سرویس سینمایی هنرآنلاین: اکران آنلاین یک اتفاق جدید و تازه در سینمای ایران است که هر بار می‌توان از زاویه‌ای دیگر آن را مورد بررسی قرار داد، اتفاقی که اگر به‌درستی پیش برود می‌تواند به اقتصاد سینمای ایران بسیار کمک کند و در روزهای پساکرونایی یکی از بازوان اکران باشد تا آثار کمتری پشت صف‌های اکران مدت‌زمان طولانی را سپری کنند، اتفاقی که می‌تواند با برنامه‌ریزی درست و دقیق و یک چشم‌انداز بلندمدت، مخاطب خاص خود را داشته باشد.
در این گزارش نظرات بهنام بهزادی کارگردان و استاد دانشگاه، محمدرضا لطفی کارگردان و منتقد، مجید شیخ انصاری تهیه‌کننده و استاد دانشگاه و نوید محمودی فیلمساز، را جویا شدیم و اکران آنلاین را مورد ارزیابی قرار دادیم که در زیر می‌خوانید:
مهم‌ترین نکته مدیریت پلتفرم‌هاست
بهنام بهزادی کارگردان و استاد دانشگاه که فیلم "من می‌ترسم" تازه‌ترین اثر سینمایی اوست، درباره مشکلات اکران آنلاین می‌گوید: ما دو مشکل عمده در این بخش داریم، اول نبود قانون کپی‌رایت است که موجب می‌شود نه‌تنها در داخل کشور آثار به شکل غیرقانونی دانلود و پخش شوند، بلکه شبکه‌های ماهواره‌ای خارج کشور نیز فیلم‌ها را نمایش می‌دهند. درواقع، با نبود قانون جامع کپی‌رایت امکانی جدی برای منع یا تعقیب متخلفین و ایفای حقوق صاحبان آثار در داخل و خارج وجود ندارد. نکته دیگر این که در داخل کشور، عزمی جدی برای جلوگیری از انتشار غیرقانونی آثار دیده نمی‌شود. در حالی که ما تقریباً همه‌روزه برخورد دستگاه‌های مسئول را با موارد به‌مراتب ساده‌تری می‌‌بینیم و شاهدیم که چطور افراد و شبکه‌های مورد نظر به‌سرعت و شدت دستگیر و بسته می‌شوند. متأسفانه چندین سال است که در مورد قاچاق غیرقانونی فیلم حرکتی جدی را شاهد نبوده‌ایم.
او با اشاره به این که این نوع از شیوه اکران اجتناب‌ناپذیر است، درباره مزایا و معایب آن گفت: سینما در ذات خود چه به لحاظ ساخت برای پرده بزرگ و چه به لحاظ دیدن در سالن سینما شبیه به یک مراسم آئینی است که آداب خود را دارد. فکر کنید دیدن یک مسابقه ورزشی در خانه حتی اگر همراه با آخرین تکنولوژی‌های نمایشی روز نیز باشد، برای بسیاری باز آن لذتی را که با حضور در ورزشگاه به همراه دارد، نخواهد داشت. از این جهت سینما برای بسیاری شامل آداب سینما رفتن و فیلم دیدن و خیلی چیزهای بیشتر است، اما از جهتی باید بپذیریم که بسترهای نمایشی در آینده از هر زمان دیگری گسترده‌تر خواهند بود و محدود به سالن سینما نمی‌شوند و به نظر می‌رسد نمایش اینترنتی در آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در چنین شرایطی این بستر‌ها می‌توانند بهترین امکان را به آثاری بدهند که در گریز از محدودیت سانسور یا نظام اقتصادی حاکم بر سینما ساخته و عرضه خواهند شد. آثاری که شاید از ابتدا با هدف نمایش در پلتفرم‌های اینترنتی تولید شوند و البته گمان می‌کنم سینما و فرهنگ فیلم دیدن در سالن همچنان باقی خواهد ماند و نباید تصور کرد که می‌شود یا باید این دو شکل نمایش را جایگزین یکدیگر کنیم.
بهزادی در پاسخ به این سؤال که افزایش پلتفرم‌ها تا چه اندازه می‌تواند منطقی باشد، گفت: بحث اصلی تفکر مدیریتی پلتفرم‌ها است یعنی اراده‌ای واقع‌بینانه و آینده‌نگر است تا به شکل جدی و البته اقتصادی پخش اینترنتی فیلم مورد توجه قرار گرفته و با کم کردن ریسک برای سرمایه‌گذاران، مسیری معقول برای ارائه سینما در بسترهای تازه مورد توجه قرار بگیرد. مثلاً نتفلیکس به‌عنوان بخشی از تولید محتوای قابل عرضه خود حق رایت اثر را می‌خرد و یا خود به‌عنوان سرمایه‌گذار هزینه تولید را پرداخت می‌کند. امروز به نظر می‌رسد مسئله اکران اینترنتی یا پخش در آی‌پی‌تی‌وی‌ها و بقیه پلتفرم‌ها آن‌قدر جدی نیست، چرا که از طرفی نیاز به ارائه محتوایی مثل فیلم اکران‌نشده در وی‌او‌دی‌ها هنوز احساس نمی‌شود آن‌ها ریسک خرید کل رایت این آثار را برای پخش در بستر خود ندارند. از طرفی پخش اینترنتی به شکل فعلی با توجه به خطر قاچاق و توزیع غیرقانونی فیلم‌ها این شیوه را غیراقتصادی و غیرمنطقی کرده است تا جایی که احتمالاً بتواند جایگزین گروه هنر و تجربه شود. شاید بتوان تصور کرد هرچه تعداد این پلتفرم‌ها بیشتر باشد و تنوع شیوه‌های نمایش بیشتر شود قطعاً عرصه رقابت وسیع‌تری وجود خواهد داشت و این به سود همه سینما خواهد بود امری که در تمام دنیا نیز این اتفاق می‌افتد و صاحبان آثار نیز تلاش می‌کنند تا بهترین گزینه را برای اثر خود انتخاب کنند.
انبارگردانی فیلم‌ها بزرگ‌ترین خیانت به اکران آنلاین
اما محمدرضا لطفی کارگردان جوان سینمای ایران که سال گذشته فیلم "ریست" را در جشنواره فیلم فجر داشت و از منتقدان و نویسندگان سینمایی است، درباره اکران آنلاین معتقد است: اکران آنلاین به‌شدت مقوله مثبت و مهمی است و در همه دنیا سال‌هاست که راه افتاده و موفق عمل کرده است. جهان به‌سرعت در حال پیشرفت است و ما باید به سمت استفاده از تکنولوژی پیش برویم، اما باید دید هدف از ایجاد آن چیست و به چه شکلی از آن استفاده شود، مهم است. تکنولوژی به ذات خود خوب است، اما نحوه استفاده از آن مهم است و ما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم.
او ادامه داد: در حال حاضر در شرایطی هستیم که چهار ماه است سالن‌های سینمایی بسته هستند و زمان بازگشایی آن نیز مشخص نیست. پس از آن که باز شوند هم، جامعه آن اعتماد را ندارد و به دلیل بار روانی که وجود دارد نیازمند زمان است تا مخاطب اعتماد کرده و به داخل سالن‌ها بیاید، تا این چرخه فعال شود و تازه ما را به حالت سابق یعنی (پیش از کرونا) برگرداند. سابقی که 90 درصد فیلم‌ها در شرایط عادی از فروش خوبی به نسبت هزینه‌های انجام‌شده در بخش تولید برخوردار نبودند و تنها 10 درصد فیلم‌ها قابلیت بازگشت سرمایه اولیه و یا سوددهی را داشتند و پولشان از اکران به سرمایه‌گذار برمی‌گشت. ما در واقع به زمانی برمی‌گردیم که شرایط سینما مطلوب نبود و بسیاری از تولیدکنندگان متضرر می‌شدند. از سوی دیگر ما یک پاییز و زمستان مجهول پیش رو داریم که هیچ‌چیز آن معلوم نیست و صحبت از این است که موج دوم کرونا حتی می‌تواند در این دو فصل سنگین‌تر هم باشد. در ایران و همه جای دنیا سالن‌ها تا زمانی که واکسن یا داروی مقابله با کرونا برایش کشف نشود، قطعاً وضعیت خوبی نخواهند داشت و به شرایط عادی باز نخواهند گشت.
کارگردان " روایت ناپدید شدن مریم" افزود: از سوی دیگر بار ترافیکی زیادی برای اکران داریم و بین 100 تا 200 فیلم پشت اکران هستند که شیوه آنلاین می‌تواند به‌شدت در این زمینه کمک کند تا بار اکران مرتفع شود و چرخ سینما و توزیع فیلم بچرخد و این به سینما کمک می‌کند. ما در کشور 85 میلیون نفری زندگی می‌کنیم که در بهترین حالت دو میلیون نفر مخاطب سینما هستند. از وجه صنعتی، برند ما دو میلیون مشتری دارد و باید این میزان را به هر شکلی که هست حفظ کرد و اکران آنلاین این کار را می‌کند. در واقع ما باید کاری کنیم تا مخاطب عادت بلیت خریدن و فیلم دیدن را فراموش نکند، چرا که در غیر این صورت ریزش مخاطب بیشتری خواهیم داشت. اکران آنلاین به چرخه توزیع و حفظ مخاطب کمک می‌کند و در آینده وقتی سینماها به شرایط عادی بازگشتند، پلتفرمی وجود دارد که یکسری مخاطب تربیت کرده است که از این طریق نیز فیلم می‌بینند.
لطفی همچنین اظهار کرد: اکران آنلاین به سینمای مستقل ما کمک می‌کند. زمانی که یک اتفاق نو وارد عرصه‌ای می‌شود بزرگ‌ترین کاری که برای حفظ آن می‌کنید جذب مشتری و ورود آن به سبد کالایی خانواده یا فرد است. برای این کار باید یکسری جذابیت ایجاد کرد که متأسفانه اتفاقی که برای هنر و تجربه از سال دوم شکل‌گیری آن رخ داد، اینجا نیز پیش گرفته شده است. در گروه هنر و تجربه نیز در سال اول فیلم‌هایی اکران شد که جذب مخاطب خوبی داشت، اما در سال دوم به فیلم‌هایی خارج از آن فضا رسید. در واقع این فضا، بستری می‌شود برای فیلم‌های انبارگردان که مخاطب را دلسرد می‌کند، در حالی که در شرایط فعلی ما نیازمند فیلم‌های قوی و بحث‌برانگیز هستیم تا مخاطب جذب این شیوه جدید شود. انگار قرار است اکران آنلاین هم مقوله انبارگردانی فیلم‌هایی که پشت خط ماندن و یا اکران نمی‌شوند را تکرار کند. بعد از فیلم "خروج" که یک فیلم تازه از آثار سینمای ایران بود و در جشنواره فیلم فجر نیز حضور داشت من فیلمی ندیدم که به‌تازگی از زمان تولید آن گذشته باشد و عمدتاً متعلق به یک یا دو سال پیش بودند. طبیعی است که مخاطب بلیت چنین فیلم‌هایی را نمی‌خرد و این شیوه پیش گرفته شده بزرگ‌ترین خیانت به اکران آنلاین است. با این رویه پیش گرفته شده که فیلم خوب انتخاب نمی‌شود و هزینه قاچاق هم سنگین نمی‌شود فکر نمی‌کنم این شیوه اکران آینده خوبی داشته باشد.
او درباره قاچاق فیلم که دغدغه بسیاری از فیلمسازان برای اکران آنلاین شده است، نیز توضیح داد: قاچاق فیلم همیشه وجود دارد و هکرها همواره از برنامه نویسان جلوتر هستند. اگر فکر کنیم اتفاقی بیفتد یا برنامه‌ای پیاده شود که ضریب نفوذ نداشته باشد اشتباه است. در تمام دنیا نیز این اتفاق رخ می‌دهد، اما آنجا هزینه قاچاق فیلم را بالا می‌برند در حالی که این اتفاق در کشور ما رخ نمی‌دهد تا دیگر هیچ قاچاقچی جرئت این کار را نداشته باشد.
این منتقد سینما همچنین درباره تعدد پلتفرم‌ها در ایجاد رقابت میان فیلمسازان گفت: به نظر من پلتفرم‌ها در حال حاضر کم هستند و این یکی از معضلات این شیوه اکران است، چرا که هرچه تعداد بیشتر باشد رقابت بیشتر می‌شود و هرچه تعداد کم باشد انحصار ایجاد می‌شود و درنهایت نیز منجر به پایین آمدن کیفیت در تولید و عرضه خواهد شد.
اقتصاد پلتفرم‌های موجود، داخل سینما تزریق نمی‌شود
مجید شیخ انصاری تهیه‌کننده سینما و استاد دانشگاه که فیلم "پالتوشتری" را آماده اکران دارد، دراین‌باره گفت: دو نکته در مورد روش موجود که در حال باب شدن است، وجود دارد. فیلم‌ها پیش از اکران عمومی در حوزه وی‌اودی یا اکران آنلاین در اختیار بیننده قرار می‌گیرند که به لحاظ حقوقی و مالی فضای مبهمی دارند و هنوز اعتماد کافی بین اهالی سینما بخصوص کسانی که نگران بازگشت سرمایه هستند وجود دارد. بخش‌هایی که سرمایه‌گذاری خصوصی ندارند و سرمایه متعلق به افراد نیست چون قصدشان بیشتر دیده شدن فیلم مد نظر است به‌راحتی ریسک می‌کنند و وارد این حوزه می‌شوند. فارغ از این که آمارهایی که از فروش ارائه می‌شود واقعی هست یا نه (منظورم آمارسازی نیست و به‌طور کلی بیان کردم) الان عدد و رقمی که بیرون می‌آید بستر رسمی ندارد و از سویی معلوم نیست هزینه‌های پنهان پشت درآمدها چگونه است و چه سهمی به تهیه‌کننده خواهد رسید. این فضا کمی مبهم است و شاید کمی جلوتر از این ابهام درآید. به این‌ها نگرانی ناشی از احتمال کپی شدن و کم شدن تعداد بیننده را نیز اضافه کنید. فیلم‌هایی که با هزینه شخصی و فردی ساخته می‌شوند بسیار آسیب‌پذیر هستند و سرمایه‌گذار با یک اشتباه ممکن است، سرمایه فیلمش از دست برود. همین الان هم بعد از یکی دو سال سرمایه‌گذاری و در صف اکران ماندن منطق خود را از دست داده است و اگر درآمد لازم و سرمایه لازم از این فیلم‌ها برنگردد امکان ساخت فیلم بعدی وجود ندارد. به همین دلیل با احتیاط بیشتری وارد این حوزه خواهیم شد. هنوز نشانه‌های اطمینان بخشی دیده نشده و فیلم‌هایی که تا الان اقدام به اکران آنلاین کرده‌اند یا نگران بازگشت سرمایه نبوده‌اند و یا این که امید زیادی به فروش نداشتند و همین فروش می‌تواند حداقل لازم را به آن‌ها بازگرداند و یا اینکه از زمان اکرانشان گذشته است. بنابراین همان عرضه نمایش خانگی را با تعریف جدیدی دنبال می‌کنند. امیدوارم این ماجرا فارغ از این که از آن نفع ببرند یا نه موفق باشد، چرا که در دنیا اکران آنلاین یکی از روش‌های درآمدی برای فیلم‌هایی است که نمی‌توانند در اکران قرار گیرند یا فیلم‌های هنری که در این بستر می‌توانند مخاطب خود را پیدا کنند و یک ساز و کار مالی شفاف داشته باشند. امیدوارم این شیوه در کشور ما نیز جواب دهد.
او نیز درباره تعدد پلتفرم‌ها گفت: نکته ظریفی که وجود دارد این است که معمولاً در دنیا کسانی که در این حوزه حضور دارند در محیط اقتصاد سینما هستند و درآمدشان دیر یا زود در قالب فیلم یا سریال جدید و یا درآمدهای حاشیه‌ای مانند تبلیغات باز هم به سینما برمی‌گردد. الان در ایران این دو پلتفرمی که فعال هستند به نظر می‌رسد اقتصادشان داخل اقتصاد سینما نیست و مشخصاً چون وابسته فنی هستند و تشکیلات و تصمیم‌گیری‌شان وابسته به حوزه مدیران تلفن همراه است. بنابراین اگر درآمد مشخصی هم متصور شود این درآمدها به حوزه دیگری به‌جز سینما برمی‌گردد و به نظرم سازمان سینمایی باید سازوکاری برقرار کند تا شرکت‌های فعال در این حوزه درآمدها را به نحوی مدیریت کنند که منجر به ساخت فیلم جدید شود تا الگویی که در خارج موفق بوده اینجا نیز اتفاق بیفتد وگرنه شبیه به بستری می‌شود که آدم‌های بیرون از حوزه سینما برداشت خود را می‌کنند و اگر موفق نباشد سینما به حال خود رها می‌شود و اقتصاد جذابی نخواهد داشت. چون سینما آسیب‌پذیرتر است بیشتر هم آسیب می‌بیند.
اکران آنلاین چرخه سینما را به حرکت درمی‌آورد
نوید محمودی دیگر فیلمسازی است که قصد دارد فیلم "هفت ونیم" خود را به‌زودی به این شیوه اکران کند. او نیز درباره شیوه جدید اکران آنلاین در سینمای ایران بیان کرد: در شرایط فعلی باید به این شیوه به‌عنوان یک مسکن نگاه کرد، چرا که چرخ سینما در پی شیوع ویروس کرونا خوابیده است و این شیوه موجب می‌شود این چرخ وادار به حرکت شود. سینما نیز مانند تمام اتفاقات اجتماعی دیگری که در دنیا تعطیل شده است به سمت تعطیلی رفته و این نوع از اکران این روند را به حرکت و کارکرد تبدیل می‌کند.
او ادامه داد: من جزو آن دسته‌ای هستم که فکر می‌کنم اکران آنلاین در شرایط امروزی با وجود تمام اتفاقات و گرفتاری‌هایی که به وجود آمده است می‌تواند اتفاق خوشایندی باشد. اگر بتوانیم به این سمت برویم که برنامه‌ریزی دقیقی برای آن داشته باشیم و به تعداد پلتفرم‌های فعال در این حوزه بیفزاییم تا محدود به انتخاب یک یا دو پلتفرم نشویم و در طول زمان برای خود فضایی ایجاد نکند که اکران‌ها محدود شوند حس می‌کنم ضرری برای سینما ندارد. حتی برخی از فیلم‌ها از همان زمان طراحی می‌توانند برای این اکران طراحی و ساخته شوند چون به هر حال این دست اکران نیز مخاطب خود را دارد. برای همه سینماگران نمایش فیلم روی پرده سینما جذاب‌ترین اتفاق است، اما برخی از فیلم‌ها در شرایط بد اکران می‌شوند و این امکان خوبی است تا فیلم‌ها بیایند در شرایط مشخصی به مخاطبی عرضه شوند که دلش می‌خواهد فیلم را در خانه و نه در سینما ببیند. اگر این شرایط به وجود آید و این امکان باشد که در پلتفرم‌ها نیز فیلم دیده شود منطقی‌تر است.
این کارگردان همچنین درباره اکران همه آثار در این شیوه اظهار کرد: متأسفانه در خیلی از مسائل همین‌گونه رفتار کردیم و اگر کرونا نمی‌آمد شاید پنج سال دیگر به اکران آنلاین فکر می‌کردیم. به هر حال این بستر وجود داشت و پلتفرم‌ها بودند، اما منطقی است که این رفتار تبدیل به یک رفتار عادلانه شده و مشمول همه شود نه این که درگیر آمار باشیم. چرا که بخشی از بازار آنلاین به بخش خصوصی برمی‌گردد و معمولاً برای پروژه‌ها و امکاناتش منطقی‌تر عملی می‌کند و آینده موفق‌تری نیز خواهد داشت.