گروه سینمایی هنرآنلاین: سال‌هاست پلتفرم‌های پخش فیلم و سریال در اروپا و امریکا مشغول فعالیت هستند و مخاطبان می‌توانند با پرداخت مبلغی اندک اشتراک خریده و به تماشای اثار مورد علاقه‌شان بنشینند، به طوری که نتفلیکس امروز تبدیل به یکی از بسترهای جهانی برای ارائه اثارش شده و با تولید آثار سینمایی و سریال‌های به نام توانسته با اقبال خوبی مواجه و به یکی از غول‌های استریم جهان تبدیل شود و حتی در جشنواره‌های معتبر سینمایی حضور یابد و به رقابت بپردازد.
مشترکان این پلتفرم‌ها در نقاط مختلف جهان می‌توانند با پرداخت مبلغی مشخص در قالب‌های مختلف از خدمات و امکانات این استریم‌ها استفاده کنند به نحوی که قیمت پلن پرداخت Basic (برای یک کاربر همزمان و با حداکثر کیفیت 480) 8.99 دلار، پلن پرمیم آن (با کیفیت 4k و چهار کاربر همزمان) 18.99 دلار و سومین پلن پرداخت یعنی سرویس استاندارد (برای دو کاربر همزمان و کیفیت 1080) 13.99 دلار است. در واقع مخاطب ایرانی می‌تواند با پرداخت 456 هزار تومان از این سرویس استفاده کند.
در نقطه مقابل از عمر ورود پلتفرم‌ها به ایران خیلی نمی‌گذرد. آرام آرام این پلتفرم‌ها در دهه 90 آغاز به کار کردند و کم کم به دلیل شرایط توانستند اسم و رسمی برای خود فراهم کنند. با شیوع کرونا پلتفرم‌ها نیز با استقبال بیشتری از سوی مخاطبان مواجه شدند و حالا مدتی است که عملکرد این پلتفرم‌ها که به دلیل کم تعداد بودن انحصاری شده‌اند، با اعتراض مخاطبان روبرو شده است.
آغاز به کار فیلیمو
سرویس فیلیمو در بهمن ۱۳۹۳ با نام آپارات فیلیمو آغاز به کار کرد، اما پس از مدت کوتاهی به فیلیمو تغییر نام داد. اولین نسخه از اپلیکیشن فیلیمو در خرداد ۱۳۹۴ برای کاربران اندروید منتشر شد و در اسفند همان سال به رکورد یک میلیون نمایش ویدیو رسید.
براساس توافق صورت گرفته بین فیلیمو و تمامی اپراتورها شرایطی مهیا شد تا اینترنت مصرف شده برای تماشا و دانلود فیلم در سرویس فیلیمو برای کاربران این اپراتورها و تامین کنندگان اینترنت نیم‌بها محاسبه شود. برمبنای همین توافق مسئولیت پخش آنلاین محتواها به عهده فیلیمو و مسئولیت برقراری ارتباط اینترنتی و نیم‌بها بودن حجم مصرفی کاربران به عهده اپراتورها گذاشته شد.
این پلتفرم ابتدا با نمایش آثار سینمایی و سریال‌های ایرانی و خارجی که از صداوسیما و یا در سینما تولید شده‌اند کار خود را آغاز کرد و رفته رفته دست به تولید اثر زد. نخستین سریالی که با سرمایه گذاری فیلیمو تولید شد«نهنگ ابی» بود که سال 97 با استقبال مخاطبان مواجه شد. پس از آن این روند با ساخت مجموعه «شب‌های مافیا»،«دیرین دیرین»،«ملکه گدایان»،«خوب،بد،جلف:رادیو اکتیو» و «می‌خواهم زنده بمانم» ادامه یافت. طبق اعلام رسمی روابط عمومی این پلتفرم، قرار است در سال 1400 هفت سریال با سرمایه‌گذاری فیلیمو تولید شود و این نشان از موفقیت این سامانه در مقابل جذب مخاطب دارد.
اما رفته رفته پس از آنکه مخاطبان به این پلتفرم اعتماد کردند و از خدمات آن به دلیل خالی بودن شبکه‌های تلویزیونی از سریال‌های مناسب و همچنین تعطیلی یک ساله سینماها به دلیل شیوع کرونا به سمت استفاده از اثار فیلیمو و نماوا گرایش نشان دادند، از ابتدای فروردین 1400 به ناگهان دست به افزایش قیمت سرویس‌های اشتراکی خود زدند که با اعتراض بسیاری از مخاطبانشان مواجه شد. هم اکنون حق اشتراک یک ماهه در پلتفرم «فیلیمو» که در ابتدای سال ۹۹ حدود ۳۵ هزار تومان بود به ۹۹ هزار تومان رسیده و اشتراک ۳ ماهه این پلتفرم ۲۹۷ هزار تومان و ۶ ماهه آن ۵۹۴ هزار تومان است. در همین حال اشتراک «نماوا» برای این مدت زمان‌ها ۵۹، ۱۴۹ و ۲۵۹ هزار تومان تعیین شده است. با این وجود هر کاربر برای عضویت در این پلتفرم‌ها باید ۹ درصد مالیات ارزش‌افزوده را نیز به حق‌اشتراک اضافه کند.
افزایش تعرفه‌ها چرا و چگونه؟
افزایش ناگهانی تعرفه اشتراک پلتفرم‌های «فیلیمو» و «نماوا» در حالی است که در ایام عید نوروز، تماشای فیلم و سریال از طریق پلتفرم‌های اینترنتی نمایش خانگی (vod) به یکی از سرگرمی‌های کاربران تبدیل شده و بارها نیز مسئولان کاربران را به سمت استفاده از پلتفرم‌های ایرانی و جایگزینی آنها با شبکه‌های خارجی دعوت کرده‌اند. با این حال آن چه که سبب اعتراض کاربران شده این است که هیچ نظارتی بر عملکرد این پلتفرم‌ها با وجود حمایت‌های مختلف، صورت نمی‌گیرد و هیچ‌گونه شفافیتی در عملکرد آنها دیده نمی‌شود. از طرفی بسیاری معتقد هستند که این افزایش قیمت به دنبال افزایش هزینه، امری منطقی است و جزو منطق بازار است. در این زمینه هیچ سازمان یا نهاد یا رگولاتوری نمی‌تواند دخالت کند چرا که این افزایش قیمت را ما در همه بازارها شاهد بوده‌ایم. از سوی دیگر اینکه افزایش حق اشتراک صوری است یا واقعی و اگر واقعی است ریشه در حرکات انحصارطلبانه دارد و افزایش دستمزد عوامل تولید به این دلیل است که این عوامل سراغ پلتفرم‌ها و تهیه‌کنندگان دیگر نروند و با حذف رقبا نوعی بازار انحصاری ایجاد شود، نیاز به ورود رگولاتور به این حوزه دارد.
در واقع به گفته امیر احمد ذوالفقاری استاد دانشگاه و تحلیلگر اندیشکده حکمرانی دانشگاه شریف در گفتگو با فارس «باید بررسی شود چرا در این حوزه بازار انحصاری و موقعیت مسلط برای تعدادی از پلتفرم‌ها ایجاد شده که آنها با اتکا به این موضوع حق اشتراک خود را فراتر از هزینه‌هایشان افزایش داده‌اند. اگر این موقعیت مسلط به دلیل سرمایه‌گذاری این پلتفرم‌ها به وجود آمده باشد و روندی طبیعی باشد که جای بحث و ایرادی نیست. این موضوع هم در ابتدا مشکلی ندارد مشکل از اینجا آغاز می‌شود که یک ارائه‌کننده خدمت تبدیل به موقعیت مسلط شود، اما نه به دلیل توانایی و قدرت سرمایه‌گذاری، بلکه به دلایل دیگر از جمله حمایت حاکمیت و انحصار قانونی و سوءاستفاده از این شرایط. در اقتصاد فرض بر این است که اگر بازار رقابتی وجود داشته باشد و تعداد عرضه‌کنندگان به اندازه کافی زیاد باشد به‌گونه‌ای که نتوانند با هم تبانی کنند رقابت باعث می‌شود خدمات و محصولات در این بازار با بهترین کیفیت و کمترین هزینه عرضه شود، اما وقتی رقابت در بازار وجود نداشته باشد و یک یا چند عرضه‌کننده دارای قدرت بازاری برجسته باشند در این شرایط به دلیل نبود رقابت و تسلط بر بازار، عرضه‌کننده لزومی نمی‌بیند که کیفیت محصول یا خدمات خود را افزایش دهد یا قیمت را پایین نگه دارد، اتفاقا قیمت را بالا می‌برد تا سود بیشتری کسب کند. اینجا منافع مصرف‌کننده به عنوان طرف دیگر بازار، خدشه‌دار می‌شود».
حال پس از مطرح شدن اعتراضات مردمی به دلیل افزایش بهای اشتراک این پلتفرم‌ها، معاونت تنظیم بازار و توسعه کسب و کار ساترا در اطلاعیه‌ای در واکنش به اعتراضات به گرانی حق اشتراک VOD ها تأکید و عنوان کرد«به عنوان رگولاتور تخصصی این حوزه از ورود به حوزه قیمت‌گذاری دستوری پرهیز می‌کند و قیمت‌گذاری دستوری سرویس‌ها و خدمات از منظر علمی منسوخ و تجربه شکست‌خورده‌ای است. ساترا خود را تنظیم‌گر توسعه و رقابت در بازار می‌داند و نه مداخله‌گر قیمت‌گذاری خدمات.» بر این اساس نه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) وابسته به وزارت ارتباطات و نه سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) وابسته به صدا و سیما، نظارتی در زمینه تعرفه‌ها بر تلویزیون‌های اینترنتی ندارند و به همین دلیل این دو پلتفرم بدون نظارت، به راحتی می‌توانند بر فضای مجازی حکمرانی می‌کنند.
محاسبه 100 درصدی تعرفه
حالا حجت‌الاسلام نصرالله پژمانفر،رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر عنوان کرده است که بررسی‌ها نشان می‌دهد، دو پلتفرم اشتراک فیلم و یک پیام رسان داخلی در فروش پهنای باند تخلف کرده و ۵۰ درصد هزینه اضافی از مشترکان دریافت کرده‌اند.
او اظهار داشت: به دنبال این تخلف صورت گرفته از سوی سه مجموعه نماوا، فیلیمو و روبیکا، شکایتی به کمیسیون اصل نود ارائه شد. به این معنی که این پلتفرم‌ها دریافت حق اشتراک خود از کاربران را صفر کرده، اما از سوی دیگر، هزینه فروش پهنای باند را که باید با تعرفه ۵۰ درصد محاسبه می‌شد به صورت ۱۰۰ درصدی محاسبه کرده‌اند.
وی با بیان اینکه این موضوع مورد شکایت قرار گرفته و سوال این است که به چه مستند قانونی این کار انجام شده و چرا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در ارتباط با این موضوع ورود نکرده است، افزود: از این رو ما سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی را برای پاسخگویی احضار کردیم. در جلسه پاسخگویی، از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات خواستیم که مستندات خود را در ارتباط با پیگیری مسئله به عنوان متولی و سازمانی که باید حقوق مصرف کنندگان را رعایت کرده و بر مقررات فضای مجازی نظارت داشته باشد، ارائه کند. از آنها خواستیم که توضیح دهند چه اقداماتی انجام داده‌اند و مستندات خود را در این زمینه ارائه کنند. در این زمینه سازمان تنظیم مقررات ارتباطات نیز به طور شفاهی عنوان کرد که موضوع را به سه مجموعه تذکر داده و در عین حال فقط روبیکا این مسیر را ادامه می‌دهد که این یک تخلف محرز است.
پژمانفر با بیان اینکه ما نسبت به اینکه این مجموعه‌ها حق اشتراک خود را به مشترکانشان بخشیده‌اند نظری نداریم و این حق خودشان بوده و می‌توانستند این کار را انجام دهند، گفت: تاکید ما این است که ۵۰ درصد اضافه دریافت باید به مشترکان بازگردانده شود و نیز باید مشخص شود که این ۵۰ درصد چه عدد و رقمی است. سوال ما این بوده که چرا سازمان تنظیم مقررات ارتباطات به این سه پلتفرم اجازه داده که پهنای باند را اینگونه محاسبه کنند و چرا این سه مجموعه مجاز به انجام چنین کاری بوده‌اند. این مسئله قطعاً موجب تفاوت جایگاه این سه مجموعه با باقی مجموعه‌هایی که در کشور فعالیت می‌کنند است.
رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه برداشت ما این است که خلاف قانون صورت گرفته و رگولاتوری باید نسبت به این موضوع پاسخگو باشد، افزود: مقرر شد رگولاتوری ظرف مدت ۱۰ روز گزارشات خود را در این باره ارائه دهد و ما به جمع بندی برسیم.
وی با تاکید بر اینکه رگولاتوری پذیرفته که این تخلف صورت گرفته و تخلف کاملاً محرز شد، ادامه داد: البته سازمان تنظیم مقررات ارتباطات این ادعا را دارد که مجوزی برای افزایش نرخ پهنای باند به این مجموعه‌ها نداده است. با این حال ما توضیح خواستیم که موضوع روشن شود. اگر هم مجوزی نداده‌اند باید پیگیری می‌کردند و مستندات پیگیری‌ها را نسبت به برخورد با این تخلف باید ارائه کنند. در غیر این صورت هم رگولاتوری مقصر است که نظارت و اعمال نظارت نداشته و هم این پلتفرم‌ها مقصر هستند.
پژمانفر با بیان اینکه این تخلف در اضافه دریافت مربوط به همه مشترکانی می‌شود که از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کردند، در مورد افزایش قیمت بسته‌های اشتراک نماوا و فیلیمو نیز گفت: این پلتفرم‌ها اگر قیمت‌ها را غیرقانونی افزایش داده باشند حتماً با آنها برخورد می‌شود. مسئولیت رسیدگی به این بخش نیز با سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است و آنها نمی‌توانند نسبت به این موضوع شانه خالی کنند. ما این موضوع را به آنها تذکر دادیم.
حال باید دید پس از دریافت این تذکرات و پس از پایان بررسی‌ها، آیا این پلتفرم‌ها مبالغ اضافی دریافت شده را به صاحبانشان باز پس خواهند داد و نظارتی روی این عملکرد انجام خواهد شد و یا همچنان این روند ادامه یافته و مخاطبان در قبال دیدن اثاری که جایشان در تلویزیون ملی خالی است، همچنان باید سرکیسه شوند!