به گزارش هنرآنلاین، دومین نشست سینماتک پانتئون با اکران و پنل نقد و تحلیل فیلم "پل خواب" ساخته اکتای براهنی در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
این نشست با حضور اکتای براهنی و اکبر زنجانپور و ساعد سهیلی همراه با سخنرانی محمدحسین میربابا و دکتر علیرضا آذری و با حضور جمع قابل توجهی از مخاطبان پنجشنبه گذشته در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
محمدحسین میربابا یکی از دبیران سینماتک پانتئون به‌عنوان اولین سخنران جلسه به موضوع اقتباس سینمایی از آثار ادبی پرداخت. با توجه به اینکه فیلم "پل خواب" برداشتی آزاد از رمان "جنایت و مکافات" داستایوفسکی است، بحث پیرامون اقتباس ادبی در سینما یکی از محورهای اصلی صحبت‌های میربابا بود.
میربابا در پیوند با تاریخ سینما و توجه ویژه سینما از بدو پیدایش به آثار ادبی پیش از خودش گفت: آثار ادبی قرن نوزدهم بسیار مورد توجه اقتباس‌های سینمایی در تاریخ سینما قرار گرفته‌اند. یکی از دلایل آن اهمیت دوره‌های تاریخی آن است. رشد و گسترش مدرنیته و به‌تبع آن ظهور انسان مدرن با تمام مختصات روانی پیچیده و همچنین جوامع مدرن که نگره‌های انتقادی را همراه با رشد و پیشرفت صنعتی همراه خود آورده‌اند خوراک بسیار مناسبی برای سینماگران بوده‌اند.
وی ادامه داد: یعنی نمایش نشانه‌هایی از شرایط روحی ملتی که لایه‌هایی از مدرنیته را بیرون می‌ریزند. بخش عمده‌ای از اقتباس‌های سینمایی از آثار ادبی این دوره به بازسازی فضای اجتماعی و صوری آن دوره در قالب فیلم پرداخته‌اند. همین‌که تصویر دست‌اندرکار نمایش وجوه ساختاری دورانی بود که در قرن بیستم امکان دسترسی مستقیم به آن وجود نداشت، جذابیت این دست آثار را برای سینما و همچنین خود سینما را برای نمایش آن دوران در پی داشت. از این رو عمده اقتباس‌های سینمایی از آثار ادبی قرن نوزدهم منطق جابجایی را در نظر گرفته بودند.
میربابا اظهار کرد: یعنی نمایش جوامع و ساختارها و همچنین شکل و شمایل آن دوران در کنار وجوه روانی و جامعه‌شناختی و تاریخی آن. اما در فیلمی مانند "پل خواب" وجه تلفیقی اثری از آن دوران در اروپا با رویکردی قیاسی در داستانی روز در جامعه ایران مورد استفاده قرار گرفته است. سؤال اینجاست که آیا نمایش کیفیات آن دوران در اقتباس سینمایی از متن ادبی اهمیت دارد یا اینکه وجوه ایدئولوژیک و پیامدهای آن برای مؤلف سینمایی مهم است؟ یعنی انطباق شرایط اجتماعی و فرهنگی و همچنین مضمون و محتوای اثر با شرایط روز فیلمساز؟ این سؤال محوریت بحثی بود که اکتای براهنی به آن پاسخ گفت.
براهنی در ادامه بیان داشت: بیشتر به دنبال شمایل‌نگاری پروفایل یک قاتل در سینما بوده و به همین دلیل با مراجعه به آثار ادبی مختلف، هم شخصیت راسکولنیکوف در رمان "جنایت و مکافات" و هم خود پرداخت روایی داستایوفسکی بخصوص در صحنه جنایت را نزدیک به نگاه خودش دانست.
با این حال براهنی فیلم خود را اقتباسی از روی رمان نمی‌داند. بلکه اتفاقی از رمان را دستمایه روایت سینمایی خود قرار داده است. این اظهارات براهنی دقیقاً منطبق با تحلیل میربابا از شیوه‌ی اقتباس در این فیلم بود.
میربابا شیوه اقتباس سینمایی در این فیلم را شیوه‌ای قیاسی می‌داند. در این شیوه که کل داستان تغییر می‌کند و اندکی از آن قابل تشخیص است. قیاس چیزی بیش از تغییر صحنه یا آغاز و پایان است. و زمینه اصلی آن را تغییر می‌دهد. مانند همین فیلم "پل خواب" . این فیلم قیاسی از رمان "جنایت و مکافات" است.
میربابا در ادامه به تحلیل فرمالیستی فیلم با اشاره به صحنه‌های مشخص از آن روی آورد. فیلم نمایانگر واماندگی است. فرم چگونه دست‌اندرکار این واماندگی شده است؟ واماندگی با دو فاکتور رخوت و سکون در فیلم نشان داده شده است. پلان اول فیلم حرکت دوربین در فضای حیاط خانه است. خانه‌ای که حفظ آن هدف اصلی شهاب است. دوربین یک پن دوسوم انجام می‌دهد. تصویر ابتدا درب حیاط است که بسته است. نشان از بسته بودن درها بروی کاراکتر اصلی. چرخش دوربین نشان از سرگردانی کاراکتر اصلی فیلم. اولین تصویر از او درحالیکه روی تخت در سایه روشن خوابیده است و سیگاری می‌کشد. از همان اولین مواجهه نشانه‌های رخوت و سکون دیده می‌شود. نماها تا نیمه‌های فیلم عمدتاً تخت است که این تخت بودن نماها نشان از همان رخوت و واماندگی دارد. کاراکترهای دیگر نیز همگی دچار وضعیت سکون و رخوت هستند. همکاران آژانس. ندا همسر شهاب، محسن و.... تنها کاراکتر فعال پدر است. اما فیلم تقابلی میان دنیای قدیم و جدید است. سرانجام شهاب با تهاجم علیه خانم قدیمی که نماینده دنیای قدیم است اعتراض خود را به آن دنیا نشان می‌دهد. شهاب نسبت به پدرش که نماینده همین دنیای قدیم است سعی در فاصله گرفتن و پنهان کردن خودش دارد. اولین پلانی که با پدر مواجه می‌شود رو به آینه و پشت به پدر است. میربابا در ادامه به اهمیت المان آینه و تکرار آن در فیلم روی آورد و نماهایی که آینه در آن کارکرد معنایی داشت را تشریح کرد. براهنی نیز استفاده از آینه در فیلم را بر اساس اصل "مرحله آینگی" در نظریه روانکاوی لکان دانست.
دکتر آذری با مبحث مروری بر ابعاد ارتباطات انسانی در روایت فیلم "پل خواب" از دیدگاه نظریه فریبکاری میان فردی به تحلیل ارتباطات کاراکترهای فیلم بر اساس این نظریه پرداخت.
اکبر زنجانپور از تجربه خود در این فیلم صحبت کرد. همچنین به تشریح ارتباط میان کاراکترهای فیلم و شرایطی که منجر به وقوع جنایت در این فیلم شد پرداخت. وی بیان داشت با خواندن فیلمنامه جذب آن شده و انگیزه زیادی برای همکاری در این پروژه پیداکرده بود. ساعد سهیلی نیز که بازی بسیار تحسین‌شده‌ای در این فیلم داشت، بازی در این فیلم را تجربه متفاوتی در کارنامه خود در همان سال‌های اول ورودش به سینما دانست. در ادامه تعدادی از مخاطبین به گفتگو با اکتای براهنی و اکبر زنجانپور و ساعد سهیلی پرداختند.