سرویس سینمایی هنرآنلاین: ما ایرانی‌ها به واسطه حضور ابدی امام رضا (ع) در خاک مشهد همواره ارادت خاصی به ایشان داریم و اگر بگوییم سروجانمان را فدای او می‌کنیم پر بیراه نگفته‌ایم. اما این حضور که می‌توانست منبع خوبی برای ساخت آثار فرهنگی و هنری و بخصوص نمایشی باشد، بسیار کمرنگ بوده است، تا حدی که تنها یک سریال تاکنون از زندگی این امام همام به شکل تصویری ساخته شده است. سریال "ولایت عشق" را مهدی فخیم زاده سال 1379 به روی آنتن شبکه یک سیما فرستاد. سریالی که در زمان خود بسیار مورد توجه واقع شود و مخاطبان بسیاری را پای گیرنده‌های تلویزیون نشاند.
موضوع سریال از زمانی که امام تصمیم می‌گیرند از مرو هجرت کنند به تصویر کشیده می‌شود و تا زمان شهادت ایشان ادامه دارد. در این سریال بازیگرانی چون محمد صادقی، اکبرزنجانپور، دانیال حکیمی، بیژن امکانیان، فریماه فرجامی، بیتا فرهی، رامبد جوان، داوود رشیدی، لادن طباطبایی، مریلا زارعی، فتحعلی اویسی، سیروس گرجستانی، عنایت بخشی، حبیب اسماعیلی، حبیب دهقان نسب و ... به ایفای نقش پرداخته‌اند.
تا پیش از این در تمامی آثاری که به نوعی درباره زندگی امامان و پیامبران تولید شده بود، از چهره و یا حضور بازیگر به جای آنها خودداری شده بود، اما "ولایت عشق" نخستین اثر نمایشی است که از بازیگر به جای شخصیت امام استفاده شد.
کسی از بازیگر نقش امام رضا(ع) اطلاعی نداشت
مهدی فخیم‌زاده کارگردان این اثر در گفت‌وگویی که در برنامه "چهل چراغ" تلویزیون داشت، با اشاره به موضوع پُرمناقشه تصویری کردن چهره معصومان، گفت: در آن زمان چهره معصومان را به یاد آوردم که زمان کودکی‌ام عکسشان در خانه مادربزرگم بود و صورتشان هاله نور داشت. در نهایت با آقای فرخ نعمتی صحبت کردیم که نقش امام معصوم را بازی کند و ایشان هم با میل و رغبت بازی کرد به این شرط که بعد صورتش را نورانی کنیم و به کسی هم نگوییم بازیگر این نقش کیست! برای نمایش چهره معصوم چراغ خاموش جلو رفتیم و به جز من و آقای حیدریان و رضاداد و آقای لاریجانی کسی از این موضوع خبر نداشت. هر کسی هم می‌پرسید می‌گفتیم همان سنت قبلی است! وقتی زمان پخش رسید من خیلی آشفته بودم که چه اتفاقی قرار است بیفتد و خوشبختانه اتفاقی نیفتاد و دیگر در قسمت هفتم و هشتم آقای مکارم شیرازی نامه تائیدیه را نوشت و آقای لاریجانی عنوان کرد که آن نامه در ابتدای سریال آورده شود و مشکلات هم حل شد اما من دیدم که این یک بار حل شد و بعدها باید چه کنم؟!
این کارگردان آثار دینی ـ تاریخی با اشاره به این که خود علاقه‌ای برای نمایش چهره معصومان ندارد، عنوان کرد: به خاطر این که هر کسی اعتقاداتی دارد نمی‌توان این کار را کرد. همان زمان فکر کردم کدام بازیگر را باید جای امام رضا(ع) بگذارم؟! چون این امام برای هر کدام از ما یک تصویر زیبا دارد و این زیباترین چهره وقتی به شکل عینی دربیاید، حتما می‌شکند. در نتیجه من صلاح نمی‌دانم که معصوم را نشان دهم و از طرفی همان زمان به شک افتادم که گفتن جزئیات زندگی ائمه برای مردمی که ارادت بسیاری دارند اصلا لازم است یا خیر؟
حضور در این نقش خواست قلبی‌ام بود
فرخ نعمتی که در این سریال در نقش امام به ایفای نقش پرداخت نیز در این باره در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم درباره حضورش در این سریال گفت: اعتقاد دارم بزرگترین گام در جهت نزدیک شدن به ساحت مقدس معصومین(ع) را مجموعه تلویزیونی "ولایت عشق" برداشته است. نیت و آرزو و خواسته ما این بود که این اتفاق تداوم پیدا کند؛ یعنی وقتی سریالی مثل "ولایت عشق" ساخته می‌شود خواست قلبی من این بود نقش امام رضا(ع) را بازی کنم. چون مشغول این کار شدم از من می‌پرسیدند "الآن سر چه‌کاری هستید؟"، پاسخ دادم: "سریال امام رضا(ع)". بدون تردید همه عکس‌العمل داشتند مگر می‌شود؛ قرار است چه‌تصویری از امام رضا(ع) نشان بدهند. باور کنید بعد از پخش این مجموعه نظریات همان گروه‌ها برگشت به اینکه "چرا صورت شما را نشان ندادند؟". آن‌قدر این قدم در این جهت مثبت بود که دیدند بدون تصویر هم می‌توان چنین نقش‌هایی را برجسته نشان داد. اما مثلاً می‌بینیم که در طول تاریخ، نقش مسیح را به کسی پیشنهاد می‌کنند که جزو بازیگران زشت سینمای هالیوود به‌شمار می‌رود اما مردم به‌راحتی می‌پذیرند. شاید به این دلیل باشد که در گذشته نمایش شمایل مسیح در نقاشی و مجسمه تجربه شده بود. اما ما از این‌ها محروم بودیم و دوست داریم ائمه و اشخاص مقدس را در یک هاله ابهامی نگه داریم. انگار دلمان نمی‌خواهد آنها را مردمی ببینیم و بیشتر آسمانی ببینیم.
او ادامه داد: یادم می‌آید یکی از صحنه‌هایی که در "ولایت عشق" داشتیم به همان لحظه‌ای برمی‌گردد که امام رضا(ع) در راه نیشابور بودند، پلانی بود که امام(ع) به‌سرعت کاروان را به‌سمت دیدار با مردم ترک می‌کند. یک تپه‌ای بود که فخیم‌زاده به‌عنوان کارگردان می‌خواست در هنگام غروب آفتاب این صحنه گرفته شود که امام(ره) به‌استقبال مردم نیشابور برود. راننده‌ای داشتیم که بعداً فهمیدیم او گفته "تخفیفی برای کار در صحنه قائل می‌شوم، به‌شرط آنکه بازیگر نقش امام رضا(ع) را بازی کنم". آن روز در ماشین با بغض و گریه به من گفت: "به آرزویم رسیدم". حتی به من گفت "در حین هجوم مردم به‌سمت امام(ع) یکی از کسانی که امام(ع) را در آغوش گرفت پسرم بود". مطمئن باشید این راننده حتماً نشانه‌ای دیده که با اعتقاد این صحبت‌ها را انجام می‌داد. جالب است بدانید آقای راننده به نکته‌ای اشاره کرد که شاید برای هرکسی باورپذیر نباشد؛ او به من گفت: "هر دفعه سریال را می‌بینم چهره شما به‌وضوح دیده می‌شود."اما ماجرای آن پلان هنوز هم برایم خاطره‌انگیز است. چرا که آن روز باید با اسب به‌طرف این جمعیت می‌رفتم؛ موقعیت حساسی بود و این نور نباید می‌رفت. از طرفی در همچنین کاری که دویست نفر سرازیر می‌شوند باید در یک برداشت، فیلمبرداری انجام می‌شد، آن هم کارگردانی مثل فخیم‌زاده که از این نوع صحنه‌ها نمی‌گذرد. با اسب به‌سمت تپه رفتم، اسب که جمعیت را دید ناگهان مرا به جای دیگری برد اما برای فخیم‌زاده این اتفاق قابل قبول نبود. من هم به او گفتم: "تقصیر من نبوده و اسب از جمعیت ترسیده و این کار را انجام داده است". به‌یک‌باره وسط بیابان به من گفت "لباست را تن مأمور سوارکارها بکن!"، برای بازیگری مثل من که به ظرافت‌های هنری اهمیت می‌دهم سخت بود لباسم را تن شخص دیگری کنم و این پلان را از دست بدهم. اما لباس را به نمازی مأمور سوارکارها واگذار کردم و پتو روی دوشم انداختم.
نعمتی همچنین در ادامه بیان خاطره‌اش اظهار کرد: از عنایاتی که حضرت به من داشتند در این پلان به منصه ظهور رسید؛ جایی که نمازی مأمور سوارکارها به‌سمت تپه رفت اما اسب هنوز با جمعیت مواجه نشده بود راهش را کج کرد و نمازی هم موفق نشد. اینجا به فخیم‌زاده گفتم "دیدید این اتفاق دوباره تکرار شد". او به من گفت "لباس را دوباره بپوش و این بار در آستانه نزدیک شدن به جمعیت، اسب را نگه‌‌دار و بقیه راه را پیاده برو". سعی کردم اسب را نگه دارم و پیاده به‌سمت تپه رفتم. در راه با خودم فکر می‌کردم کاری انجام بدهم، از جایی که جمعیت نزدیک‌تر شد دستانم را باز کردم از پشت دیدم اسب همراه من می‌آید. بعد از اینکه پلان به پایان رسید دیدم تمام گروه دارند گریه می‌کنند. برخی اوقات چنین اتفاقاتی می‌افتد که فکر نمی‌کنم جز عنایت و معجزه چیز دیگری باشد.
پیشنهاد اکبر زنجانپور
دعوت من به فیلم امام رضا(ع) توسط اکبر زنجانپور انجام شد. یادم می‌آید یک روز از استودیو گلستان که دکور اولیه "ولایت عشق" را آنجا ساخته بودند با من تماس گرفتند و گفتند به این دکور بروم. من هم یک شکلات خریدم و به سر صحنه رفتم؛ آنجا این پیشنهاد به من شد. بعدها در نوشته‌های فخیم‌زاده خوانده بودم که روی این اتفاق فکر شده بود. حتی می‌گفتند "ما نمی‌توانستیم به هیچ بازیگری بگوییم که قرار نیست چهره‌اش مشخص شود."، چرا که بسیار دشوار است یک درامی درباره شخصیتی ساخته شود که آن شخصیت را نشان ندهند. البته برخی از آقایان برای نمایش چهره حضرت منعی ندانسته بودند ولی با این حال برخی موافق این نظر نبودند و می‌گفتند احتیاط واجب است که این اتفاق نیفتد.
ما برای این اتفاق پیش‌فرضی نداریم، فقط یک تصاویر جعلی یادم می‌آید که از دوران کودکی پشت اتوبوس می‌گذاشتند، همه هم زیبا و جذاب بودند که فکر نمی‌کنم میان هنرپیشه‌های ما بتوان چنین سیماهایی پیدا کرد. ما می‌توانیم در مورد "ولایت عشق" ادعا کنیم که این فیلم تنها تصویری است که از معصومین در سینمای جهان سراغ داریم، یا به‌قولی تنها مرتبه‌ای است که نه به نقل قول، بلکه صدای معصوم را مستقیماً می‌شنویم. من معتقدم "ولایت عشق" بلندترین قدم از جانب سینما بوده که به‌شایستگی برداشته شده است.
سریال"ولایت عشق" در 30 قسمت تولید شد که ساخت آن دو سال و نیم به طول انجامید و در سال 79 به روی آنتن رفت. ۱۲ قسمت ابتدایی این مجموعه، درباره مرگ هارون، جنگ دو برادر و خلافت مأمون، ۱۵ قسمت میانی سریال درباره چگونگی تحمیل ولایتعهدی مأمون به امام رضا(ع) و ۳ قسمت پایانی درباره حرکت مأمون به سوی بغداد و شهادت امام‌رضا(ع) است.
سریال "ولایت عشق" در محلی فیلمبرداری شده است که پیش از آن برای تهیه سریال "امام علی(ع)" در سال ۱۳۷۱ش ساخته شده بود؛ زمینی به مساحت ۶۲ هزار متر مربع و با معماری عربی دوران بعد از اسلام. مجموعه‌های تلویزیونی مانند "تنهاترین سردار"،" طفلان مسلم"، و "آخرین دعوت" نیز در همین محل فیلمبرداری شده است.