سرویس سینمایی هنرآنلاین: مستند "مهدی عراقی را بکش!" روایتی است از زندگی و زمانه شهید مهدی عراقی از یاران امام راحل (ره) که در چهار فصل موضوعی مجزا به مرور خاطرات، روایات و وقایع مؤثر حادث‌شده در زندگی او می‌پردازد؛ از نحوه ارتباط و آشنایی او با شهید نواب صفوی گرفته تا حضور پررنگش در نوفل‌لوشاتو و همراهی پیوسته با امام خمینی (ره) در سال‌های پیش و پس از وقوع انقلاب اسلامی.
این فیلم در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت حضور داشت و حالا در بخش مستند سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر در رقابت با 9 فیلم دیگر در نخستین روز جشنواره روی پرده می‌رود. به همین بهانه با عبدالرضا نعمت‌الهی کارگردان این مستند به گفت‌وگو نشستیم.
آقای نعمت‌الهی کمی درباره ایده شکل‌گیری این مستند بفرمایید... سوژه‌یابی شما به چه شکل بود و چرا به سراغ شهید عراقی رفتید؟
سید مصطفی حسینی، پژوهشگر فیلم، مقاله‌ای نوشته بود درباره تأثیر اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) بر صورت‌بندی عزاداری محرم و متمرکز شده بود روی محرم سال 1342. این مقاله بخشی از رساله دکتری او بود در رشته تاریخ تحلیلی و تطبیقی هنر با عنوان مقایسه رابطه آیین‌های نمایشی سوگوارانه مذهبی و اندیشه سیاسی غالب شیعه در ایران و در آن توضیح می‌داد عزاداری سنتی چطوری و در چه فرایندی به تظاهرات سیاسی تبدیل شد. او برای شرح ایده ماجرای دسته عزای مسجد حاج ابوالفتح را مثال می‌زد که در صبح ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ در تهران به راه افتاده بود و گرداننده اصلی آن مهدی عراقی بود. او از نقش حاج مهدی عراقی در راهپیمایی سال 1342 گفت و هر چه از حاج مهدی گفت ماجرا برای ما جذاب‌تر شد. مهدی عراقی شخصیت جذابی بود؛ به‌شدت عمل‌گرا بود و روحیات پهلوانی داشت. هم لات‌های تهران از او حساب می‌بردند، هم وعاظ معروف شهر حرفش را می‌خواندند. آدم شوخ‌طبعی بود و قصه برای شنیدن بسیار داشت. ایده ساخت فیلمی درباره حاج مهدی عراقی از همین‌جا آمد. فیلم را شروع کردیم و نتیجه‌اش شد "مهدی عراقی را بکش!"
این مستند را می‌توان یک مستند پرتره دانست یا مستندی تاریخی؟
ما دنبال تاریخ‌نگاری نبودیم. مسئله اصلی‌مان تاریخ معاصر نبود، مسئله‌مان خود آقای عراقی بود. می‌خواستیم به خودش نزدیک شویم و او را بفهمیم و البته به ناگزیر زندگی‌اش را با یک خط تاریخی که از دهه بیست شروع می‌شود و تا ترورش تا سال 1358 ادامه دارد دنبال کردیم.
بحث تحقیق و پژوهش و روال ساخت این مستند چقدر به طول انجامید؟ عمدتاً ساخت چنین مستندهایی نیازمند رجوع به آرشیوی غنی است، تا چه اندازه این آرشیو در اختیار شما بود؟
از شروع پیش‌تولید تا پایان، حدود یک سال و سه- چهار ماه زمان برد. فیلم ما گفتگومحور است و روایتمان با خاطرات شفاهی پیش می‌رود. شما به‌عنوان مخاطب تصاویر آرشیوی زیادی در فیلم نمی‌بینید. البته از عکس استفاده شده است، اما فیلم آرشیوی بسیار کم استفاده کردیم. صدای حاج مهدی عراقی هم چند جا در فیلم هست که آن‌ها را خانواده او در اختیارمان گذاشتند. این صداها، نوار کاست‌هایی است که سال 1357 در پاریس ضبط شده‌اند. آقای عراقی در روزهایی که کنار امام بود در نوفل‌لوشاتو خاطراتش را برای دانشجویان انجمن اسلامی تعریف می‌کند که بعدها آن مصاحبه‌ها پیاده می‌شود و می‌شود کتاب "ناگفته‌ها" که انتشارات "رسا" چاپش می‌کند. این صوت همین جلسات است.
افرادی که به سراغ آن‌ها رفتید برای مصاحبه چگونه انتخاب شدند و چقدر مرتبط با سوژه اصلی بودند؟
ما با حدود 30 نفر گفت‌وگو کردیم. همه آن‌ها جز یک نفر شاهد دسته اولند. یعنی خودشان آقای عراقی را دیده‌اند و خاطرات خودشان را دارند برایمان تعریف می‌کنند. این‌ها را در خلال تحقیقمان در همان مرحله پیش‌تولید فهرست کردیم و بعد رفتیم سراغشان. آن یک نفر استثنا هم بهروز افخمی است که روزگاری می‌خواست درباره شهید عراقی فیلم داستانی بسازد و درواقع موقعیتش نسبت به شهید عراقی شبیه خود ماست.
چرا این نام را برای مستند انتخاب کردید؟ از آنجایی که نام فیلم شما بسیار دو وجهی است.
پیشنهاد بهروز افخمی بود. در واقع "مهدی عراقی را بکش!" اسم همان فیلمی بود که افخمی می‌خواست درباره حاج مهدی بسازد و نشد. اسمش را قرض داد به ما! جدای از این، تضادی که در اسم فیلم شکل می‌گیرد به نظرمان رسید می‌تواند جذاب باشد؛ از طرفی ذره‌ذره با شخصی آشنا می‌شویم و با او همدلی پیدا می‌کنیم و از طرف دیگر این که قرار است کسی این آدم دوست‌داشتنی را بکشد مدام توی گوشمان است. گذشته از این که ابهاماتی هم هست درباره این که دستور ترور از کجا آمده و کی به فرقان خط می‌داده که این آدم‌ها را بزند.
به نظر شما با توجه به این که ما چند ماه پیش جشنواره فیلم حقیقت را پشت سر گذاشتیم و آثار مستند در آنجا به رقابت پرداختند، جشنواره فیلم فجر تا چه اندازه می‌تواند در این رقابت اثرگذار باشد؟ اصولاً خود جشنواره فیلم فجر تا چه اندازه روی دیده شدن آثار مستند تأثیرگذار است؟
ببینید فیلم، برای مخاطب ساخته می‌شود. هرچه بیشتر و دقیق‌تر عرضه شود بهتر. از آنجایی که در ایام جشنواره فجر توجه ویژه‌ای به سینما می‌شود و فضا آماده است، چه خوب که فیلم مستند هم سهمی از این بازار داشته باشد. رقابت فیلم‌های مستند در جشنواره فجر بسیار محدودتر از حقیقت است. در اینجا فقط فیلم‌های بلند حضور دارند و تنها 10 فیلم مستند با هم به رقابت می‌پردازند و جایی برای فیلم‌های کوتاه و نیمه‌بلند نیست که طبعاً تعداد محدودتری فیلم مستند اجازه ورود به جشنواره فجر را پیدا می‌کنند. حضور و مشارکت مردم در جشنواره فیلم فجر و به‌علاوه امکان نمایش آن برای طیف گسترده‌تری از اهالی رسانه و اهالی فیلم داستانی امکان ویژه‌ای است که جشنواره فجر به فیلم مستند می‌دهد و این فرصت بسیار مغتنمی برای ماست.