سرویس سینمایی هنرآنلاین: واقعه کربلا از هر حیث برای مسلمانان حائز اهمیت است و بسیار دراین‌باره کتاب نوشته‌شده است، اما در حوزه تصویری که یکی از تأثیرگذارترین حوزه‌ها درباره این واقعه تاریخی است، نه‌تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای عرب‌زبان مسلمان نیز اثر فاخری ساخته نشده است و آنچه در این حوزه تولیدشده بیشتر آثار سینمایی است که بیش از آنکه به خود حادثه کربلا به‌عنوان یک داستان قابل‌پردازش و فیلم‌نوشت توجه کنند، به باورهای عاشورایی و آیین و رسوم اجتماعی و نمادین برساخته از آن توجه شده و تلاش شده از پیام‌ها‌ی انسانی و معنوی عاشورا در متن اجتماعی و مناسبات انسانی امروزی استفاده شود.
عاشورا و مراسم و آیین‌ها‌ی عاشورایی البته در فیلمهای مستند نیز موردتوجه قرارگرفته و آثار تجربی و حرفه‌ا‌ی متعددی در این حوزه ساخته‌شده است که البته بیش از آنکه به خود واقعه بپردازند به سنت‌ها و آیین‌ها‌ی مذهبی و عزاداری و شیوه‌ها‌ی گوناگون آن در مناطق و قومیت‌ها‌ی مختلف توجه کرده است. باگذشت سی و اندی سال از انقلاب اسلامی همچنان سهم سینمای مذهبی و به‌خصوص نمایش واقعه عظیم کربلا و عاشورا بسیار اندک است و این در حالی است که سینمای ایران ابزار و قدرت این را دارد که بتواند یک فیلم درخور درباره این واقعه تاریخی بسازد و به‌عنوان نماینده یک کشور مسلمان زبانزد خاص و عام در دنیا شود؛ اما متأسفانه نه‌تنها فیلمی درخور تولید نشده است بلکه می‌توان گفت سهم این واقعه عظیم در سینما و تلویزیون ایران تنها یک فیلم است که همه‌ساله از سیمای جمهوری اسلامی ایران به روی آنتن می‌رود. در این گزارش به برخی از این آثار که درباره عاشورا یا برای عاشورا ساخته‌شده‌اند می‌پردازیم.
"روز واقعه"
"روز واقعه" ساخته شهرام اسدی را شاید بتوان تنها فیلمی دانست که روایتی مستقیم از عاشورا دارد و بارها و بارها نیز از تلویزیون در ایام تاسوعا و عاشورا پخش‌شده و می‌توان آن را پای ثابت تلویزیون در این ایام دانست. "روز واقعه " روایت عبدالله جوانی مسیحی است که تازه به اسلام روی آورده و دل درگرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله ندایی می‌شنود که او را به یاری فرامی‌خواند، عبدالله بیابان به بیابان، واحه به واحه به سمت کربلا می‌تازد و هنگام عصر عاشورا به آنجا می‌رسد و در آن زمان "حقیقت " را بر سرنیزه می‌بیند. "روز واقعه " را بهرام بیضایی نوشته است و در آن علیرضا شجاع نوری، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، لادن مستوفی، محمدعلی کشاورز، مهدی فتحی، سعید نیک پور، حسین محب اهری، حسین پناهی، عنایت بخشی، سیامک اطلسی، حمیده خیرآبادی، ژاله علو و بسیاری دیگر حضور از بازیگران برجسته سینما و تلویزیون به ایفای نقش پرداختند.
"رستاخیز "
مهم‌ترین فیلمی که پس از "روز واقعه " به‌طور مستقیم به واقعه کربلا و عاشورا پرداخته است "رستاخیز " است، فیلمی از احمدرضا درویش که این روزها همچنان در مسیر پرفرازونشیب اکران گیرکرده و باوجودآنکه فیلمی است که مستقیم به این حادثه پرداخته است در تازه‌ترین بیانات وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان شد که این فیلم اجازه اکران در داخل کشور را نداشته و تنها می‌تواند در خارج از ایران به روی پرده برود. این در حالی است که این فیلم در جشنواره سی و دوم 8 سیمرغ را از آن خود کرد.
"رستاخیز " مقطع تاریخی مرگ معاویه تا شهادت امام حسین (ع) در روز عاشورا از زاویه دیدی بکیر بن حر (فرزند حر بن یزید ریاحی) را روایت می‌کند.
آرش آصفی (بکیر بن حر)، پوریا پور سرخ (حفظ فرزند عمر بن سعد)، حسن پورشیرازی (عمر بن سعد)، فرهاد قائمیان (حر بن یزید ریاحی)، بابک حمیدیان (عبیدالله بن زیاد و یزید بن معاویه)، بهادر زمانی (حضرت ابوالفضل العباس)، سعید علی پور حضرت علی‌اکبر به‌عنوان اصلی‌ترین بازیگران این فیلم به شمار می‌آیند البته بازیگران عرب نیز از "رستاخیز " بی‌بهره نبودند و افرادی همچون جمال سلیمان، طلحت حمدی، رضوان عقیلی و فواز سرور از سوریه، داوود حسین از کویت، جواد الشکرچی از عراق و فادی ابراهیم از لبنان در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند. تدوین این فیلم را طارق انوار و آهنگسازی آن توسط استفان واربک انجام‌شده است. به تصویر کشیدن چهره حضرت عباس علمدار ابی‌عبدالله و جوان رشید کربلا حضرت علی‌اکبر (ع) در این فیلم با حواشی هم روبرو شد اما سرانجام این فیلم بدون حذف نمایش چهره حضرت عباس پروانه نمایش گرفت و تنها توانست چند روزبه روی پرده سینماها برود اما به دلیل عدم‌اصلاح از سوی سازندگان درباره پوشاندن چهره حضرت عباس و حضرت علی‌اکبر این فیلم دیگر هرگز فرصت اکران نیافت و در لیست فیلمهای توقیفی قرار گرفت.
"سفیر "
این فیلم را می‌توان نخستین فیلم عاشورایی سینمای ایران در سال‌ها‌ی اول انقلاب دانست؛ سال‌ها‌یی که سینما می‌خواست پروبال بگیرد. در "سفیر" علاوه بر فرامرز قریبیان، نامهای خاطره‌انگیز دیگری همچون عزت‌الله مقبلی، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا، محمدتقی کهنمویی، کیومرث ملک‌مطیعی، سامی‌تحصنی، حسین‌خانی بیک، احمد بهروزی، محسن اصلانی و منوچهر حامدی هم‌بازی کرده‌اند.
این فیلم درباره قیس بن مسهر است. مردی که وظیفه دارد نامهای محرمانه را از سوی امام حسین (ع) به سلیمان خزاعی در کوفه برساند. او در میانه راه به دست راهداران ابن زیاد، والی کوفه دستگیر و به زندان افکنده می‌شود. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می‌برد و در زندان زندانیان را ضد زندانبان‌ها می‌شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه منتقل می‌کند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد، از قیس می‌خواهد در مسجد سخنرانی کند و به‌دروغ به مردم بگوید امام قصد بیعت بایزید را دارد. قیس می‌پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می‌کند. ابن زیاد که به خشم آمده پس از سرکوب مردم، قیس را از بالای برج آرک به پایین انداخته و او را به شهادت می‌رساند.
"تعزیه آخر "
اما غیر از "روز واقعه " و " رستاخیز " که به‌طور مستقیم به عاشورا پرداخته‌اند، فیلم مستند "ناصر تقوایی " با عنوان "تعزیه آخر "نیز جزو آن دسته از فیلمهایی است که به این واقعه مستقیم پرداخته؛ فیلمی که قرار بود به یونسکو برای ثبت پرونده تعزیه ارائه شود و درنهایت به دلیل طولانی بودن زمان آن تنها به اکران چندباره در این گوشه و آن گوشه اکتفا شد.
"به خاطر هانیه "
کیومرث پوراحمد در سال 73 "به خاطر هانیه " را ساخت. ناخدا علم با 14 مرد دیگر برای صید به دریا می‌روند ولی همه به‌جز ناخدا صید دریا می‌شوند و مردم ناخدا را مسبب مرگ عزیزانشان می‌دانند و به او و خانواده‌اش حمله می‌کنند. دراین‌بین دختر خردسال ناخدا هانیه فلج می‌شود. ناخدا و خانواده‌اش تنگک را ترک می‌کنند و به بوشهر می‌روند. ناخدا علو نذر کرده که شب دهم محرم تا صبح دمام بزند تا هانیه شفا یابد اما مرگ امانش نمی‌دهد. پس از ناخدا پسر او تصمیم می‌گیرد نذر پدر را ادامه دهد تا شفای خواهر را بگیرد اما برای دمام زدن مشکل پیدا می‌کند. او در محرم مأمور می‌شود به تنگک برود و گهواره مراسم محرم را به بوشهر بیاورد؛ اما در تنگک خبر آمدن ناخدا علو به همه می‌رسد و این بچه‌ها برای انتقام دست‌به‌کار می‌شوند و بشیرو را آزار می‌دهند اما او باشهامت بسیار گهواره را به مقصد می‌رساند. او که به فکر دمام زدن تا صبح است، اتفاقی در انبار زائر خذر که وسایل محرم در آنجا نگهداری می‌شود، زندانی می‌شود و بدین ترتیب موفق می‌شود به دمام دست یابد و تا صبحدم دمام بزند و بدین ترتیب نذرش را ادا می‌کند. در این فیلم مهوش افشار پناه، عباس علیزاده، علی قربانی، مهدی فقیه، آمنه بارانی و رحیم هودی به ایفای نقش پرداخته‌اند.
"راه طی شده"
یکی دیگر از فیلمهایی که درباره تعزیه ساخته‌شده "راه طی شده " عباس رافعی است که با تکیه‌بر فیلم‌نامه فرهاد توحیدی و با بازی شقایق فراهانی و پژمان بازغی ساخته شد. در این فیلم یک گروه فرانسوی به‌منظور انتخاب نمایش تعزیه برای جشنواره اوینیون و ساخت فیلم مستندی از مراحل آماده‌سازی و اجرای تعزیه به ایران می‌آیند. حضور این گروه موجب بروز ماجراهایی میان شبیه پوشان و شبیه گردانان تعزیه می‌شود، به‌گونه‌ای که تعزیه را تا مرز تعطیلی پیش می‌برد.
"افق "
مرحوم رسول ملاقلی پور را می‌توان یکی از فیلمهایی دانست که عاشورا و حوادث آن را دستمایه یک قصه دفاع مقدسی قرار داده است و تلاش رزمنده‌ای به نام نصرت برای انهدام سکوی الامیه را به تصویر می‌کشد که طی آن نصرت به‌تنهایی به مأموریت شناسایی و عکس‌برداری از اسکله می‌رود. هم‌رزم او، احمد که می‌داند نصرت بیمار است به دنبال او روان می‌شود. آن‌ها به محاصره‌ی دشمن درمی‌آیند. احمد نصرت را فرار می‌دهد و خود دستگیر و کشته می‌شود و با اطلاعاتی که نصرت در اختیار رزمندگان قرار می‌دهد، سرانجام اسکله الامیه توسط رزمندگان سپاه پاسداران و بسیج منهدم می‌شود. در افق جهانبخش سلطانی، سید جواد هاشمی، مهرزاد نوشیروانی، علی داروییان، حمید صالحین بازی می‌کنند.
"پرواز در شب"
یکی دیگر از آثار فاخر مرحوم ملاقلی پور به شمار می‌آید که در آن بازی فرج‌الله سلحشور جالب‌توجه است. در این فیلم یک گردان نیروهای ایران در محاصره ارتش دشمن قرار می‌گیرند و ارتباط آن‌ها با قرارگاه مرکزی قطع می‌شود، چهار نفر از رزمندگان گردان انتخاب می‌شوند تا برای درخواست کمک خود را به قرارگاه برسانند از آن میان سه تن کشته می‌شوند و یکی خود را به قرارگاه می‌رساند. مهدی نریمان فرمانده گردان کمیل با بازی (فرج‌الله سلحشور) در این فیلم برای تهیه آب آشامیدنی و در یک تشبیه فکری توسط کارگردان این فیلم همانند حضرت عباس (ع) محاصره دشمن را می‌شکند و سرانجام به آب می‌رسد و بااینکه لب‌های او خشک و رمقش کم شده یاد رزمندگان زخمی تشنه او را از نوشیدن آب منع می‌دارد و سرانجام با رسیدن نیروهای دشمن قم قمه‌های او مورد اصابت تیرهای دشمن قرار می‌گیرد و همانند علمدار خیام حسین (ع) آب به خیمه‌ها یا همان سنگرهای رزمندگان نمی‌رسد. در این فیلم علاوه بر سلحشور، علی یعقوب زاده، تاج‌بخش فناییان، جعفر دهقان، مصطفی لاجوردی، کامران نوروز و اکبر نیک‌رو به هنرنمایی می‌پردازند.
"عصر روز دهم "
آخرین فیلمی است که رسول ملاقلی پور تلاش کرد تا آن را به مرحله تولید برساند و حتی به کربلا هم‌سفر کرد اما مرگ اجازه ساخت این فیلم را به او نداد. داستان این فیلم از خرمشهر و در دوران جنگ ایران و عراق آغاز می‌شود وزندگی یک خانواده را به تصویر می‌کشد که جنگ باعث جدایی آن‌ها می‌شود و بعد از وقایع دیگری ازجمله سقوط صدام و جنگ امریکا و عراق آن‌ها همدیگر را پیدا می‌کنند. این فیلم روایت داستان دکتر مریم شیرازی است که با گروهی از پزشکان هلال‌احمر برای کمک به مردم عراق عازم این کشور می‌شود و تصمیم به جست‌وجو برای یافتن خواهر گمشده‌اش می‌گیرد. منوچهر محمدی تهیه‌کننده فیلم راه دوری نرفت و به همراه مجتبی راعی ساخت این فیلم را آغاز کردند، در "عصر روز دهم "، هانیه توسلی، آفرین عبیسی، احمدمهرانفر، سلیمه رنگزن، عبدالرضا الطائی و علیرضا پورامین به هنرنمایی پرداخته‌اند.
"دست‌های خالی"
ابوالقاسم طالبی در "دست‌های خالی" باورهای حسینی را در فیلمش به‌عنوان یک عامل متحول کننده به تصویر می‌کشد. مسعود کیمیایی نیز در سال ۷۵ در "سلطان " یکی از فصل‌های فیلم خود را به زنجیرزنی قهرمان خود در اربعین اختصاص داده که یکی از تصاویر ماندگار سینمایی در ایران است.
"کربلا جغرافیای یک تاریخ"
به کارگردانی داریوش یاری و تهیه کنندگی بهروز مفید که درسال 94 روانه سینماها شد. این فیلم در فاز نخست مروری مستند گونه بر حرکت حماسی امام حسین (ع) از ابتدا تا پس از شهادت در روز عاشورا دارد و در فاز بعدی چگونگی عزاداری در فرهنگ‌های مختلف در جهان را در ماه محرم بررسی می‌کند.
"ناسور"
به کارگردانی کیانوش دالوند و تهیه‌کنندگی مشترک محمدحسین قاسمی و داریوش دالوند در سال 94 تولید شد.این انیمیشن روایتی از زندگی عبیدالله بن حر جعفی یکی از کوفیان مکه را به تصویر می‌کشد که از امام حسین (ع) دعوت کرده تا به کوفه بیایند و زمانی که می‌شنود سپاه امام (ع) به کوفه نزدیک شده از این شهر خارج می‌شود تا با ایشان روبرو نگردد؛ اما از بد حادثه به صورت کاملا ناگهانی با ایشان روبرو شده و مجبور می‌شود دست رد به سینه امام بزند.
فیلمهای "مصائب دوشیزه " مسعود اطیابی، "سینه سرخ " پرویز شیخ طادی، "من و زیبا " فریدون حسن پور، "بال‌های سفید " مهدی هاشمی و "سهم گمشده " حسن نجفی هم به‌نوعی اشاراتی به واقعه عظیم عاشورا داشته‌اند.