سرویس سینمایی هنرآنلاین: مستند «ترجمان» به تهیه‌کنندگی امین بهارجو و سیاوش مبارکی، کارگردانی امیر بهارجو و روایت آبتین جاوید با نگرشی دگرگونه برای بازتاب ویژگی‌های فرهنگی و به تصویر کشیدن ارزش‌ها و توان هنری سیستان و بلوچستان، از اواسط بهمن‌ماه کلید خورد.
آبتین جاوید در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین درباره چرایی پرداختن به این منطقه در مستند «ترجمان» بیان کرد: منطقه سیستان و بلوچستان یکی از مناطق بسیار مهم و استراتژیک ازلحاظ سیاسی و فرهنگی برای همه ایرانیان است. از این نظر حائز اهمیت است که دارای تمدن ایندوسولی در پاکستان بوده است. اگر پاکستان را یک کشور جدید بدانیم که در کنار دو کشور خوش‌سابقه هند و ایران که هرکدام قدمتی حدود هفت هزار ساله دارند، قرار دارد و آن را در نظر نگیریم، تمدن ایران از کوه‌های قفقاز شروع و تا هیمالیا ادامه می‌یابد. در منطقه جنوب نیز هندوکش را داریم که پشت آن کوه‌ها تمدن هند شروع می‌شود و سرزمین‌های پارسی تمام می‌شوند. تمدن ایندوس ولی حاصل تلاقی ایران و هند است و بعدها تقسیمات سیاسی در منطقه پاکستان امروزی رخ داده است. ما از این نظر روی بلوچستان کار می‌کنیم که هندوکش دارای هنر نمایشی موزیکال ازنظر ادبی است و دارای ژانرهای مختلف که توسعه یافته است. هر قسمت از این ژانر‌ها ملودی و تئاتر کلاسیک خودش را پیدا می‌کند و اصول و قواعدی برای آن نوشته می‌شود که همانند ردیف و دستگاه موسیقی ایرانی است. در طول تاریخ مراودات بسیاری بین جلگه ایندوس افتاده و ما با این که اشتراکات فرهنگی بسیاری داریم، اما از این بعد اتفاقی در کشورمان رخ نداده است و به‌نوعی است که انگار یک برهه‌ای از بین رفته است.
او ادامه داد: از یک برهه زمانی دیگر هیچ اتفاق فرهنگی در این منطقه رخ نمی‌دهد و این ارتباط قطع شده است. بنابراین مطالعات تاریخی روی این حوزه انجام نشده است و ما در این مستند به سراغ پیوندهای میان ایران و هند رفتیم تا بر اساس آن مدل رقص‌ها را پیدا کنیم و بعد دستورالعملی پیدا کنیم تا بتوانیم رقص‌های محلی‌مان را از طریق هرآن چیزی که بتواند ما را به این نقطه برساند، حفظ کنیم. درواقع هدف ما از ساخت این مستند این است که می‌خواهیم این اشتراکات فرهنگی را دوباره زنده کنیم تا بتوانیم دوستی فرهنگی – هنری بین ایران، پاکستان و هند ایجاد کنیم. در کنار آن می‌خواهیم رقص‌های بومی منطقه بلوچستان را زنده کنیم و در این راستا به دنبال فرش، موسیقی، سازهای بلوچ، رنگ، طرح، ذائقه و هر اتفاقاتی که حول تئاتر کلاسیک در هند می‌افتد هستیم تا عناصر آن را پیدا کنیم و از بعد فرهنگی و هنری بلوچستان را به فعالیت درآوریم. به‌نوعی نگاه مردم را نسبت به فرهنگ و هنر برای زنده نگه‌داشتن این حوزه تغییر دهیم.
جاوید همچنین در ادامه اظهار کرد: من در این مستند راوی هستم و بر اساس تئوری که تعریف کردم به سراغ ساخت این مستند رفتیم. از دید من رقصنده بومی مانند مترجمی است که بین دو فرهنگ چیزی را منتقل می‌کند و بازیگر و رقصنده بومی نیز در رقص، نقش همان مترجمی را دارد که به‌نوعی متنی را ترجمه می‌کند. درواقع او کسی است که با موسیقی، رقص و کارهایی که انجام می‌دهد با زبان کیهانی با مخاطبان خود صحبت می‌کند و در ناخودآگاه وابستگی نسبت به آن پیدا کرده و از طریق لباس، شعر و حرکت متوجه برداشت کلی او می‌شوید. به‌طور مثال ۱۳ واژه معادل واژه رقص در سیستان و بلوچستان وجود دارد که حاصل پیوند فرهنگ و زبان آرامی و سانسکریت است. مانند واژه چاپ، قرصه یا صحبت که همگی معنای رقص در زبان سیستانی می‌دهند. این اتفاق درون خود گفتگویی ایجاد می‌کند که در سیستان و بلوچستان نقش مهمی دارد و با خود میراث ناملموس بسیاری را حمل می‌کند. بار فرهنگی دارد که اگر از بین برود همراه آن بسیاری از اتفاقات فرهنگی دیگر نیز از بین خواهد رفت. درواقع رقص در منطقه سیستان و بلوچستان همانند سوزن گرامافون است که با حرکت آن روی صفحه شما متوجه داشته‌های صفحه می‌شوید و اگر سوزن نباشد آن صفحه کاربردی به معنای واقعی موسیقی نخواهد داشت.
او افزود: درواقع رقصندگان سیستان و بلوچستان میراث ناملموس را برای ما خوانش می‌کنند. امروز رقصندگان با لباس محلی می‌روند و ما این لباس سنتی را از این طریق حفظ کردیم. شاید امروز بسیاری از مردم منطقه سیستان و بلوچستان دیگر به زبان محلی صحبت نکنند اما چون به زبان بومی و با آهنگ این حرکات همراه بوده است، بنابراین اشعار با زبان بومی نیز بار خود را حفظ کرده‌اند و از بعد ادبی و شعر زبان منطقه را محفوظ نگاه داشته‌اند. همه این‌ها جزو مجموعه‌ای هستند که ملزومات کار را فراهم می‌آورند و ما قصد داریم این بخش را حفظ کنیم و بار دیگر آن را زنده کنیم.
جاوید همچنین درباره چرایی پرداختن به این موضوعات گفت: سوژه‌های فرهنگی و تمدن‌های مختلف مانند جیرفت، شهر سوخته و ... برایم اهمیت دارد و علاقه تاریخی بوده است. مشخصاً یک سال روی تاریخ سیستان و بلوچستان کار و تحقیق کردم و در این جستجو‌ها متوجه شدم انگار ما به دنبال گمشده خودمان هستیم و از جایی به بعد مردم از آن فاصله گرفته‌اند.
او درباره زمان این مستند نیز بیان کرد: این فیلم مستند حدود ۴۰ دقیقه است؛ البته ما به دنبال این هستیم تا آخرین نسل از این رقصندگان بومی را داشته باشیم و با آن‌ها هم‌کلام شویم. ازآنجایی‌که در سفرهای ابتدایی به‌قصد شناخت رفتیم، اما وقفه‌هایی که در میان این رفت و برگشت‌ها شکل گرفت، باعث شد تا برخی از آن‌ها که سن بالایی داشتند، چشم از جهان فروبسته و ما برای همیشه دستمان از آن‌ها کوتاه بماند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم در همان سفرهای شناختی که داریم از آن‌ها فیلم بگیریم و مصاحبه داشته باشیم که در این میان تدوینگر کار نیز همراه ما شد تا آنچه را که لازم است ثبت و ضبط کنیم.
جاوید در ادامه به حضور این مستند در جشنواره منطقه‌ای «ماکا» اشاره کرد و گفت: هدف ما نمایش دغدغه‌های فرهنگی است که داریم تا بگوییم این ارزش‌های فرهنگی وجود دارند و تاکنون توسط این ناچی‌ها و رقصنده‌ها حفظ شده‌اند و باید ازاین‌پس پررنگ‌تر به این بخش بپردازیم و این میراث ناملموس را حفظ کنیم. با همین هدف برای فستیوال فیلم هند آماده می‌شویم، چرا که می‌توانیم از این طریق به چهارراه فرهنگی موجود اشاره کنیم و دوستی طولانی‌مدت میان هند، ایران و پاکستان امروز را از طریق ابعاد فرهنگی و هنری به نمایش بگذاریم.
او در خاتمه نیز اظهار کرد: سازمان جهانی یونسکو از سال ۲۰۰۵ پیمان‌نامه‌ای را در ژنو به امضا رساند که میراث ناملموس در آن ثبت جهانی شد. پیش‌ازاین میراث ملموس صرفاً ثبت می‌شد، اما امروز با توجه به این پیمان‌نامه میراث ناملموس نیز ثبت و ضبط می‌شود. کمیته جهانی موزه‌ها «ایکوم» در هر کشور نماینده‌ای دارد که به این موضوع می‌پردازد. درواقع بخشی از کار آن‌ها پرداختن به میراث ناملموس است و ما از این دیدگاه نیز به این اثر می‌پردازیم.