سرویس سینمایی هنرآنلاین: ژانر وحشت در سینمای دنیا جایگاه ویژهای دارد، اما تولید فیلم ترسناک در سینمای ایران اصولا جایگاهی نداشته و کمتر کسی است که به سراغ آن رفته باشد و همان تعداد انگشت شماری فیلم هایی هم که ساخته شدند چندان نتوانستند مخاطب ایرانی را جذب خود کنند.
حالا نسل جوانی از فیلمسازان در سینما حضور یافتهاند که تمایلشان به سمت ژانرهایی است که کمتر در سینمای ایران دیده شده اند، اما در سینمای جهان از مرتبه خاصی برخوردار هستند. نیما فراهی از جمله کارگردانان جوانی است که اولین تجربه ورودش به سینما را با ساخت یک فیلم ترسناک رقم زده است.
داستان فیلم درباره زوج جوانی است که در دوران ماه عسل میزبان دوستانشان در شمال کشور میشوند، ویلای محل سکونتشان، گذشته خوفناکی دارد وآنها، ناخوداگاه درگیر ماجراهای هولناکی میشوند.
محمدرضا غفاری، حدیث میرامینی، سمانه کاوندی، ساناز صفایی، سینا سهیلی، وانا همتی، امیرحسین عشق آبادی، عسل هاشمی و میثاق زارع بازیگران این فیلم هستند.
"زار" با گذشت یک سال از تولید و با وجود حضور در جشنواره جهانی فجر و استقبال خوبی که از آن شد، هنوز فرصت اکران عمومی نیافته است.
هنرآنلاین به همین بهانه به سراغ نیما فراهی کارگردان، میثاق زارع بازیگر و شاهین یارمحمدی تدوینگر و مجری طرح پروژه رفته و با آن ها درباره تجربه ساخت فیلمی در ژانر پرهیجان وحشت گفت وگو کرده است:
آقای فراهی تازهترین خبر در مورد وضعیت اکران فیلم "زار" چیست؟
نیما فراهی: فیلم "زار" در حال حاضر در دست شورای پروانه نمایش وزارت فرهنگ و ارشاد است و ما منتظر نظر این شورا هستیم که ببینیم فیلممان چه زمانی اکران میشود. "زار" اصلاحیه نخورده اما چون ژانر وحشت خاصتر است و در سینمای ایران کمتر کار میشود، شورای نمایش میخواهد محتاطانهتر عمل نماید. به فیلم ابتدا پروانه نمایش ویدئویی داده شد و ما حالا به دنبال تبدیل کردن آن به پروانه نمایش سینمایی هستیم و منتظریم شورای پروانه نمایش به ما جواب بدهد.
برنامهای برای اکران بینالمللی فیلمتان ندارید؟
فراهی: به خاطر آنکه منتظر بودیم "زار" ابتدا اکران داخلی شود، هنوز روی اکرانهای بینالمللی آن زیاد کار نکردهایم. این فیلم اردیبهشت ماه گذشته در جشنواره جهانی فیلم فجر اکران شد و در یک جشنواره خارجی هم حضور پیدا کرد و جزو 10 فیلم برتر ژانر وحشت در سال 2017 شناخته شد.
چه انگیزهای باعث شد در اولین تجربه کارگردانیتان در سینما به سراغ ژانر وحشت که ژانر کمتر شناختهشدهتری در سینمای ایران است بروید و "زار" را بسازید؟
فراهی: ژانر وحشت، ژانری است که در سینمای ایران کمتر به آن پرداخته شده و به همین خاطر کمتر دیده شده است. معمولاً کارگردانهای فیلم اولی به سراغ ساختن فیلمهایی میروند که دیده شود، اما من برای اولین کارم به سراغ ژانر وحشت رفتم. البته شاید اگر الآن به زمان تولید فیلم "زار" برمیگشتم، به سراغ ژانر دیگری میرفتم و الآن فیلم سومم را هم ساخته بودم اما آن زمان به دنبال چیز دیگری بودم. من به روال معمول باقی فیلمسازها نمی خواستم به سراغ ژانر جنگ بروم، چرا که برای این ژانر احترام بسیاری قائل هستم. به همین جهت نمی خواستم این ژانر را بازیچه قرار دهم و به سراغ ژانر دیگری رفتم. نمی خواستم اول فیلم جنگی بسازم بعد مجوزها را که گرفتم برم مثلا کمدی بسازم. رفتم به سراغ ژانری که قبلا کسی کار نکرده بود.
سینمای وحشت دغدغه شما به عنوان یک فیلمنامهنویس و کارگردان است یا فیلم "زار" یک تجربه در این زمینه بود و ممکن است در تجربههای بعدیتان به سراغ ژانرهای دیگر سینمایی بروید؟
فراهی: صادقانه بگویم که دغدغهام ژانر وحشت نیست و ممکن است ژانرهای متفاوت دیگری را هم امتحان کنم ولی به هر صورت دوست داشتم یک فیلم در ژانر وحشت بسازم و حالا امیدوارم از این فیلم حمایت شود. آرزوی من این است که وقتی به سینما میروم، 6 فیلم از 6 ژانر مختلف در آن باشد. شخصی در یک فستیوال خارجی گفت چرا سینمای شما ژانر وحشت ندارد؟ گفتم نمیدانم ولی میدانم دلیلش این نیست که ما نمیتوانیم فیلم ترسناک بسازیم. هیچکدام از ما عوامل فیلم "زار" تا قبل از این فیلمی در ژانر وحشت کار نکرده بودیم اما حالا ثابت کردیم که میشود چنین فیلمی را هم در سینمای ایران ساخت و مطمئناً در این سینما تجربههای بهتر از این هم ممکن است رقم بخورد. سینمای ما پر افتخار و در عین حال آسیبپذیر و مظلوم است. آدمهایی در رأس این سینما قرار گرفتهاند که کوچکترین اطلاعی در این مورد ندارند. البته الآن خیلی خوشحالم که میشنوم اعضای جدید شورای نمایش را 5 کارگردان سینما تشکیل دادهاند و فکر میکنم همین اهالی سینما از جمله آقای میرکریمی و آقای کثیریان هستند که کار ما را راه میاندازند و امیدوارم شرایط به همین روال پیش برود.
آقای یارمحمدی چطور شد که حاضر شدید ریسک تدوین یک فیلم سینمایی ترسناک را بپذیرید و با آقای فراهی همکاری کنید؟
شاهین یارمحمدی: من قبلاً در سال 86 یا 87 فیلم سینمایی "مدیوم" به کارگردان علی توکلنیا را تدوین کرده بودم که آن هم یک فیلم در ژانر وحشت بود ولی برایش یک سری مسائل شرعی پیش آمد و ممیزی آن را کاملاً از بین برد. ژانر وحشت را دوست داشتم و بدم نمیآمد که یک بار دیگر چنین تجربهای را داشته باشم که آقای فراهی فیلم "زار" را به من پیشنهاد کرد. تا قبل از این فیلم شناخت زیادی راجع به آقای فراهی نداشتم. آقای فراهی یک فیلم کوتاه ساخته بود که همسرم کار مونتاژ آن را انجام داد و من به همین واسطه ایشان را دورادور میدیدم. زمانی که آقای فراهی فیلمنامه "زار" را برایم فرستاد، در وهله اول فکر کردم شوخی است و بعد که دیدم آقای فراهی خیلی جدی میخواهد این فیلم را بسازد، با خودم گفتم این فیلم حتی اگر شاهکار باشد هم میرود زیر تیغ ممیزی و چیزی از آن نمیماند. صادقانه بگویم که فکر نمیکردم یک کارگردان فیلم اولی بتواند فیلم ترسناک بسازد. به همین خاطر به آقای فراهی گفتم این کار را انجام نمیدهم ولی ایشان خیلی خوب بلد است طرف مقابلش را قانع کند و این کار را در مورد من انجام داد و من شروع به تدوین این فیلم سینمایی کردم.
تدوین فیلم ژانر وحشت در مقایسه با فیلمهای دیگر چقدر متفاوت است و چه ریزهکاریهایی دارد؟
یارمحمدی: مسلماً ادیت کردن فیلم ژانر وحشت سختیهای خودش را دارد چون به لحاظ ریتم، عناصر و تأثیرگذاری، متفاوت با چیزی است که ما قبلاً در سینمای خودمان تجربه کرده بودیم. نکتهای که در مورد ادیت فیلمهای سینمایی وجود دارد این است که هر ادیتوری لزوماً نمیتواند تمام ژانرهای سینمایی را ادیت کند چون ادیت هر ژانری ویژگیهای خاص خودش را دارد. غالب کارگردانها و ادیتورها در ایران کار درام انجام میدهند که ما اسم ژانر اجتماعی را روی آن گذاشتهایم. در سینمای جهان ژانری به نام ژانر اجتماعی وجود ندارد. ما در ایران مشکل ژانرشناسی داریم و اغلب سینماگرهای ما با چیزی به نام شناخت از انواع ژانرها و یا تنوع در ژانرها آشنا نیستند. به همین خاطر میبینید که یک کارگردان ایرانی فیلمهای مختلف کمدی، درام، جنگی و... میسازد و روی یک ژانر خاص تمرکز نمیکند. در حالیکه کارگردانهای سینمای جهان معمولاً روی یک ژانر به خصوص تمرکز میکنند و تلاششان را انجام میدهند که آن ژانر را کاملاً بفهمند. ادیت و تدوین هم غیر از این نیست. نقطهگذاری در ادیت فیلم ژانر وحشت متفاوت است و شما به عنوان یک ادیتور نمیتوانید همانطوری که روی فیلمهای درام نقطهگذاری میکنید، این کار را با فیلمهای ژانر وحشت هم انجام بدهید. کارگردان، بازیگر، ادیتور و سایر اشخاصی که ژانر وحشت کار میکنند باید به شدت روی روانشناسی این ژانر تمرکز داشته باشند. در واقع هنرمندی که در این ژانر فعالیت میکند، باید خوب بترسد و خوب بترساند. این کار سختی است که باعث میشود خیلیها در انجام آن ناموفق باشند ولی خوشبختانه ما به عنوان عوامل فیلم "زار" از کاری که انجام دادهایم راضی هستیم و حالا منتظریم این فیلم به اکران عمومی برسد تا بازخورد آن را در میان مخاطبان سینما ببینیم.
با توجه به اینکه تصاویر درون ذهن کارگردان در بخش تدوین شکل میگیرد، یک کارگردان چقدر لازم است نسبت به تدوین هم آگاهی کافی داشته باشد؟
یارمحمدی: به نظرم هر کسی که در فضای سینما فعالیت دارد باید از همه هنرهای تشکیلدهنده یک فیلم بداند چون دانستن این اطلاعات به کار آن شخص در زمینه تخصصی خودش کمک زیادی میکند. در واقع یک بازیگر اگر فیلمبرداری بداند، قطعاً در کار خودش میتواند از آن بهره ببرد. با این حال متأسفانه در ایران شرایط آکادمیک سینما چندان مناسب نیست و ما به جز آموزشگاههایی نظیر کارنامه و هیلاج، محیط آکادمیک دیگری نداریم که سینما را به علاقمندان به سینما یاد بدهد که البته این آموزشگاهها هم برای همه در دسترس نیست. کمکی که دانستن تدوینگری فیلم به کارگردان میکند این است که آن کارگردان میتواند در وقت و تمرکزش روی نوع قصهگویی صرفهجویی کند چون میداند نقاط به درد بخور برای تدوین چیست. ما در کار تدوین به این موضوع میگوییم "راشهای کمک تدوینی". در واقع یک کارگردان میتواند راشهایی را در ذهن خودش طراحی کند که احیاناً شاید به درد ادیتور بخورد. البته یک کارگردان لزومی ندارد که حتماً ادیتور هم باشد ولی چه خوب است اگر راجع به دانش تدوین نمیداند، با تدوینگر تعامل داشته باشد تا بهترین اتفاق ممکن برای تدوین آن فیلم بیفتد. در فیلم "زار" تعامل خیلی خوبی بین من، آقای فراهی، آقای زارع و دیگر دوستان برقرار بود و ما گاهی اوقات سعی کردیم فشاری که روی دوش آقای فراهی به عنوان کارگردان و تهیهکننده کار بود را برداریم. معمولاً نقطهگذاری فیلمهای ژانر وحشت در شب اتفاق میافتد ولی ما یک سکانسی در فیلم "زار" داریم که در روز اتفاق میافتد و به نظرم یکی از بهترین سکانسهایی است که تا کنون در فیلمهای ترسناک ساخته شده است. همه چیز این سکانس 2-3 بار عوض شد و در نهایت به آن چیزی که دلمان میخواست تبدیل شد. فکر میکنم اگر تعامل میان من، آقای فراهی، آقای زارع و دیگر دوستان نبود، آن سکانس به این خوبی در نمیآمد.
فراهی: من معتقدم که حضور ادیتور در مرحله نگارش فیلمنامه لازم و تأثیرگذار است و به همان اندازهای که یک فیلم به بازیگر محتاج است، یک فیلمنامه هم به ادیتور احتیاج دارد. در مورد فیلم "زار" من تا جایی که ممکن بود شاهین یارمحمدی را در جریان فیلمنامه گذاشتم. البته آقای یارمحمدی را دیر پیدا کردم ولی بعدها متن عوض شد و ایشان هم در جریان نگارش بخشهای جدید متن قرار گرفت.
آقای زارع به عنوان بازیگر چطور شد در فیلم سینمایی "زار" حضور پیدا کردید و ارزیابیتان از خروجی این فیلم چگونه است؟
میثاق زارع: نیما فراهی قبل از فیلم "زار" یک فیلم کوتاه ساخته بود که قرار بود در آن بازی کنم ولی به هر دلیلی این اتفاق نیفتاد. زمانی که ایشان برای فیلم "زار" با من تماس گرفت، من آمدم و با ترس هم آمدم. خیلی نگران بودم که خروجی این فیلم ناامیدکننده شود ولی نیما فراهی گفت اگر فیلم ضعیفی شد، اکرانش نمیکنیم. به این خاطر ترس و نگرانیام کمتر شد و سر کار آمدم. خوشبختانه ما به هم اعتماد کردیم و همه چیز را با یک همفکری جلو بردیم. کمتر کارگردانی را میشناسم که اینقدر نرم و منعطف باشد. از این همکاری خوشحالم و نتیجه آن هم برایم جذاب و رضایتبخش است.
آقای فراهی بازیگران فیلم "زار" را بر چه اساسی انتخاب کردید؟
فراهی: فیلم وحشت ویژگیهای خاص خودش را دارد و بازیگری که در این فیلم بازی میکند هم باید بتواند در این ژانر خاص بازی کند و در ضمن چهره نباشد. من محمدرضا غفاری و ساناز صفایی را از همان زمان نگارش فیلمنامه انتخاب کرده بودم و میثاق زارع هم کمی بعد از اتمام فیلمنامه به ما اضافه شد. نقش میثاق زارع را یک مقدار تغییر دادم چون میدانستم میثاق به عنوان یک بازیگر خیلی راحت نقشش را میگیرد. اصولاً بازیگرهای تئاتر به خاطر تسلطشان روی میزانسن و حفظ کردن دیالوگ، خیلی به درد فیلمهایی که سکانسهای طولانی و میزانسنهای پیچیده دارند، میخورند و میثاق زارع هم از همین بازیگرها است. دلم میخواست 2-3 بازیگر دیگر هم در این فیلم حضور داشتند ولی گروه بازیگرهای فیلمم را دوست دارم و فکر میکنم اگر الآن به زمان فیلمبرداری فیلم "زار" بر میگشتیم، به جز یکی دو نفر، با بقیه همین بازیگرها کار میکردم.
فکر میکنید سختترین بخشهای تولید فیلم ژانر وحشت مربوط به چه بخشهایی است؟
فراهی: فکر میکنم به لحاظ فنی سختترین کار ژانر وحشت نوشتن فیلمنامهای درخور این ژانر است. حبیب رضایی در برنامه آقای جیرانی گفت که خیلی از چالشهایی که قرار است در کارگردانی یک فیلم بیفتد، با انتخاب آدمهای درست حل میشود و اگر بازیگر درست انتخاب شود، 80 درصد کار حل شده است. به نظرم این حرف درستی است و به همین خاطر بخش فیلمنامه را سختترین بخش فنی فیلمهای ترسناک میدانم. در ضمن بخش تدوین هم سخت است و باید حتماً یک تدوینگر حرفهای یک فیلم وحشت را تدوین کند. در بخش تولید هم مراحل اداری فیلم در وزارت فرهنگ و ارشاد را سختترین بخش میدانم چون این بخش مرا یاد شکنجههای ساواک میاندازد! به آن اندازهای که ما به خانه سینما میرویم و با احترام با ما برخورد میشود، در وزارت فرهنگ و ارشاد شکنجه میشویم.
زارع: من به عنوان بازیگر فیلم "زار" معتقدم که بازیگری این فیلم کار خیلی سختی نبود چون آقای فراهی در مقام کارگردان فیلم میدانست چه چیزی میخواهد. این ویژگی مهمی برای کارگردان است که باعث میشود بازیگر به او اعتماد کند. به اعتقاد من سختترین بخش ساخت فیلم ژانر وحشت، نورپردازی، تدوین و صداگذاری آن است ولی بقیه بخشها هم سختیهای خاص خودشان را دارند.
یارمحمدی: من دارم سعی میکنم که به جز با نیما فراهی، با کارگردان دیگری در ژانر وحشت کار نکنم چون پروسه تدوین یک فیلم ترسناک، طولانی و زمانبر است. تدوین فیلم "زار" 5 ماه طول کشید. من همزمان روی ادیت این فیلم، صداگذاری هم انجام میدهم و بعد حالت صداگذاری را به صداگذار میگفتم. کسی که فیلم وحشت را تدوین میکند باید یک پکیج کامل باشد و باید وقت بیشتری برای این کار بگذارد.
با توجه به اینکه توقیف فیلمها و اکران دیر هنگام آنها میتواند به آنها لطمه بزند، فکر میکنید تأخیر در اکران فیلم "زار" چقدر به ضرر این فیلم خواهد بود؟
زارع: ما الآن در سینما جریانی داریم که هر کسی سوار بر این جریان شود و موجسواری کند برنده است. یعنی حتی اگر یک نفر فیلم سیاسی ضد دولت هم بسازد ولی فیلمش سوار بر این موج باشد، یک فیلم برنده است و کسی که خارج از این جریان کار کند، بازنده میشود. در این سالها فیلمهای مختلفی توقیف شدهاند. بعضی فیلمها توقیف میشوند و این توقیف شدن به نفعشان است چون وقتی که اکران میشوند، ده برابر آن اتفاقی که انتظارش را میکشیدند برایشان اتفاق میافتد. اما بعضی فیلمها هم مثل فیلم "بیوگرافی" خانم فاطمه ثقفی، فیلم "عصبانی نیستم" آقای رضا درمیشیان و حتی فیلم "زار" که من در آنها بازی کردهام، خارج از این قضیه هستند و رویشان مانور داده نمیشود چون این فیلمها سوار بر آن موجی که عرض کردم نیستند. این فیلمها برایشان زحمت کشیده و با مجوزی که خود وزارت ارشاد به آنها داده شده ساخته شدهاند ولی حالا اکران نمیشوند. هر چه دیرتر اکران شوند هم ضربه بیشتری میخوردند. من 15 سال است که دارم بازیگری میکنم و حالا بعد از 15 سال کار کردن روزمه اصلی من آن کارهایی است که انجام ندادهام! کارهایی که انجام دادهام، خارج از آن موج بوده و چون سوار بر آن موج نیستم و الآن کسی مرا نمیشناسد. میخواهم بگویم که اگر سینما شخصی است و یک سری آدم وارث آن هستند، اعلام کنند تا بقیه کار نکنند.
فراهی: مشکل ما این است که "زار" به خاطر تصمیمات سلیقهای مجوز اکران نگرفته است. گاهی اوقات فیلمسازها یک سری قوانین را رد میکنند که تکلیف آن کارها مشخص است ولی در مورد فیلم "زار" این اتفاق نیفتاده و همه چیز دارد طبق سلیقه پیش میرود. یک زمانی از دوستانی که به این فیلم مجوز نمیدهند پرسیدم علت اکران نشدن فیلم "زار" چیست؟ جواب دادند ما این فیلم را به خانوادهها توصیه نمیکنیم. این حرف عجیبی است چون هر فیلمی مخاطب خاص خودش را دارد. ضمن اینکه ما باید تابع قانون کشور باشیم و بدانیم که فیلم "زار" پروانه ساخت گرفته و آن کسانی که به این فیلم پروانه ساخت دادهاند هم یک سواد و شعوری داشتهاند. اگر قرار است فیلمی ساخته نشود باید از همان ابتدا اقدامات لازم برای این کار صورت بگیرد، نه اینکه وقتی فیلم ساخته شد و به پای آن هزینه رفت، تازه گوش عواملش را بگیریم. این در شأن مسئولان دولتی و فیلمسازهای ما نیست و فقط باعث میشود همه از هم دلگیر و دلخور باشند.
زارع: نیما فراهی با هزار سختی و زحمت فیلم "زار" را ساخته و حالا این فیلم توقیف است. آقای فراهی هزار کار مختلف میتواند با این کار انجام بدهد. زمانی فیلمهای "مارمولک" و "سنتوری" توقیف شدند و سیدی آنها پخش شد. اخیراً سیدی قاچاق فیلم "عصبانی نیستم" هم درآمده و این ناراحتکننده است چون خود مخاطب هم دوست ندارد فیلمی که برایش زحمت کشیده شده را با کیفیت بد ببیند. امیدوارم فیلم "زار" به این سرنوشت دچار نشود و زودتر به روی پرده برود. من در این سالها به جز "زار"، در فیلمهای "عصبانی نیستم" (رضا درمیشیان)، "لرد" (محمد رسولاف) و "تهرون" (نادر تکمیل همایون) هم بازی کردهام که همه آنها توقیف هستند. فیلم "لرد" در تمام فستیوالهای جهانی میچرخد و جایزه میگیرد و فیلم "زار" هم جزو ده فیلم برتر ژانر وحشت در سال 2017 شده است ولی در کشور خودمان توقیف هستند و اکران نمیشوند.
یارمحمدی: من هم وضعیتی مشابه وضعیت آقای زارع دارم و فیلمهای مختلفی را تدوین کردهام که توقیف هستند و اکران نشدهاند. این اتفاق برای یک آدمی که دارد کار حرفهای انجام میدهد، فاجعهبار و ناامیدکننده است. به هر حال کسی که در مدیوم سینما کار میکند تنها زمانی دیده میشود که کارش اکران شود ولی فعلاً حتی اجازه نمیدهند خبر فیلمی که در آن کار کردهایم را هم منتشر کنیم و ما را از این بابت هم تحت فشار میگذارند.
فراهی: با ما مثل متهم رفتار میشود. به همین صراحت!
در حال حاضر مشغول چه کاری هستید و چه کارهایی را آماده اجرا، پخش یا اکران دارید؟
فراهی: من مشغول نوشتن یک فیلمنامه هستم که به نوعی یک فیلمنامه فانتزی است. هر خطی که از آن مینویسم، به آقای یارمحمدی نشانش میدهم تا تأیید ایشان را بگیرم و بعد به سراغ ادامه آن میروم.
زارع: من چند پیشنهاد سینمایی داشتم که فیلمنامه آن ها را خواندم و خوشم نیامد. فعلاً در حوزه سینما کار جدیدی ندارم و منتظر اکران فیلمهای "لرد" و "زار" هستم. گویا فیلم "عصبانی نیستم" هم رفع توقیف شده و منتظرم تا آن فیلم هم اکران شود. احتمالا به زودی دوباره به صحنه تئاتر بر میگردم. 3-4 پیشنهاد تئاتری دارم که در حال صبحت کردن هستم و احتمالاً تا یک ماه آینده تمریناتم را برای تئاتری جدید آغاز میکنم.
یارمحمدی: من هم به تازگی تدوین فیلم "ما خیلی باحالیم" به کارگردانی بهمن گودرزی را تمام کردم. فکر میکنم اکران فیلم "ثبت با سند برابر است" بهمن گودرزی که تدوین آن به عهده من بوده هم از اواخر آبانماه شروع شود. تدوین فیلم "پارادایس" به کارگردانی علی عطشانی هم کار من بوده که گویا قرار است این فیلم هم اکران شود.