سرویس سینمایی هنرآنلاین: اکران فیلم‌ها همواره یک از مباحث مهم در میان فیلمسازان کشورمان است. زمان مناسب برای اکران و همچنین سرگروهی از مهم‌‌ترین ارکان اکران فیلم‌های سینمایی است. این که هم‌زمان چند فیلم دریک ژانر به روی پرده برود و اصطلاحاً منجر به فیلم‌سوزی شود، ازجمله نکاتی است که ذهن بسیاری از تولیدکنندگان را به خود مشغول کرده است.
از سوی دیگر، برخی فیلمسازان از آنچه پارتی‌بازی برای انتخاب زمان مناسب اکران فیلم یا مافیای اکران می‌نامند گله دارند و ادعا می‌کنند اگر عضوی از این مافیا نباشند، در بحث اکران فیلمشان با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند و حتی ممکن است هرگز فرصت اکران برای فیلمشان پیدا نشود.
این نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌ها حالا چند وقتی است که در بین فیلمسازان و محافل سینمایی تبدیل به یک بحث داغ شده است چرا که موضوع قرعه‌کشی فیلم‌های سینمایی از سوی شورای صنفی نمایش به شکل جدی در حال پیگیری است.
به این بهانه نظرات سید مهدی طباطبایی‌نژاد معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی، احمد اطراقچی کارگردان، محمد درمنش تهیه‌کننده، مسعود ردایی تهیه‌کننده و سید امیر سیدزاده تهیه‌کننده را گردآوری کرده‌ایم.
قرعه‌کشی چگونه خواهد بود؟
سید مهدی طباطبایی‌نژاد معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی در گفت‌وگویی با تسنیم، درباره افراد حاضر در شورا گفت: اعضای شورای صنفی نمایش مسئولیت قرعه‌کشی فیلم‌ها را بر عهده دارند. اعضای آن شورا متشکل از دو نفر سینمادار، یک نفر پخش‌کننده، یک نفر تهیه‌کننده و یک نفر از کانون کارگردانان است.
وی درباره این که چه کسی پیشنهاد اولیه این نظام‌‌نامه جدید را داده است بیان کرد: پیشنهاد اولیه قرعه‌کشی توسط تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان ارائه شده است، بعد از آن هم جلساتی با دیگر تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان و سینماداران داشتیم، آن را پخته کردیم تا نظام اکران سال آینده کشور غیر از اکران نوروزی بر اساس قرعه‌کشی باشد. بحث قرعه‌کشی فیلم‌های سینمایی نخستین بار نیست که مطرح شده است و این کار در دهه 60 به شکلی دیگر اجرا می‌شد که مزایا و معایبی به همراه داشت، اما آنچه در قرعه‌کشی جدید لحاظ شده به نظر می‌رسد با تجربه قبلی فرق دارد، چرا که هر سبد قرعه شرایط خاصی دارد. شورای پروانه نمایش تصمیم می‌گیرد که کدام فیلم‌ها در جذب حداکثری مخاطب مناسب هستند یا نیستند و اگر این گمانه‌زنی وجود داشته باشد که اثری در این زمینه نمی‌تواند موفق عمل کند، قطعاً از بحث قرعه‌کشی خارج می‌شود. یک نظام کنترلی دیگر نیز در حوزه پخش وجود دارد و آن بحث امتیازدهی و اجازه ورود به قرعه‌کشی برای پخش‌کنندگان است؛ پخش‌کننده‌هایی که بیش از پنج درصد گیشه فروش سال قبل سینما را در اختیار داشتند، تا 12 فیلم را در قرعه سال 99 می‌توانند داشته باشند، ولی پخش‌کنندگان کمتر از این سهم، وضع دیگری دارند. به این ترتیب در رده‌بندی‌ای که تا خردادماه سال آینده اعلام می‌شود، پخش‌کننده‌های رده "الف" تا 12 فیلم، رده "ب" تا پنج فیلم و رده "ج" تا دو فیلم می‌توانند در اکران اثری داشته باشند. همچنین فیلم‌هایی که بیش از دو سال از عدم اکران آن‌ها می‌گذرد باید در سبد نیمه دوم سال قرعه‌کشی شوند ضمن این که باید در گروه‌های آزاد به نمایش درآیند که برای گروه آزاد هم شرایط خاصی لحاظ شده است.
طباطبایی‌نژاد در ادامه این گفت‌وگو به موضوع چگونگی قرعه آثار نیز اشاره کرده و گفته است: در ترکیب قرعه و انتخاب فیلم اصلی کمدی را انتخاب می‌کنیم و با قرعه فیلم سبک‌تر کمدی را به سرگروه‌های سینمایی می‌دهیم و جمعاً با دو فیلم سبد کمدی را می‌بندیم. در سبد دوم فیلم‌های پرفروش اجتماعی که شورای صنفی نمایش آن‌ها را پرفروش تخمین زده است نیز رویه به همین صورت است که از میان فیلم‌ها دو فیلم را با قرعه‌کشی انتخاب می‌کنیم و به دو سرگروه دیگر می‌دهیم. در اینجا ما با 4 فیلم کمدی و اجتماعی بیشتر سینماهای کشور را پر کرده‌ایم. حالا می‌ماند سه فیلم دیگر فرهنگی ما که امکان دارد فروش خوبی نداشته باشند، اگرچه ارزش بالایی دارند. این فیلم‌ها پیش‌بینی می‌شود که فروش و مخاطب خوبی نداشته باشند، اما این فقط یک پیش‌بینی است و امکان دارد که پیش‌بینی ما درست از آب درنیاید. اما در هر دو حالت هیچ اتفاق بدی برای این فیلم‌ها نخواهد افتاد. آن‌ها دو هفته نمایش خود را می‌گیرند و بین سه تا سرگروه سینمایی تقسیم می‌شوند و سرگروه‌ها موظفند که آن‌ها را مانند چهار فیلم دیگر نمایش دهند.
اما در این میان فیلمسازان نظرات مختلفی دارند، برخی موافق قرعه‌کشی هستند و برخی دیگر کاملاً با آن مخالفت می‌کنند چرا که ازنظر آن‌ها قرعه‌کشی نمی‌تواند نظام به‌هم‌ریخته اکران را سامان دهد.
قرعه‌کشی به کمک سینما نمی‌آید
احمد اطراقچی کارگردان که فیلم "چهل و هفت" او پس از دو سال به روی پرده رفت، اما به دلیل شیوع بیماری کرونا با تعطیلی سینماها مواجه شد، در پاسخ به این سؤال که آیا قرعه‌کشی آثار سینمایی می‌تواند جلوی نابسامانی اکران را بگیرد یا خیر، گفت: آنچه مشخص است، فیلم‌های اجتماعی در هر حال ضرر می‌کنند، چون سینمادار به دنبال اکران فیلم کمدی است و شورای صنفی نیز از آن استقبال می‌کند. مگر معدود فیلم‌های اجتماعی که در جشنواره حضور داشته باشند یا شرایط و موضوعشان خاص باشد که بتوانند از اقبال خوبی برخوردار شوند. فیلم من دو سال پیش در جشنواره شرکت داشت و با این شرایط اکران شد. بنابراین بعید می‌دانم قرعه‌کشی نیز به کمک سینما بیاید.
قرعه‌کشی امکان مساوی را بدون تبعیض برای تمام فیلم‌ها فراهم می‌کند
محمد درمنش تهیه‌کننده سینما نیز درباره بحث قرعه‌کشی اکران فیلم‌ها و اثرگذاری آن گفت: همه مدیران و دست‌اندرکاران سینما این تجربه را پشت سر گذاشته‌اند که فیلمی که به اکران می‌رسد از زمانی که روی پرده می‌رود تا انتها تنها خودش می‌تواند از آنچه هست دفاع کند. اگر این قدرت را داشته باشد قطعاً مخاطب و اکران خوب را نیز دارد. مشکل مونوپولی است که در بحث اکران وجود دارد. درواقع فیلم‌ها در بحث اکران درگیر نامناسبات می‌شوند و حقوقشان ضایع می‌شود. قرعه‌کشی امکان مساوی را بدون تبعیض برای تمام فیلم‌ها فراهم می‌کند و از آنجا به بعد این خود فیلم است که باید تمام‌قد از خودش در برابر مخاطب دفاع کند. درواقع قرعه‌کشی می‌تواند این نامناسبات را از میان بردارد.
تهیه‌کننده فیلم "آن شب"، بیان کرد: همه طرح‌ها آزمون و خطا دارند. بحث قرعه‌کشی اکران نیز به همین شکل است. قرعه‌کشی خوب است، اما گونه‌های سینمایی باید از هم تفکیک شوند. اگر از مجموعه فیلم‌ها در هر ژانر یک فیلم از قرعه خارج شود اتفاق خوبی قطعاً هم برای فیلم و هم برای مخاطب رقم می‌خورد. باید برای این موضوع سیاست‌گذاری لازم انجام شود تا در هر دوره و هر فصل از تمام ژانرها برای سلیقه‌های مختلف فیلم داشته باشیم تا این امکان برای همه آثار ایجاد شود و تکراری هم نداشته باشیم.
اعضای شورا باید بری از هرگونه فعالیت سینمایی باشند
اما مسعود ردایی دیگر تهیه‌کننده سینما دراین‌باره گفت: آن چیزی که درباره اکران فیلم‌ها پیش از این وجود داشت، نابرابری بود. عده‌ای به شورای عالی اکران دسترسی داشتند و با همکاری شرکت‌های پخش این نابرابری را ایجاد می‌کردند. بسیاری از آثار خوب در اکران مشکل پیدا کردند و دچار ضرر و زیان مادی و معنوی شدند. این که حال به‌صورت قرعه‌کشی بخواهد این اتفاق رخ دهد و چقدر بتواند این خسارت را جبران کند شاید راهکاری مناسب باشد، من خیلی در این زمینه تحقیقی نکردم و نمی‌توانم بگویم راه گشا هست یا خیر؛ اما به نظرم می‌تواند اکران را نجات دهد به شرطی که دخالتی در آن وجود نداشته باشد و دوباره همه چیز را دچار مشکل نکند.
او ادامه داد: وضعیت حال حاضر اکران بسیار وضعیت نامناسبی است و فیلم‌ها در این شرایط ضربه می‌خورند. قرار نیست فیلمی که آواز و رقص در خود دارد به دلیل ارتباطات و سینماهایی که در اختیار دارد، چندین میلیارد بفروشد و فیلمی اجتماعی که به معضلات جامعه می‌پردازد، فروش اندک داشته باشد. باید چفت و بست‌های اکران درست باشد در غیر این صورت این شیوه نیز به اکران ضربه می‌زند. گاهی اوقات یک تهیه‌کننده دو سال زحمت می‌کشد و با کلی التماس به دفاتر پخش سینما می‌گیرد، اما به دلیل شرایط بد اکران، ظرف دو هفته همه زحماتش بر باد می‌رود. از تولید تا اکران پروسه عجیبی است و تعداد اندکی از آثار فروش خوبی می‌کنند. در این میان یکی دو فیلم اجتماعی هم فروش خوبی دارند که اگر جو حضور در جشنواره فیلم فجر نباشد، آن‌ها نیز نمی‌توانند فروش خوبی داشته باشند. این راهکاری است برای وضعیت حال حاضر اما این که راهکار اصلی باشد یا نه باید بیشتر بررسی شود.
تهیه‌کننده فیلم "سال دوم دانشکده من" همچنین گفت: در شرایط حال حاضر فیلمی که رقص و آواز و شوخی‌های مستهجن دارد یا موضوعش ربطی به وضعیت جامعه ندارد، بیشتر فروش می‌کند. من مخالف ساخت فیلم کمدی نیستم، اما نیاز صد در صد ما هم نیست، در حالی که سینما امروز تبدیل به همین فیلم‌های کمدی شده که اتفاقاً می‌توانند ارتباطات ایجاد کنند. در حالی که اگر کارگردان همان فیلم با فروش خوب، یک فیلم اجتماعی بسازد نمی‌تواند این فروش را تکرار کند. چون شرایط را برای فیلم کمدی او فراهم کرده‌اند و این زمینه باعث رشد در فروش فیلمش شده است. از 80 فیلم تولیدشده در سال تنها چند فیلم می‌فروشند و قرعه‌کشی شاید جلوی این آسیب‌ها را بگیرد یا حداقل 50- 50 شود. همان‌طور که اشاره کردم به‌عنوان یک راهکار قابل بررسی است. کسانی که موافق قرعه‌کشی نیستند اگر نگاهی به کارنامه‌شان بیندازید همان افرادی هستند که به سینما ضربه می‌زنند، مخالفت‌های علنی می‌کنند که هیچ مشکلی را حل نمی‌کند
تهیه‌کننده "مالاریا" اظهار کرد: پیشتر هم گفتم اگر روزی عضو شورای انجمن صنفی شوم، تمام کارهای تولیدی سینما را کنار می‌گذارم و در بست در اختیار شورا خواهم بود. شاید یکی از علت‌هایی که آئین‌نامه درست اجرا نمی‌شود همین است که آدم‌ها کاملاً در اختیار شورا نیستند و تنها بخشی از زمان خود را به این شورا اختصاص می‌دهند. تداخل کارها به نفع شورا نیست و مجریان باید بری از تولیدات سینمایی باشند و این زمینه را سازمان سینمایی و شوراهای تخصصی باید پیگیری کنند. مجریان بخش عمده‌ای از این شورا هستند و اگر در تولید دخیل باشند، قرعه‌کشی را برهم می‌زنند.
گیشه سال آینده سینما خالی است
سید امیر سیدزاده دیگر تهیه‌کننده سینما با اشاره به این که در هیچ جای دنیا به‌جز موارد محدود با قرعه‌کشی سرنوشت چیزی را معلوم نمی‌کنند، آن هم در هنر که دارای دو بعد مادی و معنوی است، توضیح داد: تولیدات سالانه ما محدود و ژانرهایمان محدودتر هستند. در همین جشنواره سی و هشتم فیلم فجر اگر نگاهی به آثار بیندازید، می‌بینید که به‌جز یک اثر کمدی ما یکسری آثار اجتماعی داشتیم که تنها برخی از آن‌ها جذابیت داشتند، اما بسیار محدود بودند مانند "شنای پروانه" و یا "خورشید"؛ درواقع تعداد آثار خوب به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسند و باقی موضوع و هدف مشخصی نداشتند و اصلاً جزو ژانرهای سینمایی نبودند، چرا که ژانر تعاریف خود را دارد. اما کدام تنوع در محصولات جشنواره فیلم فجر دیده شد. تنها چند فیلم جاندار هست که قابلیت فروش دارند که آن‌ها را نیز برای نوروز گذاشتند و سرنوشت باقی را به دست باد سپردند تا قرعه‌کشی تکلیف آن‌ها را مشخص کند. در حالی که وقتی خود فیلم ضعیف است و مخاطب ندارد، با قرعه‌کشی چه چیزی را به مخاطب می‌خواهیم نشان دهیم. اگر فیلم‌های خوب در فصول مختلف تقسیم می‌شد و فیلم‌های دیگر که از شانس کمتری در جذب مخاطب برخوردارند، در کنار آن‌ها قرار می‌گرفتند شاید در گیشه بخت و اقبالی می‌یافتند.
او ادامه داد: با پیش‌بینی من مخاطب دیگر به سینما نمی‌رود، چرا که باید بهانه‌ای برای کشاندن او به سینما داشته باشیم، در حالی که ما این کار را نکردیم و همه داشته‌هایمان را یکجا و برای اکران نوروز خرج کردیم و مخاطب برای فیلم‌هایی که در گیشه شانس کمتری دارند، دیگر به سینما نمی‌رود.
تهیه‌کننده فیلم "شماره 17 سهیلا" همچنین با اظهار این مطلب که سلیقه مخاطب سخیف شده و تمایل به دیدن آثار کمدی سطح پایین پیدا کرده است، افزود: چون فیلم خوب تولید نمی‌شود و بیشتر آثار گیشه نیز به سمت آثار کمدی رفته است، مخاطب دنبال فیلم دیگری نیست و الان این موقعیت برای گیشه به زیر صفر رسانده شده است. قرعه‌کشی زمانی خوب است که فیلم‌های خوبی داشته باشیم تا برای اکران شانس داشته باشند. اما وقتی شانسی نیست، چه چیز را می‌خواهید قرعه‌کشی کنید. ما تولید خوبی در سال گذشته نداشتیم که مخاطب را تأمین کند. وقتی برنامه‌ای در تولید و ارائه پروانه ساخت نداریم به این بی‌برنامگی می‌رسیم که با قرعه‌کشی فیلم‌ها را اکران کنیم. در سرنوشت سال آینده، گیشه را مطلقاً نخواهیم داشت.
هرچند طباطبایی‌نژاد معتقد است، اگر نظام کنترلی وجود نداشته باشد نمی‌توانیم فردا سینما را به‌عنوان یک مجموعه فرهنگی نگاه کنیم. سینمای ما به‌عنوان یک بازار که کالا، تولیدکننده، مصرف‌کننده دارد باید دارای سازوکار نیز باشد. ما گزینه آخر را در سینما به‌عنوان بازار نداشتیم و تمام مشکل اکران ما از اینجا ناشی می‌شده است. دولت به‌عنوان متصدی انجام امور کشور انجام این کار را با همکاری مشاوره صنوف سینمایی به عهده می‌گیرد و در تمام مراحل از مشورت صنوف و ذی‌نفعان استفاده کردیم و این جمع‌بندی نظر ما است، اما هنوز این سازوکار رسمیت نیافته و باید منتظر ماند و دید این طرح، آیا به‌مانند دهه 1360 با شکست مواجه می‌شود و یا می‌تواند وضعیت نابسامان اکران و گیشه سینمای ایران را تکانی داده و این دغدغه‌ای را که امروز گریبان بسیاری از فیلمسازان سینمای ایران را گرفته است مرتفع کند. باید منتظر ماند و دید چه اتفاقی در سال 99 پیش روی سینمای ایران قرار خواهد گرفت.