سرویس سینمایی هنرآنلاین: هر سال تعداد زیادی فیلم مستند تولید می‌شوند که برخی از آن‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی می‌درخشند و توجهات را به سمت خود جلب می‌کنند و حتی شبکه‌های مختلف خارجی زبان اقدام به خرید این آثار می‌کنند. امسال نیز باوجود تمام اتفاقات خوب و بدی که برای سینما به‌واسطه کووید-۱۹ رخ داد و چرخ بسیاری از جشنواره‌ها را متوقف کرد و برخی را نیز به شیوه جدید برگزاری یعنی آنلاین رساند، فیلم‌های مستند تحسین‌شده‌ای نمایش داده شدند.
چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت چند روزی است که به ایستگاه پایانی خود رسیده و برگزیدگانش را معرفی کرده است. در پایان جشنواره، دبیرخانه انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند بر اساس آمار بازدید و امتیازهای تماشاگران به فیلم‌های عرضه‌شده در سامانه آنلاین "خانه جشنواره"، فهرست فیلم‌هایی را که بیشترین درصد امتیاز را کسب کردند منتشر کرد که در این گزارش نگاهی دوباره به ۱۰ فیلم اول این فهرست خواهیم داشت.
۱- "کودتای ۵۳"
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که به سرنگونی دولت دکتر محمد مصدق منجر شد، از بحث‌برانگیزترین رخدادهای تاریخ معاصر ایران است که در آثار داستانی و مستند زیادی مورد تحلیل قرار گرفته است. در چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت فیلمی با عنوان "کودتای ۵۳" ساخته تقی امیرانی که با همکاری والتر مرچ نویسنده و تدوینگر برنده سه جایزه اسکار ساخته شده به نمایش درآمد که به این نقطه عطف تاریخی پرداخته است. نمایش این فیلم در ایام جشنواره با استقبال زیاد مخاطبان مواجه شد. "کودتای ۵۳" پیش از این هم در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی نمایش داده شد و درخشید که از آن جمله می‌توان به نمایش آن در جشنواره تلوراید، جشنواره فیلم لندن، جشنواره مستند کپنهاگ دانمارک، پالم اسپرینگز، فیلکرز رودآیلند و سیاتل اشاره کرد. "کودتای ۵۳" همچنین موفق به کسب عناوین نامزد دریافت جایزه بهترین مستند بیفا، جایزه معتبر گریرسون، نامزد جایزه حقیقت در داکیوفست کوزوو و برنده جایزه بهترین فیلم مستند بین‌المللی به انتخاب تماشاگران در جشنواره ونکوور و نامزد جایزه بهترین مستند از جوایز فیلم مستقل بریتانیا اشاره کرد. علاوه بر این جوایز "کودتای ۵۳" در چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت نیز به نمایش درآمد و در طول این مدت در صدر جدول برترین‌های جشنواره قرار گرفت تا حدی که جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت را نیز از آن خود کرد. این فیلم تولید مشترک بریتانیا و ایران است و رالف فاینس بازیگر بریتانیایی نامزد اسکار ("فهرست شیندلر" و "بیمار انگلیسی") نیز در آن حضور دارد. ساخت فیلم ۱۱ سال طول کشید و به گفته امیرانی وقتی در آن زمان ایده فیلم شکل گرفت، قرار نبود مستند باشد، بلکه قرار بود این کار به‌عنوان اولین فیلم داستانی او ساخته شود. اما وقتی شخصیت‌های اصلی فیلم را دید و با آن‌ها از نزدیک صحبت کرد با خود گفت مگر دیوانه‌ای؟ وقتی این افراد وجود دارند و خودشان داستان را با جزئیات تعریف می‌کنند چرا مستند نسازی؟ همین عامل نیز موجب شد تا "کودتای ۵۳" شکل بگیرد.
۲- "هجده هزار پا"
جنگ سوریه و حمله داعش در طی این سال‌ها سوژه بسیاری از مستندسازان شده است. نمایش ویرانی‌ها و تأثیر جنگ بر زندگی افراد جامعه ازجمله موضوعاتی است که مستندسازان به سراغ آن رفتند و امسال نیز در جشنواره سینما حقیقت در بخش شهید آوینی ازاین‌دست آثار بسیار دیده شد، اما مستند "هجده هزار پا" ساخته مهدی شامحمدی نگاهی دیگر به این موضوع دارد. فیلم که محصول مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است و با مشارکت مؤسسه روایت فتح تولید شده درباره احمد شیخِ ۲۴ ساله است که در رشته پزشکی پذیرفته شده اما بعد از دو سال زندگی در شرایط بسیار سخت در محاصره موفق می‌شود همراه با نیمی از افراد خانواده از محاصره شهرش فوعه در سوریه خارج شود. حال او بیرون از محاصره تلاش می‌کند که به نیم دیگر افراد خانواده و مردم شهرش آب و غذا برساند. شامحمدی در این فیلم علاوه بر نمایش سختی‌های زندگی در محاصره به دلاورمردی نیروی هوایی ایران نیز می‌پردازد. خلبانانی که طی مدت پنج سال محاصره این شهر دائم در ارتفاع هجده هزار پایی در تلاش هستند تا با کمترین درصد خطا آذوقه، دارو و آب به مردم این شهر برسانند. شامحمدی برای ساخت این فیلم بسیار پافشاری کرد و پس از آنکه سردار سلیمانی تأکید بر ساخت آثاری از این رشادت‌ها و ثبت این ایثارگری‌ها کردند، اجازه ساخت فیلم به او داده شد. "هجده هزار پا" به کارگردانی مهدی شامحمدی دومین فیلم برتر جشنواره از نگاه تماشاگران شناخته شد. این فیلم دو جایزه تندیس طلایی بخش شهید آوینی و جایزه شبکه مستند در بخش کارآفرینی را از آن خود کرد.
۳- "میر و مار"
فیلم مستند تجربی "میر و مار" به کارگردانی امین پاک‌پرور و تهیه‌کنندگی آریان عطارپور با نگاهی به داستان اژدها در اساطیر ایران ساخته شد. این فیلم که رویکردی تجربی دارد، با تکیه بر داستان اژدها در اساطیر ایران و ارتباطش با آب در ذهنیت و فرهنگ ایرانی، میان واقعیت‌های تاریخی و خیال اسطوره‌ای پل می‌زند و با بازخوانی روند آب‌رسانی به مردم تهران، از دوران قاجار تاکنون و ریشه‌های بحران آب در این شهر، قصه اژدها را احیا می‌کند. فیلمی که بخشی از تصاویر آن آرشیو تازه‌ای از تاریخ معاصر ایران را به نمایش می‌گذارد که بعضاً برای اولین بار از نسخه نگاتیو اسکن شده و به نمایش درمی‌آید. هرچند فیلم در چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت موفق به دریافت جایزه‌ای نشد اما در انتخاب‌های مردمی جایگاه سوم را از آن خود کرد تا جزو پرمخاطب‌ترین آثار به نمایش درآمده در این دوره از جشنواره باشد.
۴- "هوبره"
فتح‌الله امیری از مستندسازان باسابقه کشور است که بیشتر در حوزه مستند حیات وحش فعالیت کرده است. او تجربه کارگردانی و تهیه‌کنندگی مستندهایی نظیر "در جستجوی پلنگ ایرانی"، "محیط‌بان و پلنگ"، "در قلمرو افعی دم عنکبوتی"، "در گرداب انقراض"، "روی سبز بیابان"، "تنهاوش"، "حیات در رگ‌های سرد" و ... را داشته و برای ساخت این مستندها جوایز گوناگونی را دریافت کرده است. مستند "در قلمرو افعی دم عنکبوتی" ازجمله تجربه‌های موفق او در مستندسازی حیات وحش است که در جشنواره‌های داخلی و خارجی، تحسین بسیاری از اهالی سینما را برانگیخت. مستند "هوبره" که ساخت آن ۹ سال به طول انجامید، ماجرای قاچاق بزرگ‌ترین پرنده بیابان‌های ایران به کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس است که امیری به شکل مشترک با نیما عسکری و تهیه‌کنندگی محمد علاء آن را ساخته است. این فیلم توانست در بخش تدوین تندیس چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت را برای مصطفی گندم‌کار و سوگل مرادی به ارمغان آورد.
۵- "جاهای خالی پر شود"
فیلم را عطیه زارع آرندی کارگردانی کرده و قصه فیلم داستان دختری ۹ ساله است که با رسیدن به سن تکلیف و بلوغ شرعی، درصدد تعیین حضانت خود به کمک قانون است. پدر و مادرش سال‌ها پیش از هم جدا شده و هر کدام دوباره ازدواج کرده‌اند. او که در حال حاضر با پدربزرگ و مادربزرگش زندگی می‌کند، آرزوی زندگی در کنار مادرش را دارد... این فیلم که در پیچینگ جشنواره سینما حقیقت شرکت کرده بود و موفق به جذب تولیدکننده شد، تولید مشترک ایران و سوئیس است و عنوان بهترین فیلم و بهترین کارگردانی فیلم مستند چهاردهمین جشنواره سینما حقیقت را از آن خود کرد.
۶- "رؤیاهای خالکوبی‌شده"
این فیلم ساخته مهدی گنجی است که پیش از این با مستند"من میخوام شاه بشم" در بسیاری از جشنواره‌های داخلی و خارجی درخشیده بود. او این بار به سراغ موضوعی دیگر از دل جامعه رفته است و در "رؤیاهای خالکوبی‌شده" به قصه چند نوجوان می‌پردازد که رؤیای ستاره شدن در دنیای فوتبال را در سر می‌پرورانند و خانواده‌های آن‌ها در کنار این نوجوانان انتظاراتی را برای بهبود زندگی‌شان دارند درواقع برای سفر به اسپانیا و حضور را در تیم فوتبال بهانه‌ای است برای نمایش درونیات شخصیت‌های فیلم. علیرضا به‌عنوان شخصیت اصلی برگزیده شده است. پدر علیرضا خود رؤیای فوتبالی داشته و حالا با کارگاهی که در آن قلیان می‌سازد، زندگی را می‌گذراند. رؤیای پدر و علیرضا قراردادهای فوتبالی با دستمزد بالاست تا خانواده بتوانند با این پول زندگی راحتی را بگذرانند و پدر بدهی‌هایش را بپردازد و نگران آینده فرزندانش نباشد و رؤیای مادر حضور در استادیوم به همراه جمعی از زنان فامیل برای تشویق پسرش است.
۷- "ایساتیس"
علیرضا دهقان مستندساز پیش از این نیز به سراغ موضوعاتی درباره آب و کم‌آبی رفته بود، اما این بار با ساخت "ایستاتیس" آب را بهانه‌ای قرار داد برای پرداختن به جامعه؛"ایساتیس" علاوه بر این که عنوان قدیمی شهر یزد است، به عناصر اصلی و حضور آن در زندگی مردم این منطقه نیز می‌پردازد. در خلاصه این فیلم آمده است: "داستان دست‌های مردمانی که از خاک کیمیا ساختند و از نیستی به هستی رسیدند. داستانی کهن از منزلت حقیقی آب؛ از اندیشه‌های نو در رانش آب. داستان پر فراز و نشیب شهری که قرن‌هاست چون عقیق بر دل خاک خشک و خالی کویر می‌درخشد. داستان گفتگوی مهربان ادیان و عطر ایمان ..." ابوالحسن تهامی‌نژاد، نصرالله مدقالچی، زهره شکوفنده و مریم شیرزاد راویان این مستند سینمایی هستند. این فیلم که نمونه‌های خارجی بسیار قوی دارد شاید نخستین فیلمی است که در این ابعاد به شهر یزد و آداب و سنن این منطقه می‌پردازد. "ایساتیس" در این دوره از جشنواره علاوه بر این که نظر مخاطبان را جلب کرد توانست جایزه ویژه دبیر جشنواره را نیز از آن خود کند.
۸- "ایاقچی"
آخرین ساخته محسن دامن زن به زندگی یک زوج جوان می‌پردازد که در سن کم ازدواج کرده‌اند و اکنون در روستایی کوچک به دنبال فرصتی برای رسیدن به آرزوهایشان می‌گردند، آرزوهایی ساده و طبیعی که اصلاً بزرگ نیستند، اما در شرایط سخت اقتصادی و در محاصره محیط بسته روستا، دست‌نیافتنی به نظر می‌رسند. این فیلم هرچند موفق به دریافت جایزه‌ای از سوی هیئت داوری جشنواره نشد، اما در بین ده فیلم نخست از دیدگاه تماشاگران قرار گرفت و برگزیده نگاه تماشاگران بود.
۹- "راه ناتمام اصغر قندچی"
به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی و به سفارش اتاق بازرگانی تهران و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ساخته شده است. اصغر قندچی آهنگری در جنوب شهر تهران بود و زندگی جذابی داشت. نتوانست مدرسه برود و با تلاش موفق شد کارآفرینی نمونه شود. قندچی سخت‌کوش بود و مشکلات زیادی در زندگی داشت و درنهایت به‌عنوان مؤسس و مالک سابق کارخانه ایران کاوه و پدر صنعت کامیون سازی ایران شناخته شد. همین تلاش و سخت‌کوشی او، رزاق کریمی را مصمم کرد تا یک سال وقت صرف ساخت این مستند کند تا درنهایت جایزه اول بخش کارآفرینی را نیز برای رزاق کریمی به ارمغان آورد.
۱۰- "طاهر"
ساخته امیرمسعود حسینی کارگردان جوان همدانی است که در این فیلم به باباطاهر شخصیتی که جنبه‌های عرفانی او در پس پشت حاشیه‌ها، روایت‌ها و افسانه‌های مردمی پنهان مانده است و نسبت به جایگاه او در عرفان ایرانی، پژوهش چندانی درباره زندگی و شخصیتش انجام نشده تا این زوایای پنهان آشکار شود، می‌پردازد. امیر مسعود حسینی توانسته از منابع موجود و آرا و نظرات بزرگان بهره بگیرد و تلاش کند با طرح کردن افسانه‌ها و روایت‌های عامیانه که اتفاقاً در کتاب‌های تاریخی و ادبی و حتی تذکره‌ها نیز آمده است به‌صورت تصویری پرده از تناقض‌ها بردارد. نریشن یا تک‌گویی‌ها از زبان باباطاهر بیان می‌شود و راوی به‌درستی از عهده کار بر آمده است. در این روایت افسانه‌های منتسب به باباطاهر پررنگ‌تر است. گویی کارگردان می‌خواهد این نگاه افسانه‌ای و عامه‌پسند را بشکند و شخصیت عرفانی باباطاهر را از پشت پرده بیرون کشد و به مخاطب بگوید باباطاهر افسانه‌ای، روی دیگری نیز دارد. همین عامل نیز موجب شد تا فیلم جایزه بهترین نویسنده و گوینده متن را از آن خود کند.