به گزارش هنرآنلاین، نشست تخصصی جایگاه و نقش آرشیو فیلم برای پژوهش درباره سینمای ایران با حضور احمد ضابطی جهرمی دبیر دومین جایزه پژوهش سال سینمای ایران، محمد تهامی نژاد فیلمساز و پژوهشگر و علیرضا قاسم خان پژوهشگر و تهیه‌کننده سینما برگزار شد.
در ابتدای این نشست دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی گفت: همان‌طور که در خبرها اطلاع‌رسانی شد دومین جایزه پژوهش سال سینما در حال برگزاری است. این جایزه به پژوهش‌هایی که با موضوع سینمای ایران در جنبه‌های بنیادی و زیربنایی سینما اختصاص دارد.
احمد ضابطی جهرمی بابیان اینکه فضای اصلی این جایزه را دانشگاه‌ها در اختیاردارند، ادامه داد: هدف اصلی این رویداد فرهنگی این است که پژوهش‌های سینمایی بر روی جنبه‌های زیربنایی سینما تأثیر بگذارند و امید ما به تأثیرگذاری است.
وی تأکید کرد: نزدیک کردن دست‌اندرکاران سینما به مقوله پژوهش بدون پشتوانه علمی قطعاً امکان‌پذیر نخواهد بود. به همین خاطر پژوهش نُت کلیدی این جایزه است. برای این دوره هفت نشست تخصصی برنامه‌ریزی کردیم. در این نشست‌های تخصصی که از میان موضوعات زیربنایی سینما تعیین‌شده، از پژوهشگران برجسته مربوط دعوت می‌شود تا موضوعات را با توجه به تخصصی که در مورد آن دارند تشریح کنند.
جهرمی ادامه داد: برنامه‌ریزی ما بر این است که دو نشست تخصصی در دانشگاه تهران، دو نشست تخصصی در دانشگاه صداوسیما، دو نشست تخصصی در دانشگاه هنر و یک نشست تخصصی را در دانشگاه سوره برگزار می‌کنیم.
در ادامه دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی با اشاره با موضوع نشست تخصصی اول و بابیان اینکه آرشیو تعریف علمی دارد و باید باهدف خاصی صورت گیرد، گفت: اصولاً آرشیو قابلیت خاصی برای سرویس‌دهی دارد و کاملاً با سینما تک متفاوت است. آرشیو را باید یک نوع فیلم‌خانه ببینیم به همین دلیل هم آرشیوهای تخصصی شکل گرفت؛ مانند آرشیو هوانوردی، آرشیو بنادر و کشتیرانی، آرشیو ارتش و ...
وی بابیان اینکه بیشتر آرشیوهای ما دولتی هستند، ادامه داد: این فکر مهم است که باید آرشیو تخصصی داشته باشیم زیرا هر فیلمی را نمی‌توان وارد آرشیو کرد. مدل تحقیق برای یک فیلم در آرشیو مدل بسته‌ای نیست بلکه باز است. باید بیشتر به مدل‌هایی فکر کنیم که در کشورهای دارای سینما حداقل 90 سال پیش داشتند.
ضابطی جهرمی همچنین گفت: در کشورهای دیگر آرشیو فیلم سال‌ها پیش تشکیل‌شده است و کشور سوئد در این زمینه پیشرو است. آرشیو فیلم برای همه کشورها بسیار مهم است تا آنجا که هندی‌ها هنوز به دنبال پیدا کردن اولین فیلمی که ساختند، هستند.
وی ادامه داد: در آرشیو گروهی هستند که وظیفه‌شان یافتن فیلم‌ها، گروهی آنالیز کردن فیلم‌ها و گروهی هم احیاء فیلم‌ها است. مقوله آرشیو به‌اندازه‌ای اهمیت دارد که باید سازمان‌دهی شود و این امر برای تأمین پشتوانه تئوریک سینمای ایران بسیار مهم است.
دبیر دومین جایزه پژوهش سینمایی سال تأکید کرد: هراندازه به آرشیو اهمیت بیشتری بدهیم سینمای ایران پشتوانه محکم‌تری خواهد داشت. آثاری که نتیجه ذوق فکری و مهارت هنرمندان کشور است میراث ملی تلقی می‌شود به همین دلیل هم باید از آن‌ها برای آیندگان مراقبت کنیم و باید توجه داشته باشیم که آرشیو نقش مهمی در تولید نیز دارد.
وی ادامه داد: بسیاری از کشفیات تاریخ سینما و همچنین علوم دیگری غیر از سینما از کشفیات آرشیو هستند. درواقع سینما خودش را با آرشیو بیشتر درک کرده است. پیشنهاد من این است که آرشیو تبدیل به رشته تحصیلی در دانشگاه‌ها شود.
آرشیو فیلم باید به‌عنوان بخشی از مدیریت دانش دیده شود
در ادامه این نشست علیرضا قاسم خان پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت: آرشیو، نگهداری و حفظ واژه‌هایی هستند که همه ما تصورمان بر این است که آن‌ها را به‌خوبی می‌شناسیم حالی که بسیاری از این نوع مفاهیم برای ما گنگ هستند.
وی ادامه داد: زمانی که درباره نگهداری صحبت می‌کنیم باید متوجه باشیم که چگونه باید از آن استفاده کنیم، نباید به مفهوم بسته به آن نگاه کنیم زیرا این نوع مفاهیم در حال تغییر هستند.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: باید بدانیم که چگونه یک دانش را سازمان‌دهی کنیم زیرا همان‌طور که می‌دانید بالاترین سطح هر پدیده‌ای دانش است. در کشور ما هنوز سازمان‌دهی دانش آرشیو اتفاق نیفتاده است بنابراین نمی‌توانیم بگوییم به بالاترین سطح آرشیو در رسیده‌ایم.
وی ادامه داد: به‌عنوان‌مثال، اگر الآن به ما خبر دهند که تکه‌فیلمی پیداشده است خود آن فیلم یک اهمیت دارد و اینکه چگونه آن را بررسی کنیم اهمیت دیگری دارد. درباره فیلم‌های مربوط به دوران قاجار مقالات زیادی نوشته‌شده است.
قاسم خان همچنین یادآور شد: زمانی که درباره فیلم‌های تاریخی و آرشیو کردن آن‌ها حرف می‌زنیم با 2 موضوع مواجه می‌شویم اولین موضوع متریال و دیگری ارزش‌های بصری آن است.
وی بابیان اینکه آرشیو به‌خودی‌خود دارای ارزش اسنادی است، گفت: در آرشیو نارا (آرشیوهای ملی آمریکا) از همه اسناد و مواد تولیدشده درروند کسب‌وکار که دولت ایالات‌متحده آمریکا به انجام رسانیده است فقط یک تا سه درصد به دلایل حقوقی و تاریخی نگهداری می‌شود؛ که این بخش شامل 6 میلیارد قطعه کاغذ، 13 میلیون عکس، 365 هزار حلقه فیلم، 345 هزار حلقه صدا و 27 میلیون عکس هوایی است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: باید دید با این حجم زیاد از اسناد چگونه می‌توانند به پژوهشگران سرویس استفاده از آن‌ها را بدهند.
قاسم خان در ادامه گفت: باید بودجه‌ای برای مواد آرشیو به‌خصوص برای استفاده در فیلم‌های سینمایی و پژوهشی در نظر گرفته شود زیرا بر اساس گسترش تکنولوژی با رجوع به فیلم‌های آرشیوی می‌توان صحنه‌هایی از فیلم را بازسازی کرد که این امر خود مستلزم بودجه است.
آرشیویست ها نگهبان خاطره‌های اجتماعی هستند
در ادامه این نشست محمد تهامی نژاد نیز گفت: در فراخوان جشنواره بین‌المللی آرشیوها (در سال 2019 که در پاریس برگزار می‌شود) آمده است که همه ما اهمیت نقشی را که آرشیوها در جوامع ما بازی می‌کنند می‌دانیم ولی باید آن را بگوش سایر مردم جهان برسانیم.
وی ادامه داد: عنوان همایش حاضر جایگاه نقش آرشیو فیلم در پژوهش سینمای ایران است. آرشیوها برای مطالعات تاریخی، شاهد فراهم می‌کنند و برای پژوهشگر، هویت فرهنگی و حس مکان و روحیۀ زمان را عینیت می‌بخشند. 118 سال زندگی ایرانیان در قوطی‌های دو بخش پوزیتیف و نگاتیو آرشیو، نگهداری شده است. به قول دکتر برایان اُبلیویون «تبدیل زندگی به رسانه، ضامن بقای آرشیوهاست». بسیاری از فیلم‌های مستند و داستانی و انیمیشن، حاکی از عواطف و نگاه و قابلیت سینمایی سازندگان این آثار در ثبت و روایت زندگی است.
این پژوهشگر همچنین گفت: آرشیو، نهادی برای جمع‌آوری، ترمیم، نگهداری و دسترسی‌پذیری است و از این جنبه رشد کمی و کیفی انواع مختلف آرشیو و موزۀ فیلم برای جمع‌آوری، نگهداری و طبقه‌بندی اسناد سینمایی دارای اهمیت حیاتی است و تردیدی در این نیست. به‌عنوان نهادی مستقل و فارغ از نظریه‌های متنوع پژوهشی است.
وی یادآور شد: آرشیو فیلم، عهده‌دار گردآوری، نگهداری و نظم‌بخشی به تاریخ بصری سرزمین است و درصورتی‌که به‌عنوان میدان تحقیق مورد پرسش قرار گیرد، امکانات و محدودیت‌هایش آشکارتر خواهد شد. باید دید آیا آرشیو در عین بی‌طرفی، قادر است به‌عنوان منبع، امکان پژوهش در نقطۀ آغاز گسست‌های فرهنگی، اجتماعی، معرفتی، تاریخی و تداوم ژانرها و شیوه‌های فیلمسازی را فراهم بیاورد؟
تهامی نژاد همچنین گفت: آرشیوها از طریق ترمیم، در مبارزه‌ای ابدی با کهنگی و رنگ‌پریدگی و در یورش گذشت زمان به مواد آرشیوی هستند. آرشیویست ها، حریصان مهربان و مردمان بخردی هستند که راز دانش را به هرگونه زبان جمع می‌کنند و گرامی می‌دارند تا تکه‌هایی از هر گوشۀ زمان را در اختیار پژوهشگران زیبایی و خاطره و فرهنگ بگذارند. شالوده کار آرشیویست ها بر تخصص علمی از سویی و ترمیم دست چپاول زمان از سوی دیگر نهاده شده است. فیلم نیتراته آتش‌گیر است، در دوره قاجار دست امیر خان را سوزاند، سینماهایی را به آتش کشید. خان بابا معتضدی به من گفت که قوطی فیلم آبی رابی روی یکی از رف‌های داخل لابراتوارش بود. یک روز در آن را باز کرد دید پودر شده. پس چاره این است که آن را به سلولوئید و دیجیتال تبدیل کنیم و از خود ویرانگری و پودر شدن و به آتش کشیدن ساختمان آرشیو خلاص شویم؟ اما فیلم نیتراته یک دستاورد بشری است، باید راه‌هایی برای حفظ آن یافت و هلندی‌ها یافتند.
تهامی نژاد ادامه داد: آرشیو این امکان را در اختیار بیننده می‌گذارد که برای مثال در نوع بازیگری اصغر تفکری و یا ارحام صدر، ملاحت و حال و هوای خاص زمانه‌اش را تجربه کند. تجربه‌ای که یادآور خاطرۀ بازیگری روحوضی است. چرخش بازیگری از سنت روحوضی به بازیگری ی سبک متد را به‌خوبی در فیلم‌های آغاز دهه سی تا چهل می‌توان پیگیری و پژوهش کرد. هرچند غلبه نگاه سیاسی، حتی اخلاق‌گرایی، ویژگی‌های زیبایی‌شناختی این دوره را در پرده فراموشی فروبرده است.
وی ادامه داد: آرشیوها، به‌عنوان میدانی برای تحقیق، امکان پژوهش‌های تبار شناختی را فراهم می‌آورند. پوریا جهانشاد در نقد فیلم مستند سینمای ایران می‌نویسد کارگردان همچون یک تبارشناس، نخستین لحظه تولد سینما را در جنگی «بر سر تسخیر پرده» نشان می‌دهد ... فیلم قرار است در مرحله اول بگوید چگونه جنگ بر سر پرده است و چه نیروها، عقلانیت و تضاربی باعث تصاحب پرده توسط سینماتوگراف شده است. مکانیسم‌هایی که موجب برتری و تداوم یک میدان در برابر میدان دیگر می‌شود هنر یک تبارشناس است.
تهامی نژاد بابیان اینکه آرشیویست ها نگهبان خاطره‌های اجتماعی هستند، گفت: فیلم سینمایی از مشروطیت تا سپنتا پس از 47 سال محبوس بودن در سال 1396 پخش شد. از طریق نوشته‌ای در آغاز، از فیلم استقبال به عمل آمد و حالا در سراسر جهان قابل دسترس است و شاید به آرشیوهایی در سایر کشور ها هم رفته باشد؛ اما آنچه در اینترنت موجود است، چند دقیقه و چند نما از فیلم اصلی کوتاه‌تر است. این کار معمولاً برای پر کردن شکاف‌های معرفتی و یکسان‌سازی فرهنگ در دو زمان متفاوت تاریخی، رخ می‌دهد که شایستۀ نحوۀ برخورداری از آرشیو و پژوهش‌های توسعه‌یافتۀ سینمایی در عصر ما نیست. نگهبانان خاطره‌های جمعی نمی‌توانند راهی برای این رفتار استفاده‌کنندگان از آرشیوها بیابند. در دورۀ گسترۀ دیجیتال، بهره‌برداری از آرشیوها اخلاق خاصی را می‌طلبد که تدوین اش بر عهدۀ نگهبانان دیگری است.
تهامی نژاد بابیان اینکه آرشیو نهادی مستقل از پژوهش است، گفت: در فراخوان جشنواره بین‌المللی آرشیوها که در پاریس برگزار می‌شود اهمیت نقش آرشیو به شکل خوبی بیان شده است و ما باید آن را به گوش همه مردم برسانیم.
وی همچنین فیلم‌های علی حاتمی جستجو در عواطف و احساسات است بنابراین می‌توان گفت علی حاتمی پژوهشگر عواطف و احساسات گمشده ایرانی است.
وی ادامه داد: فیلم‌خانه ملی ایران می‌تواند مطالعات بین فیلم‌خانه‌ای با کشورهای دیگر داشته باشد تا بدین‌وسیله آرشیو خود را تکمیل کند. متأسفانه واژه فیلم فارسی و توجه بیش‌ازحد به این نوع فیلم‌ها موجب شد تا بخشی از فیلم‌های فرهنگی دهه 30 مورد غفلت قرار گیرد.
وی ادامه داد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و فیلم‌خانه می‌توانند به افرادی که در آرشیوها کارمی کند بورسیه بدهند.
در این نشست لادن طاهری مدیر فیلم‌خانه ملی و حسین فرج مدیرکل دفتر توسعه فناوری و تعدادی از استادان دانشگاه صداوسیما حضور داشتند.