سرویس سینمایی هنرآنلاین: ساخت و تولید فیلم کوتاه از سال 47 در ایران شکل جدی به خود گرفت. پیش از آن نیز کارگردانان به نامی در این عرصه فعالیت داشتند، اما از آن زمان تاکنون این عرصه با تغییرات بسیاری روبه‌رو بوده است.
امروز سینمای فیلم کوتاه ایران در جهان تبدیل به نامی آشنا شده است و در جشنواره‌های مختلف می‌درخشد. در طی این سال‌ها فضای ساخت و تولید فیلم کوتاه با مشکلاتی همراه بوده است ازجمله اینکه باوجود تولید آثار برتر و دیده شدن آن در سطح جهانی اما هنوز سازندگان این آثار باید برای تأمین مسائل مالی مصائب بسیاری را پشت سربگذارند، از سوی دیگر عدم نمایش این فیلم‌ها در سالن‌های سینمایی و یا مراکزی که بتوان به شکل همیشگی از آن‌ها یادکرد موجب شده تا فیلم کوتاه آن‌طور که بایدوشاید مخاطب نداشته باشد و این تبدیل به یک دغدغه اصلی برای فعالان این عرصه شده است.
فیلم کوتاه همیشه در کشور ما جایگزین سینمای مستقل بوده است. چون ما سینمای زیرزمینی نداشته‌ایم و فیلمسازان برای تجربه کردن سینمای مستقل، فیلم کوتاه را به‌عنوان تنها گزینه می‌دیدند. درصورتی‌که این‌ها هیچ ارتباطی به هم ندارند. در کشورهای دیگر، فیلم کوتاه هم توسط دانشجویان ساخته می‌شود، هم توسط کسانی که می‌خواهند سینما را تجربه کنند. دسته دوم فقط از روی تجربه فیلم می‌سازند و خودشان هم می‌دانند که قرار نیست فیلمساز باشند اما در ایران هرکسی که فیلم کوتاه می‌سازد توقع دارد فیلمساز شود. این به‌کل تلقی اشتباهی است که همه فیلم کوتاه سازان می‌خواهند فیلمساز باشند و فکر می‌کنند که می‌توانند بهترین فیلمساز دنیا هم شوند.
البته که بسیاری از فیلمسازان به نام امروز سینمای ایران که برای خود جایگاه معتبری به دست آورده‌اند سر برآورده از سینمای جوان و تولید فیلم کوتاه هستند، اما این فرض که باید فیلم کوتاه ساخت تا راه ورودی به سینمای بدنه باشد بیش‌ازپیش در سینمای ایران قوت گرفته است و اغلب فیلمسازان، فیلم کوتاه می‌سازند تا بتوانند برای خود رزومه‌ای درست کرده و وارد سینمای بدنه شوند. به بهانه برگزاری سی و چهارمین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران با تعدادی از فعالان این حوزه درباره مشکلات این حوزه صحبت کرده ایم.
ایجاد فرصت برای نمایش چندباره فیلم‌ها
در همین رابطه امیر توده روستا که در این عرصه سال‌هاست مشغول فعالیت است، می‌گوید: سینمای کوتاه به شکل مستقل فعالیت می‌کند، اما برخی نیز فکر می‌کنند می‌توانند از آن به‌عنوان پلی برای ورود به فضای فیلم بلند استفاده کنند. این افراد فیلمسازانی هستند که در سینمای بدنه فعالیت دارند و برای حضور در این فضا تنها فیلم کوتاه ساخته و حرف تازه‌ای هم در این زمینه نداشتند، اما این بخشی از سینماست، چراکه بسیاری از کارگردانان به نام هستند که در این حوزه فعالیت دارند و هرگز فیلم کوتاه را پلی برای ورود به این عرصه ندانستند؛ اما برخلاف میلم باید بگویم حتی اگر فیلمسازی فیلم کوتاه را پل قرار دهد برای ورود به سینمای بدنه اگر در همان دوره درست‌کار کند و اثرش قابل‌قبول باشد، بازهم مشکلی نیست چراکه فکر جدیدی را وارد جریان فیلم کوتاه کرده است.
وی ادامه داد: فیلم کوتاه ترکیبی از علاقه‌مندان واقعی و دوستانی است که آن را به‌مانند پلی برای ورود به سینمای بدنه می‌دانند و هر دو به حیات خود ادامه می‌دهند و هرکسی که بهتر کار کند موفق‌تر است.
سازنده فیلم "پات " با بیان این که باید شرایط پخش را در داخل کشور مهیا کرد، افزود: افرادی هستند که فیلم کوتاه را برای خودش دوست دارند و همیشه هم در این عرصه حضور دارند. اگر در زمینهٔ پخش داخلی با امکانات جدید شرایط فراهم شود مهم‌ترین مسئله برطرف خواهد شد.
توده روستا گفت: فیلم کوتاه با همه مشکلاتی که دارد به حیات خود ادامه می‌دهد. در چند سال گذشته اتفاقاتی که رخ‌داده باعث شده فیلم کوتاه به‌صورت عمومی شرایط بهتری داشته باشد و باوجود امکانات سهل‌الوصولی که درزمینهٔ ساخت وجود دارد کیفیت فیلم‌ها هم بالا رفته و مهم‌ترین مشکل فیلم کوتاه امروز عرضه و نمایش آن است. اگر درگذشته تعداد فیلم‌ها اندک بود، امروز به دلیل جهشی که وجود دارد و امکاناتی که وارد این فضا شده، تولیدات حرفه‌ای شده و کیفیت آثار بیشتر و بالاتر رفته اما ظرفیت اکران متأسفانه همچنان پایین است و محدودیت انتخاب باعث می‌شود برخی فرصت اکران و دیده شدن نیابند. باید به دنبال راهکار برای فرصت نمایش چندباره آثار بود.
فیلم کوتاه را باید به رسمیت شناخت
حسین نمازی دیگر کارگردان جوانی است که برآمده از این مکتب است. او نیز معتقد است بزرگ‌ترین مشکل عرصه فیلم کوتاه به رسمیت شناخته نشدن آن است.
نمازی می‌گوید: آنچه ما از فیلم کوتاه می‌شناسیم با آنچه در دنیاست تفاوت دارد. در دنیا فیلم کوتاه یک مدیوم کاملاً مستقل حرفه‌ای است و فیلمسازان از آن منبع درآمد دارند و نیازی به ورود عرصه سینمای بلند هم ندارند. البته که در میان آن‌ها نیز هستند کسانی که وارد فضای دیگری می‌شوند. ولی در ایران فیلم کوتاه واقعاً پلی برای رسیدن به فیلم بلند است و عامل به وجود آمدن این دیدگاه نیز مسئولین هستند، چراکه فیلم کوتاه را به‌درستی نمی‌شناسند.
وی ادامه داد: می‌گویند سینمای کوتاه و حرفه‌ای ولی آن را به‌عنوان فیلم حرفه‌ای نمی‌شناسند و این اولین و بزرگ‌ترین مشکل این فضاست. درحالی‌که خیلی از آثار ما بسیار حرفه‌ای‌تر از فیلم‌های بلندی هستند که امروز به روی پرده سینماها می‌روند. اینکه فیلمسازان فیلم کوتاه حرفه‌ای کار می‌کنند یک واقعیت است و در این چند سال اخیر هم کاملاً دیده‌شده که وقتی فیلمسازان این عرصه وارد فضای حرفه‌ای می‌شوند بسیار خوب کار کرده و آثارشان چگونه می‌درخشد. قطعاً اگر در فضای فیلم کوتاه، حرفه‌ای عمل می‌شد و اصول و اسلوب معینی در کار وجود داشت این استعدادها و ایده‌ها در همان‌جا می‌ماندند و به خارج از این فضا و سینمای بدنه نمی‌رفتند.
نمازی افزود: اما متأسفانه به‌جز جشنواره فیلم کوتاه، ما مخاطب دیگری نداریم. در جشنواره فیلم فجر هم فیلم کوتاه در گوشه‌ای باقی‌مانده و تنها به دادن یک تندیس ختم شده که این خوب نیست. اگر این دیدگاه تغییر کند و فیلم کوتاه را به‌عنوان یک پل نبینند اتفاقات بهتری در این فضا رخ خواهد داد.
کارگردان "آپاندیس " بیان کرد: ما یاد گرفتیم فیلم کوتاه را مجانی ببینیم و اگر این‌طور نباشد بهتر دیده می‌شود چراکه وقتی محصول خوب وجود داشته باشد، مخاطب برای آن صرف هزینه هم می‌کند. فیلم کوتاه مشکلات عدیده‌ای دارد و فقط ناشی از این تفکر اشتباه است.
وی معتقد است: خود فیلمسازان فیلم کوتاه هم گاهی این‌طور فکر می‌کنند باید مسئولین برای آن سیاست‌گذاری کنند و فرهنگ‌سازی انجام شود. باید از پایه همه‌چیز را درست کرد خیلی از فیلم‌های بلند اکران‌هایی دارند که برای رسیدن به سقف فروش به دنبال جذب مخاطب از راه‌های مختلف هستند، این در حالی است که ما در کشور همواره چند سالن خالی داریم که فیلمی در آن اکران نمی‌شود و می‌توان این کار را انجام داد که فیلم کوتاه در آنجا به نمایش گذاشته شود. خیلی جاها تشنه فیلم دیدن هستند و باید تبلیغات مناسب برای آن صورت گیرد. حتی می‌توان مسابقاتی برای مخاطبان در نظر گرفت مثل نقدنویسی و برایشان ایجاد انگیزه کرد تا مخاطب فیلم را ببیند؛ مثلاً فیلم 100 ثانیه‌ای در ابتدا آن‌قدر مخاطب نداشت اما بعد از امکان نمایش این فیلم‌ها در فضای مجازی مردم خیلی بیشتر با آن فضا آشنا شدند و فرهنگ‌سازی شد و امروز همه تقریباً می‌دانند که فیلم 100 ثانیه‌ای را در کجا دنبال کنند.
نمازی درباره حمایت از فیلم‌های کوتاه نیز گفت: می‌توان فیلم کوتاه را درجاهای بسیاری تبلیغ کرد. مثل فیلم‌هایی که در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شوند. می‌توان به‌جای تبلیغات ابتدای آن‌ها از فیلم کوتاه استفاده کرد، ولی متأسفانه دیدگاه‌ها همه کاسب‌کارانه شده است و به‌جای استقبال و حمایت به دنبال دریافت پول از فیلمساز هستند. وقتی همه‌چیز مادی‌گرا باشد به‌جایی نمی‌رسیم. الآن همه به دنبال نفع خود هستند. تمام اتفاقات خوب برای فیلم کوتاه نیز حاصل ذوق فیلمسازان است نه حمایت مدیران؛ متأسفانه مدیران تنها پز افتخارات فیلم‌ها را در جشنواره‌های مختلف خارجی می‌دهند و حمایتی هم نمی‌کنند. باید سیستمی وجود داشته باشد که فضا ایجاد شود و فیلمساز پرورش پیدا کند و بعد به بازدهی برسد. وقتی بودجه یک سال انجمن سینمای جوان را با جاهای دیگر مقایسه می‌کنید متوجه می‌شوید چه اتفاقی افتاده است. اگر هزینه تولید یکی از فیلم‌های الف را به انجمن بدهند، ببینید چه اتفاقی در آن می‌افتد و چه آثاری تولید می‌شود. تشکیل یک کارگروه برای فیلم کوتاه و تبدیل آن به یک مدیوم مستقل، می‌تواند حاصل خوبی برای این عرصه داشته باشد.
باید محمل‌های اکران فیلم کوتاه فراهم شود
مهدی کرم پور فیلمساز و عضو هیئت‌امنای انجمن سینمای جوان نظر دیگری دارد. او معتقد است یکی از کارکردهای فیلم کوتاه می‌تواند این باشد که پلی برای ورود به سینمای بدنه باشد و اشکالی هم ندارد.
او می‌گوید: مشکل عرضه فیلم کوتاه اکران نیست، چرا که فیلم کوتاه می‌تواند اکران‌های محدودی داشته باشد و در سینما تک‌ها و پاتوق‌های فیلم کوتاه هم فیلم‌ها اکران می‌شوند، در هیچ جای جهان این‌طور نیست که بخواهند سالنی را برای این امر اختصاص دهند و یا فیلم‌ها را در سینماها اکران عمومی‌کنند.
کرم پور ادامه داد: امروز شبکه‌های خصوصی و کابلی می‌توانند پذیرای این فیلم‌ها باشند. تلویزیون، فضای مجازی و شبکه‌های VOD که به شکل مجازی فعالیت دارند، بهترین فضا برای عرضه فیلم کوتاه هستند. شبکه‌های اجتماعی، مجازی، اینترنتی و تلویزیون‌های اینترنتی جاهای مهمی برای عرضه فیلم کوتاه هستند. اکران عمومی برای فیلم کوتاه جواب نمی‌دهد و مرسوم هم نیست. باید فیلمسازان به‌جاهایی برای عرضه آثار خود فکر کنند که نوتر هستند. قرار نیست منتظر باشند دولت کاری برای آن‌ها انجام دهد.
کارگردان "پل چوبی " بیان کرد: امروز افراد می‌توانند در فضاهای مختلف این کار را انجام دهند و نباید به فکر بودجه دولتی باشند. شهرداری، تلویزیون، وزارت فرهنگ و ارشاد و سایر مراکز می‌توانند از فیلمسازان حمایت کنند، اما برنامه‌ریزی باید توسط خود بچه‌های این عرصه انجام شود. باید خود فیلمسازان تولید محتوا کنند امروز جهان و مخاطبین تشنه تولید محتوای تصویری هستند.
وی در پاسخ به این سؤال که شبکه نمایش خانگی می‌تواند بستر مناسبی برای نمایش فیلم‌های کوتاه باشد، گفت: اینکه نمایش در شبکه‌های نمایش خانگی باشد مهم نیست، باید برای عرضه آثار فیلم کوتاه ابتدا فکر کرد و بسترها را فراهم کرد تا مخاطب بداند که کجا می‌تواند برای دیدن فیلم کوتاه مراجعه کند، وقتی این اتفاق جا افتاد، بعد می‌توان برای آن تبلیغات هم انجام داد.
کرم پور اظهار کرد: فیلم کوتاه امروز بسیار حرفه‌ای کار می‌کند و باید قدر این فضا را دانست و برای آن برنامه‌ریزی کرد. این تعداد فیلم و تولید، ایران را جزو معدود کشورها در جهان کرده است. برنامه‌ریزی برای عرضه فیلم کوتاه باید صورت بگیرد و این مهم فراهم نمی‌شود مگر اینکه خود فیلمسازان این عرصه برایش برنامه‌ریزی داشته باشند و از آن‌ها حمایت شود. مهم‌ترین اصل در میان خود فیمسازان است و خودشان باید این کار را انجام دهند.
او در پاسخ به این سؤال که وظیفه انجمن سینمای جوان به‌عنوان متولی اصلی چیست، عنوان کرد: انجمن در حد خود از فیلمسازان حمایت می‌کند و در تمام شهرهای ایران دفاتر خود را دارد و این اتفاق در دنیا بی‌نظیر است، حداقل تا جایی که من می‌دانم در جهان و منطقه چنین چیزی وجود ندارد؛ اما این میزان کافی نیست چراکه ما فیلمسازان بااستعداد و درجه‌یکی داریم که کمتر در کشورهای دیگر وجود دارد. امیدوارم حضور انجمن و فعالیت‌هایش راه گشا باشد.
عضو هیئت‌امنای انجمن سینمای جوان در خاتمه گفت: به‌طورکلی من این اتفاقات را مثبت و روبه‌جلو می‌دانم، اما نکته مهم‌تری که وجود دارد کوچک‌سازی انجمن سینمای جوان در مورد اختیارات است. به نظرم باید اختیارات را آرام‌آرام به خود فیلمسازان واگذار کرد تا بتوانند برای آن برنامه‌ریزی کرده و در این عرصه به شکل مستقل فعالیت داشته باشند.
سینمای کوتاه، همچنان در موضوع نمایش، عرضه و بازاریابی با مشکل مواجه است که باوجود آمار بالای تولید فیلم کوتاه، این مشکل بیشتر خود را نمایان می‌کند.
هرچند امروز متولی اصلی این ژانر سینمایی انجمن سینمای جوان است، اما مشکلات این عرصه همچنان باقی است و جشنواره فیلم کوتاه تهران را تنها محفلی می‌توان دانست که هنرمندان این عرصه به دور هم جمع می‌شوند و فضایی شکل می‌گیرد تا طی یک مدت‌زمان کوتاه آثار هنرمندان جوان این عرصه به نمایش درآمده و درباره آن به گپ و گفت بپردازند.