان جشنواره برای اینکه ترکیب فیلمسازان کاملا مردانه نشود، جواز حضور فیلم شاه‌حسینی در جشنواره را داده‌اند و خیلی به کیفیت فیلمش کاری نداشته‌اند.
در جشنواره‌های چهل و یک و چهل نیز نسبتا همین وضعیت بوده و زنان فیلمساز با دو و یک فیلم، کمترین حضور را تجربه کرده‌اند. چنین نسبت پائینی از حضور کارگردانان زن این سوال را مطرح می‌کند چرا سینمای ایران قدرت و توانایی لازم جهت آموزش و ورود کارگردانان زنِ حرفه‌ای را ندارد؟ زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور که پویایی خوبی در زمینه‌های هنری دارند چرا در بحث ورود به حیطه کارگردانی و فیلمسازی تا این اندازه ضعیف هستند.
نگاهی به آمار به شکلی بهتر ما را متوجه فعالیت و حضور فیلمسازان زن در سینمای ایران خواهد کرد و نشان می‌دهد با گذشت زمان متاسفانه فعالیت زنان نه تنها تغییر نکرده که بدتر از قبل هم شده است. اگر از آمار جشنواره گذر کنیم، می‌بینیم از 56 فیلم اکران شده در سال 1402، تنها نام چهار کارگردان زن دیده می‌شود. این یعنی حضور زنان در عرصه فیلمسازی در طول یک سال به زیر 10 درصد می‌رسد!
برای سال 1401 هم با وضعیتی مشابه روبه‌رو هستیم و تنها نام دو کارگردان زن از میان 48 فیلم اکران شده در سال دیده می‌شود. یعنی در سال‌های نسبتا خوب سینمای ایران در جذب مخاطب، زنان کمترین سهم را داشته‌اند.
نگاهی به آمار زنان فیلمساز در سال 1393 نشان می‌دهد هرچه جلوتر آمده‌ایم حضور زنان در سینما به عنوان کارگردان چقدر کمتر شده است. در سال 1393، یعنی 10 سال پیش، از 54 فیلم اکران شده، 9 فیلم متعلق به کارگردان‌های زن است. تولید در سینمای ایران در طول یک دهه اخیر همان بوده و در این میان فقط زنان بیشتری کنار رفته‌اند و جای خودشان را به کارگردان‌های مرد داده‌اند. آمارها نشان می‌دهد حضور زنان به عنوان فیلمساز در طول یک دهه از 16 درصد به 7 درصد رسیده است.
از میان کارگردانان زن نسل‌های گذشته، بخشی از آنها مثل قبل پرکار نیستند و جوانترها نیز کار در شبکه نمایش خانگی را به کار کردن در سینما ترجیح داده‌اند. آیدا پناهنده، نرگس آبیار و تینا پاکروان به عنوان سه کارگردان فعال سال‌های اخیر، ترجیح‌شان سریال‌سازی بوده تا فیلمسازی در سینما. این می‌تواند بخشی از کم شدن آمار باشد ولی توقف روی چند اسم نشان از ضعف‌های مفرط سینمای ایران در کشف فیلمسازان مستعد دارد.
اگرچه این شکاف جنسیتی در حیطه فیلمسازی در کشورهای دیگر نیز وجود دارد ولی این شکاف در طی سال‌های اخیر به نسبت گذشته کمتر شده است. برای نمونه در پنج سال گذشته، زنان حدود ۲۵٪ از کارگردانان فیلم‌های اروپایی را تشکیل داده‌اند که نسبت به گذشته پیشرفت داشته است. در آمریکا نیز از میان ۲۵۰ فیلم پرفروش در گیشه در سال 2024، ۱۶ درصد فیلم‌ها توسط کارگردانان زن ساخته شده بودند که در مقایسه با سال 2018 رشدی 12 درصدی و در مقایسه با سال 2019، رشدی 4 درصدی داشته است.
در اینجا بحث بر سر این نیست که زنان را به خاطر مسائل جنسیتی باید فیلمساز و کارگردان کرد بلکه بحث بر سر ناتوانی آموزش و پرورش زنان به عنوان کارگردان‌هایی حرفه‌ای است. این کاملا مشخص است که سینمای ایران در موارد اینچنینی به شدت ضعف دارد و نمی‌تواند فرصت‌های لازم جهت حضور زنان در عرصه فیلمسازی را فراهم کند.
سینمای ایران به فعالیت کارگردانان زن نیاز دارد. همانطوری که نباید سینمای ایران تک ژانری شود، نباید آن را هم تک جنسیتی کرد و فضایی برای حضور زنان به عنوان فیلمساز درنظر گرفت.
انتهای پیام