گروه تجسمی: در دنیای امروز، فناوری و هنر به طور فزاینده‌ای در حال تلاقی هستند. یکی از این پیشرفت‌ها، استفاده از هوش مصنوعی (AI) در فرآیندهای هنری است. در حالی که هوش مصنوعی عمدتاً در زمینه‌های مختلف صنعتی و علمی شناخته شده ، این تکنولوژی اکنون وارد دنیای هنر و به‌ویژه کیوریتوری هنری شده است. کیوریتوری هنری به فرآیند انتخاب، سازمان‌دهی و نمایش آثار هنری اطلاق می‌شود. این فرآیند به‌طور سنتی توسط متخصصان هنری و کیوریتورهای انسان انجام می‌شد، اما امروزه سیستم‌های هوشمند و الگوریتم‌های پیچیده به بخشی از این فرآیند تبدیل شده‌اند.
در این مقاله، به بررسی روندهای فعلی استفاده از هوش مصنوعی در کیوریتوری هنری خواهیم پرداخت. این روندها شامل کاربردهای AI در خلق هنر، انتخاب و سازمان‌دهی آثار هنری و ایجاد نمایشگاه‌های دیجیتال هستند. همچنین، دیدگاه‌های منتقدان و صاحب‌نظران هنری در خصوص این تحولات و تأثیرات آنها بر دنیای هنر، به‌ویژه از منظر فلسفه هنر و اخلاقیات، بررسی خواهد شد. در نهایت، پرسش‌هایی نظیر «آیا هوش مصنوعی می‌تواند هنر را درک کند؟» و «آیا ماشین‌ها قادر به خلق آثار هنری اصیل هستند؟» مطرح خواهند شد.
2. روندهای فعلی در کیوریتوری هنری و هوش مصنوعی
در دنیای هنر امروز، هوش مصنوعی به عنوان ابزاری نوین و تاثیرگذار وارد عرصه‌های مختلف شده است. به ویژه در کیوریتوری هنری، AI نقش‌هایی فراتر از صرفاً خلق آثار هنری دارد و به کمک کیوریتورها و هنرمندان می‌آید تا فرآیندهای انتخاب، طبقه‌بندی و نمایش آثار را بهبود بخشد. در این بخش، به برخی از روندهای برجسته استفاده از هوش مصنوعی در هنر و کیوریتوری خواهیم پرداخت.
.2.1 هوش مصنوعی در خلق هنر
هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار خلاقانه، اکنون در تولید آثار هنری نقش عمده‌ای ایفا می‌کند. الگوریتم‌های پیچیده مانند شبکه‌های عصبی و یادگیری عمیق توانایی خلق تصاویر، موسیقی و حتی شعر را دارند. این تکنولوژی‌ها قادرند با تحلیل داده‌های موجود در آثار هنری گذشته، به‌طور خودکار آثاری جدید خلق کنند که گاهی اوقات از نظر زیبایی‌شناسی و مفهومی به آثار هنری انسان‌ساخته نزدیک هستند.
نمونه‌های بارز از این نوع آثار شامل پروژه‌هایی مانند DALL·E و Artbreeder هستند که از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای خلق تصاویر منحصر به فرد بر اساس توصیف‌های متنی استفاده می‌کنند. این ابزارها به هنرمندان امکان می‌دهند تا بدون داشتن مهارت‌های فنی پیچیده در طراحی، تصاویری نوآورانه و منحصربه‌فرد خلق کنند.
.2.2 کیوریتوری دیجیتال و هوش مصنوعی
در کنار خلق آثار هنری، هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای کیوریتوری دیجیتال نیز به کار گرفته می‌شود. در این فرآیند، الگوریتم‌ها می‌توانند با تحلیل داده‌ها و ویژگی‌های مختلف آثار هنری، بهترین انتخاب‌ها را برای نمایشگاه‌ها یا گالری‌های آنلاین پیشنهاد دهند. این الگوریتم‌ها قادرند الگوهای پنهانی در داده‌های هنری کشف کنند و آثار را بر اساس ویژگی‌هایی نظیر رنگ، سبک، تکنیک و مفاهیم مرتبط مرتب کنند.
در پروژه‌هایی مانند Google Arts & Culture، هوش مصنوعی می‌تواند به کاوش در مجموعه‌های هنری وسیع بپردازد و به بازدیدکنندگان تجربه‌ای منحصربه‌فرد ارائه دهد. در این پلتفرم‌ها، هوش مصنوعی می‌تواند به کیوریتورها کمک کند تا نمایشگاه‌هایی پویا و متنوع با استفاده از داده‌های دیجیتال بسازند و آنها را به‌طور هوشمندانه برای مخاطبان مختلف تنظیم کنند.
.2.3 نمایشگاه‌های هنری مبتنی بر هوش مصنوعی
نمایشگاه‌های هنری مبتنی بر هوش مصنوعی یکی دیگر از روندهای جذاب است که به سرعت در حال رشد است. این نمایشگاه‌ها معمولاً از فناوری‌هایی مانند واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) همراه با هوش مصنوعی استفاده می‌کنند تا به بازدیدکنندگان تجربه‌ای تعاملی و جذاب ارائه دهند. به‌عنوان مثال، در برخی از این نمایشگاه‌ها، هوش مصنوعی قادر است به‌طور زنده آثار هنری را تغییر داده یا به درخواست بازدیدکنندگان واکنش نشان دهد.
یک نمونه معروف از این نوع نمایشگاه‌ها، «The Next Rembrandt» است که توسط یک تیم از محققان و هنرمندان ساخته شد. در این پروژه، هوش مصنوعی بر اساس داده‌های آثار ریمبراندت، یک نقاشی جدید خلق کرد که به‌شدت شبیه آثار اصلی او بود. این پروژه به بحث‌های فلسفی و اخلاقی جدیدی در مورد مرزهای خلاقیت و هنر ایجاد کرده است.
.3دیدگاه‌های منتقدان و صاحب‌نظران هنری
با رشد روزافزون استفاده از هوش مصنوعی در دنیای هنر، بسیاری از منتقدان و صاحب‌نظران هنری نظرات مختلفی در مورد این تحولات دارند. برخی این پیشرفت‌ها را فرصتی برای بازتعریف هنر و فرآیندهای خلاقانه می‌دانند، در حالی که برخی دیگر نسبت به تأثیرات منفی آن هشدار می‌دهند. در این بخش، به بررسی برخی از این دیدگاه‌ها می‌پردازیم.
3.1 .هوش مصنوعی و تهدید یا فرصت برای خلاقیت هنری؟
یکی از سوالات مهمی که منتقدان درباره تأثیر هوش مصنوعی در هنر مطرح می‌کنند، این است که آیا این تکنولوژی تهدیدی برای خلاقیت انسانی به شمار می‌آید؟ برخی معتقدند که هوش مصنوعی قادر است تا به‌طور خودکار آثار هنری خلق کند که به هیچ‌وجه از آثار هنری انسان‌ها کم نمی‌آید. به عنوان مثال، در پروژه‌های AI مانند Obvious که در آن یک نقاشی ایجاد شده توسط یک الگوریتم در یک حراجی به قیمت بالایی به فروش رسید، این سوال مطرح شد که آیا این آثار می‌توانند به‌عنوان هنر اصیل شناخته شوند یا خیر.
منتقدانی که در این زمینه هشدار می‌دهند، معتقدند که ماشین‌ها هرگز نمی‌توانند «احساسات» یا «تجربیات انسانی» را در آثار خود جای دهند. به عبارت دیگر، خلاقیت انسانی از یک جنبه خاص فراتر از داده‌ها و الگوریتم‌ها است. آنها می‌گویند که هنر، بخشی از فرهنگ انسانی و تجربه‌های فردی است که ماشین‌ها قادر به درک آن نیستند.
3.2 .فلسفه هنر در عصر هوش مصنوعی
از دیدگاه فلسفه هنر، ورود هوش مصنوعی به عرصه هنر چالش‌های جدیدی را مطرح می‌کند. سوالات بنیادی از این دست مطرح می‌شود که آیا هنر تولید شده توسط ماشین‌ها، اصالت و ارزش هنری دارد؟ آیا خلق اثر هنری بدون دخالت انسان می‌تواند معنای هنری داشته باشد؟
به عقیده برخی از فیلسوفان هنر، در حالی که هوش مصنوعی قادر است آثار بصری جالب و جذابی تولید کند، اما نمی‌تواند «معنا» یا «ارزش‌های فرهنگی» را در اثر هنری منتقل کند. آنها بر این باورند که تنها انسان‌ها می‌توانند با تجربه‌های زیستی و فردی خود، آثار هنری با عمق و معنا بسازند.
.3.3 هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار در دست هنرمندان
در مقابل این نگرانی‌ها، برخی صاحب‌نظران معتقدند که هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان ابزاری نوین برای هنرمندان به کار گرفته شود. در این نگاه، AI نه به‌عنوان جایگزین انسان‌ها، بلکه به‌عنوان کمک‌حالی برای گسترش و تحمیل مرزهای خلاقیت در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال، هنرمندان می‌توانند از هوش مصنوعی برای ایجاد طرح‌ها، نقاشی‌ها یا حتی موسیقی استفاده کنند، اما همچنان هدایت و تصمیم‌گیری نهایی در دستان خودشان خواهد بود.
این دیدگاه بر این تأکید دارد که هوش مصنوعی نمی‌تواند به طور کامل جایگزین فرآیند خلاقانه انسانی شود، بلکه می‌تواند به آن کمک کند تا ابعاد و افق‌های جدیدی از هنر را کشف کنند. برخی از هنرمندان و کیوریتورها معتقدند که ترکیب هوش مصنوعی با تفکر انسانی می‌تواند به ایجاد آثار هنری جدید و مبتکرانه منجر شود که به‌طور سنتی از طریق تکنیک‌های معمول هنری ممکن نبودند.
.3.4 تأثیر هوش مصنوعی بر کیوریتوری هنری
در زمینه کیوریتوری، برخی منتقدان بر این باورند که استفاده از هوش مصنوعی برای انتخاب آثار هنری می‌تواند به دموکراتیک‌تر شدن دسترسی به هنر کمک کند. به این معنا که هوش مصنوعی قادر است آثار هنری مختلف را با توجه به سلیقه‌ها و نیازهای مخاطبان مختلف پیشنهاد دهد. این می‌تواند باعث شود که کیوریتوری‌ها و نمایشگاه‌ها به‌طور گسترده‌تری به سلیقه‌های متنوع مردم پاسخ دهند.
با این حال، برخی دیگر نگران این هستند که استفاده از هوش مصنوعی در انتخاب آثار هنری ممکن است منجر به تکرار و استانداردسازی شود. آنها هشدار می‌دهند که الگوریتم‌ها ممکن است نتوانند تنوع فرهنگی و ارزش‌های انسانی را در انتخاب‌ها لحاظ کنند و به‌طور ناخودآگاه به سمت تولید محتوای مشابه حرکت کنند.
.4 جنبه‌های فلسفی و اخلاقی
هوش مصنوعی در دنیای هنر نه تنها سوالات جدیدی در زمینه خلاقیت و اصالت مطرح کرده، بلکه به چالش‌های اخلاقی و فلسفی قابل توجهی نیز دامن زده است. از مالکیت آثار هنری گرفته تا حقوق معنوی هنرمندان و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی، ورود هوش مصنوعی به دنیای هنر سوالاتی پیچیده و مبهم ایجاد کرده که باید به دقت بررسی شوند.
4.1.مالکیت و حقوق معنوی آثار هنری خلق‌شده توسط هوش مصنوعی
یکی از نخستین پرسش‌های اخلاقی که در مواجهه با هنر خلق‌شده توسط هوش مصنوعی مطرح می‌شود، مالکیت این آثار است. وقتی یک الگوریتم یا سیستم هوش مصنوعی یک اثر هنری خلق می‌کند، آیا باید حقوق معنوی این اثر به سیستم‌های AI تعلق داشته باشد یا به کسی که الگوریتم را طراحی کرده است؟
در قوانین فعلی مالکیت معنوی، آثار هنری که توسط انسان‌ها خلق می‌شوند، به آنها تعلق دارند. اما در مواردی که یک ماشین این آثار را می‌آفریند، پرسش این است که آیا می‌توان آنها را به‌عنوان «آثار هنری انسانی» به حساب آورد؟ در این زمینه، برخی از متخصصان حقوقی پیشنهاد می‌دهند که هنرمندانی که از AI برای خلق آثار خود استفاده می‌کنند، همچنان باید حقوق معنوی آثار خود را داشته باشند، زیرا که هوش مصنوعی تنها ابزاری است که تحت هدایت و دستور آنها عمل کرده است.
4.2 .اخلاقی بودن استفاده از هوش مصنوعی در هنر
در کنار مسئله مالکیت، سوالات دیگری نیز در خصوص اخلاقی بودن استفاده از هوش مصنوعی در هنر وجود دارد. به عنوان مثال، آیا خلق آثار هنری به‌وسیله ماشین‌ها باعث بی‌ارزش شدن هنر و تضعیف جایگاه هنرمندان انسانی می‌شود؟ در حالی که برخی معتقدند هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار کمکی برای هنرمندان به کار رود، دیگران نگران این هستند که در نهایت هویت انسانی و تفکر خلاقانه از فرآیند هنر حذف شود.
همچنین، آیا استفاده از AI در هنر ممکن است به تولید انبوه و استانداردسازی هنر منجر شود؟ برخی معتقدند که ماشین‌ها قادر به خلق آثار هنری به‌صورت انبوه و با سرعت بسیار بالا هستند، که ممکن است نتیجه‌ای مشابه به تولید محصولات صنعتی باشد. این می‌تواند به کاهش ارزش و عمق آثار هنری منجر شود و تجربه هنری فردی و انسانی را به خطر بیاندازد.
.4.3 تأثیر اجتماعی و فرهنگی هوش مصنوعی در هنر
از منظر اجتماعی و فرهنگی، ورود هوش مصنوعی به عرصه هنر می‌تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد. یکی از مسائلی که منتقدان مطرح می‌کنند این است که استفاده گسترده از AI در هنر ممکن است باعث حذف مشاغل هنری شود. به‌ویژه در زمینه کیوریتوری و خلق آثار هنری، این سوال پیش می‌آید که آیا هوش مصنوعی ممکن است جایگزین هنرمندان، کیوریتورها و سایر متخصصان انسانی شود؟
در همین راستا، برخی معتقدند که هوش مصنوعی می‌تواند باعث ایجاد نابرابری‌های فرهنگی شود. زیرا سیستم‌های هوشمند ممکن است به سمت نهادهای بزرگتر و پلتفرم‌های جهانی متمایل شوند و بدین ترتیب هنرمندان مستقل یا کم‌نام و نشان فرصت‌های کمتری برای نمایش آثار خود پیدا کنند. این می‌تواند به از بین رفتن تنوع فرهنگی و هنری منجر شود و تنها تعداد معدودی از آثار هنری با خصوصیات خاص (که الگوریتم‌ها قادر به شبیه‌سازی آنها هستند) برتر شوند.
.4.4 آیا هنر تولید شده توسط هوش مصنوعی «هنر» محسوب می‌شود؟
در نهایت، یکی از پرسش‌های مهم فلسفی این است که آیا آثار هنری تولید شده توسط هوش مصنوعی واقعاً "هنر" به حساب می‌آیند؟. برخی معتقدند که برای آنکه یک اثر هنری به عنوان «هنر» شناخته شود، باید حاوی احساسات انسانی، تجربه‌های فردی یا حتی نیت هنرمند باشد. در این دیدگاه، هوش مصنوعی هیچ‌یک از این ویژگی‌ها را ندارد، چرا که هیچ‌گونه تجربه انسانی و درکی از مفهوم «زیبایی» ندارد. به عبارت دیگر، تنها آثار هنری خلق شده توسط انسان‌ها می‌توانند به‌عنوان هنر اصیل و معنی‌دار شناخته شوند.
اما از سوی دیگر، عده‌ای بر این باورند که هنر، نه صرفاً محصولی از انسان‌ها، بلکه فرآیندی است که از تفکر و خلاقیت ناشی می‌شود. در این نگاه، حتی اگر هوش مصنوعی نتواند احساسات انسانی را درک کند، اگر نتیجه‌ای که تولید می‌کند از نظر زیبایی‌شناسی ارزشمند باشد، می‌توان آن را به‌عنوان هنر تلقی کرد.
.5نتیجه‌گیری
با توجه به روندهای فعلی در استفاده از هوش مصنوعی در کیوریتوری هنری و خلق آثار هنری، می‌توان گفت که این تکنولوژی نقش فزاینده‌ای در تغییر منظر دنیای هنر ایفا کرده است. از یک سو، هوش مصنوعی به هنرمندان و کیوریتورها ابزاری جدید برای خلق، انتخاب، و نمایش آثار هنری می‌دهد، و از سوی دیگر، چالش‌های فلسفی و اخلاقی بسیاری را به همراه دارد که باید به دقت بررسی شوند.
از جنبه‌های فلسفی، سوالاتی درباره اصالت هنر و خلاقیت انسانی مطرح می‌شود. آیا آثاری که توسط هوش مصنوعی خلق می‌شوند، می‌توانند به‌عنوان هنر اصیل شناخته شوند؟ آیا هنر بدون تجربه‌های انسانی و احساسات اصیل می‌تواند ارزش هنری داشته باشد؟ این سوالات همچنان در حال بررسی و بحث هستند.
از جنبه‌های اخلاقی، موضوعات مانند مالکیت معنوی آثار هنری و حقوق هنرمندان، همراه با تأثیرات اجتماعی و فرهنگی، به موضوعات پیچیده‌ای تبدیل شده‌اند. در حالی که برخی هوش مصنوعی را ابزاری مفید برای تقویت خلاقیت و دموکراتیک کردن دسترسی به هنر می‌بینند، دیگران نگران از بین رفتن اصالت هنر و جایگاه هنرمند در دنیای مدرن هستند.
با این حال، به نظر می‌رسد که هوش مصنوعی همچنان به عنوان ابزاری در کنار هنرمندان و کیوریتورها باقی خواهد ماند، به‌ویژه در ایجاد فرصت‌های جدید برای تجربه‌های هنری و گسترده‌تر کردن مرزهای خلاقیت. آنچه که مهم است، درک تعادلی بین استفاده از این تکنولوژی و حفظ ارزش‌های انسانی و فرهنگی در دنیای هنر است.
در آینده، ممکن است شاهد تحولاتی بزرگتر در نحوه تعامل انسان‌ها با هنر باشیم، جایی که هوش مصنوعی نه به‌عنوان رقیب، بلکه به‌عنوان هم‌افزای خلاقیت و ابزار جدیدی برای تجربه هنری به کار گرفته می‌شود.
نویسنده: حورا خاکدامن/ نقاش،مجسمه ساز و منتقد هنری
انتهای پیام