سرویس تجسمی هنرآنلاین: نشست خبری مرمت، بازسازی و هویت بصری موزه هنرهای معاصر تهران صبح دوشنبه ۸ دی‌ماه با حضور هادی مظفری مدیرکل هنرهای تجسمی، احسان آقایی رئیس موزه هنرهای معاصر تهران و زهرا نوروزی رئیس اداره نظارت بر پروژه‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تالار رودکی برگزار شد.
هادی مظفری در ابتدای نشست درباره دلایل تاخیر در بازسازی موزه هنرهای تهران گفت: نکته اول اینکه این مرمت قرار بود در جایی انجام شود که بخشی از گنجینه هنری دنیا در آن قرار دارد و از ابتدا این مسئله مطرح بود که در زمان مرمت باید این آثار در موزه نگهداری شوند یا به جای دیگری منتقل شوند. راه‌های مختلفی در این زمینه بررسی شد و موزه‌های دیگری در کشور برای نگهداری موقت از این آثار در نظر گرفته شد، اما حجم زیاد آثار و ارزش بالای آن‌ها و ریسک امنیتی که وجود داشت باعث شد به این نتیجه برسیم که امن‌ترین جا برای نگهداری از این آثار داخل خود موزه است. این مسئله نیاز به ساخت گنجینه موقتی داشت که آثار به آن منتقل شود و طبیعتاً این گنجینه موقت نیز باید به همان اندازه گنجینه اصلی مناسب و امن بود.
مظفری ادامه داد: نکته بعدی این است که در پروژه‌های عمرانی معمولاً چند جبهه کاری با هم آغاز شده و در یک زمان‌بندی مشخص پیش می‌روند، اما در موزه به دلیل وجود این آثار ارزشمند نمی‌توانستیم بعضی از کارها را با هم پیش ببریم و بر این اساس فعالیت‌ها باید پلکانی انجام می‌شد و این مسئله نیز در زمان‌بندی پروژه تاثیر زیادی داشت. همچنین در بررسی اولیه همه جبهه‌ها مورد توجه قرار نگرفته بود و زمانی که مرمت آغاز شد موارد جدیدی به نظر آمد که یا باید از آن‌ها چشم‌پوشی می‌کردیم یا ایستادگی می‌کردیم تا این بخش‌ها نیز مرمت شود. با توجه به اینکه مرمت موزه بعد از ۴۰ سال در حال انجام بود و پس از آن نیز نمی‌توان برای مرمت‌های مختلف موزه را تعطیل کرد، تصمیم گرفته شد که تمام این جبهه‌های جدید در همین مرحله مرمت شوند.
او با اشاره به مسائل مالی مرمت موزه هنرهای معاصر گفت: سیاست شفاف‌سازی در وزارت ارشاد به این شکل است که پروژه باید بر روی سامانه گذاشته شود و افرادی که توانایی اجرایی دارند برای انجام این پروژه اعلام آمادگی کرده و پس از شرکت در مناقصه، کمترین پیشنهاد مالی انتخاب شود. اما در دو سال اخیر افزایش قیمت‌هایی پیش آمد که کاملاً پیش‌بینی‌نشده بود و درعین‌حال شیوع کرونا نیز پیش آمد که باعث شد فعالیت‌های ساختمانی مدتی تعطیل شوند. ما قول داده بودیم که پایان بهار ۹۹ موزه افتتاح می‌شود اما این شرایط باعث شد که به زمان بیشتری نیاز داشته باشیم.
پس از آن زهرا نوروزی رئیس اداره نظارت بر پروژه‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گزارشی از روند بهسازی ارائه کرد و گفت: پروژه بهسازی موزه هنرهای معاصر تهران با هدف مرمت و افزایش فضای گنجینه موزه آغاز شد. ابتدا مسئله نفوذ آب به گالری‌ها و بام‌ها وجود داشت و در این مرحله عایق سازی بام و سبک سازی سقف مطرح شد. در مرمت قبلی بر روی موزاییک‌های اولیه سقف یک لایه دیگر موزاییک قرار گرفته بود و همین مسئله باعث سنگینی سقف می‌شد. برای مرمت این بخش مجبور شدیم هر دو لایه موزاییک‌ها را برداشته و بعد عایق حرارتی و رطوبتی جدید را در منطقه قرار دهیم. در محوطه موزه نیز در بازسازی‌های قبلی تغیرات کوچکی در شکل حیات و پله‌ها ایجادشده بود که باید به شکل اصلی برمی‌گشتند. بازسازی تعمیر یا تعویض شبکه فاضلاب، لوله‌های تأسیساتی، نمای دیوارها، نرده‌ها کف‌پوش و... در محوطه موزه انجام گرفت و در بخش گالری‌ها عایق‌بندی همه کانال‌های هواساز انجام‌شده و نورپردازی جدید با سیم‌کشی جدید نصب شد و سیستم حفاظتی و امنیتی نیز اصلاح شد. به‌این‌ترتیب ابتدا مراحل بهسازی گالری‌ها انجام گرفت تا این فضا برای انتقال گنجینه مهیا شود و در مدت جابجایی گنجینه، کار مرمت به صورت کامل تعطیل شد زیرا نباید گرد و غباری در فضا وجود می‌داشت که به آثار آسیبی وارد نشود.
نوروزی ادامه داد: پیش از این کل سیستم تأسیساتی گنجینه با فضای اصلی موزه مرتبط و یکسان بود، اما در اولین قدم این مسئله اصلاح شد و حالا هیچ الحاق و ارتباطی میان گنجینه و سایر بخش‌های موزه وجود ندارد. تعویض یا بازسازی کانال‌های هوا، اضافه شدن سیستم اعلام حریق هوشمند، دستگاه‌های حفاظتی و درب‌های ضد سرقت و... نیز در این بخش صورت گرفت.
او با بیان اینکه مرمت موزه همچنان ادامه خواهد داشت افزود: سیستم اطفای حریق موزه در حال حاضر همان سیستمی است که از قبل وجود داشت اما برای سیستم اطفای حریق هوشمند به شیوه‌های خاصی نیاز داریم که هزینه بالایی دارند. مطالعات این کار انجام‌شده است و در ادامه باید مجوزهایی از سازمان میراث فرهنگی و سازمان آتش‌نشانی دریافت کنیم تا بتوانیم سیستم اطفای حریق هوشمند را اجرا کنیم.
نوروزی با اشاره به اینکه هزینه مرمت و بازسازی موزه بیشتر از رقمی است که در ابتدا پیش‌بینی شده بود گفت: اضافه شدن جبهه‌های مختلف کاری و هم چنین مسائلی که در دو سال اخیر پیش آمده باعث افزایش هزینه شد، اما با توجه به اهمیتی که موزه هنرهای معاصر برای معاونت هنری وزارت ارشاد دارد و همچنین دغدغه شخصی وزیر ارشاد برای بازسازی موزه؛ در نهایت مبلغ ۱۶۰ میلیارد ریال برای بخش‌های مطالعات، نظارت، خرید تجهیزات و اجرای کار هزینه شد.
در بخش دوم این جلسه که با حضور رضا عابدینی، طراح هویت بصری موزه همراه بود، احسان آقایی گفت: هر نهاد معتبر در دنیا دارای یک هویت بصری است و اصولا این رویکرد از موزه‌ها آغاز شد، زیرا دارای فعالیت‌های متعددی هستند و برای اینکه مخاطبان متوجه تعلق این رویدادها به یک موزه شوند از یک هویت بصری یکپارچه استفاده می‌شود. با این حال موزه هنرهای معاصر از ابتدا فاقد هویت بصری بود و در حدود سال ۷۰ بود که از جواد پویان خواسته شد که یک نشانه برای موزه طراحی کند. در سال‌های بعدی صداقت جباری یک فونت برای آن نشانه طراحی کرد و در سال‌های مختلف کارهای متفاوتی انجام شد که هیچ ارتباطی با هم نداشتند. اما در دوره جدید تصمیم گرفته شد که هویت بصری برای موزه هنرهای معاصر طراحی شود.
او درباره انتخاب رضا عابدینی برای این کار گفت: زمانی که متوجه شدیم رضا عابدینی به ایران برگشته است برای شرکت در بی‌ینال ونیز با ایشان همکاری داشتیم. پس از آن بحث‌هایی درباره طراحی هویت بصری موزه به وجود آمد و جلسات متعددی داشتیم و در نهایت با توجه به سوابق کاری درخشان رضا عابدینی و فعالیت‌های بین‌المللی او که باعث شده است در میان طراحان گرافیک برتر جهان قرار بگیرد، از او برای طراحی هویت بصری موزه دعوت کردیم.
در ادامه رضا عابدینی با بیان اینکه در ایران اتفاق‌های خوب فرهنگی و هنری همیشه زیر سایه هدایت روشنگرانه و حضور مدیران درست در پروژه‌ها صورت گرفته است، گفت: وقتی مسئله طراحی هویت بصری موزه مطرح شد دو احساس متفاوت داشتم اول اینکه به دلیل مواجهه با یک پروژه ملی بار سنگین را بر دوش خود احساس می‌کردم و از سوی دیگر می‌خواستم کاری انجام شود که ایده‌های مختلف را تأمین کند و معاصر بودن این موزه را حفظ کند.
عابدینی افزود: هیچ سابقه‌ای برای هویت بصری موزه وجود ندارد و در سال‌های گذشته تنها فعالیت‌های پراکنده انجام‌شده است که بسیاری از آن‌ها درخشان هستند و شخصاً آن‌ها را در آرشیو خود نگهداری می‌کنم. اما در آن سال‌ها طراحان و مدیران وقت به این مسئله فکر نمی‌کردند که موزه‌ای در این حد با این آثار ارزشمند که جایگاه مهمی در میان موزه‌های هنرهای معاصر جهان دارد، نیاز به طراحی هویت بصری داشته باشد. البته این مسئله در جهان هم عمری در حدود ۲۰ سال دارد و پیش از آن تمرکزی بر روی هویت بصری وجود نداشت. اما چنین فضایی که فعالیت‌های متفاوتی دارد اگر هویت بصری مشخص نداشته باشد مخاطبان نمی‌توانند این فعالیت‌ها را ردیابی کنند.
عابدینی ادامه داد: در بحث‌های اولیه ما این مسئله مطرح شد که چگونه از آن چیزی که موجود است استفاده کنیم و آن را گسترش دهیم. در ده سال اخیر فعالیت من بیشتر بر روی هویت دیداری پویا تمرکز داشته است و خاصیت این هویت آن است که می‌تواند به شکل‌های مختلف درآید و در فضاهای مختلف مورد استفاده قرار گیرند و درعین‌حال هویت اصلی را همچنان نگه دارند. بر همین اساس به مطالعه بر روی موزه‌های بزرگ دنیا پرداختم تا ببینم آن‌ها از چه هویت بصری استفاده کرده‌اند.
او با ذکر مثال‌ها و نمایش نمونه‌هایی از موزه‌های مطرح دنیا، درباره هویت پویا گفت: مهم‌ترین مشکل برای طراحی هویت بصری این است که بتوانیم آن را گسترش دهیم و در تمام انتشارات، شبکه‌های اجتماعی و... استفاده کنیم و درعین‌حال این هویت بصری تکراری و یکنواخت نشود.
او با بیان اینکه بسیاری از موزه‌های دنیا در حدود ۵ سال اخیر لوگو یا هویت بصری خود را تغییر داده‌اند گفت: بعد از این مطالعات به این مسئله پرداختیم که چه چیزهایی در موزه داریم. تایپوگرافی ساده‌ای که نام موزه هنرهای معاصر تهران با فونت "زر بولد" نوشته شده است به نظر من انتخاب جالب و هوشمندانه‌ای در آن زمان بود، زیرا از خوشنویسی سنتی ایرانی دور شده و به فضای هنر مدرن که خاستگاه این موزه بود نزدیک شده است. همچنین متوجه شدیم که نشانه موزه در طول سال‌ها به شکل‌های مختلفی تغییر کرده و طراحان مختلف در آثار خود با تغییراتی جزئی از آن استفاده کرده‌اند که کاری غیرحرفه‌ای است. در ادامه ایده‌های مختلفی برای استفاده از این نشانه طراحی کردیم اما به نتیجه دلخواه نرسیدم.
عابدینی افزود: پس‌ازآن بار دیگر به مطالعه در موزه‌های جهان پرداختم و متوجه شدم که بسیاری از موزه‌ها به‌طورکلی نشانه‌های قدیمی خود را کنار گذاشته و به طراحی نشانه جدید پرداخته‌اند. همین مسئله باعث شد که درخواست کنم نشانه جدیدی برای موزه طراحی شود و با وجود اینکه نشانه قدیمی موزه را بسیار دوست دارم، اما با این لوگو هیچ کاری نمی‌توانستیم انجام دهیم. بنابراین به فکر طراحی نشانه جدید افتادم و این بار به جای این که به شکل ظاهری ساختمان موزه توجه کرده و از آن الهام بگیریم، به سراغ پلان موزه رفتم و فرمی شبیه مربع را از آن برداشت کرده و بر آن اساس المان‌های مختلف را طراحی کردیم که می‌تواند به شکل‌ها و اندازه‌های مختلف درآید و در فضاهای گوناگون استفاده شود.
او با اشاره به اینکه طراحی فونت اختصاصی برای فعالیت‌های موزه انجام خواهد شد گفت: برای فونت نوشتاری موزه تمام فونت‌های فارسی موجود را بررسی کردم و احساس کردم هیچ‌کدام بهتر از همان "زر بولد" که از ابتدا برای نوشتن نام موزه انتخاب شده، نیست. به همین دلیل آن فونت را نگه داشتیم و در حال حاضر دامون خانجان‌زاده در حال طراحی فونت اختصاصی برای موزه است تا در آینده همه کتاب‌ها، کاتالوگ‌ها و مطالب منتشر شده توسط موزه با این فونت منتشر شوند.
عابدینی درباره تغییر نشانه موزه از فرم آشنای بادگیرها به یک فرم جدید گفت: موزه هنرهای معاصر تهران قرار است که در کشورهای مختلف دیده شود و باید نشانه آن چیزی باشد که در همه دنیا قابل پذیرش باشد. درعین‌حال نمی‌خواستم از تصویری اگزوتیک استفاده کنم که کاملا نشان ایرانی دارد و بارها تکرار شده است. درست است که فرم بادگیرها بسیار جذاب بود و برای همه مخاطبان جا افتاده است و الان ممکن است هویت بصری جدید و این نشانه جدید برای همه عجیب به نظر برسد، اما مدتی زمان لازم است تا مخاطب به این طرح عادت کند و امکانات آن را در فضاهای مختلف ببیند.
او درباره رنگ استفاده شده در هویت بصری موزه گفت: رنگ اصلی هویت بصری موزه رنگ نارنجی است و در کنار آن از رنگ‌های خنثی سیاه، سفید و خاکستری استفاده شده است. رنگ نارنجی ناپخته با رویکرد معاصر بودن استفاده شده است. شاید به نظر می‌رسید باید از رنگ‌های ایرانی مانند اکر، فیروزه‌ای و... استفاده شود تا هویت ایرانی بهتر منتقل شود، ولی ما درباره موزه‌ای صحبت می‌کنیم که بر اساس مدرنیسم شکل گرفت و قرار است فعالیت‌هایی با موزه‌های دنیا داشته باشد.
در ادامه احسان آقایی نیز گفت: قرار نیست که لوگوی قدیمی کاملاً کنار گذاشته شود، بلکه در کتاب‌ها و سایر فضاهایی که امکان‌پذیر باشد از این لوگو استفاده خواهیم کرد. هویت بصری به این معناست که زبان جدیدی طراحی شده تا بتوان با جهان هنر ارتباط بهتری برقرار کرد. من بارها شاهد بودم که کیوریتورهای خارجی که برای رویدادهای مشترک به موزه می‌آمدند از ما یک گایدلاین بصری درخواست می‌کردند تا بتوانند برنامه‌های خود را با آن طراحی کنند، اما هیچ وقت چنین چیزی نداشتیم. هویت بصری موزه ما را به یک موزه استاندارد که هویت بصری دارد تبدیل می‌کند. همچنین در کنار هویت بصری به هویت صوتی موزه هم توجه داشتیم تا دوستانی که در این بخش مشغول هستند از این پس در همه موارد سمعی و بصری که منتشر می‌شود از موسیقی‌ها و ادوات صوتی استاندارد و یکپارچه استفاده کنند.
در پایان این جلسه هادی مظفری گفت: بارها درباره زمان بازگشایی موزه خلف وعده شده و قول‌هایی داده بودیم که نتوانستیم آن‌ها را عملی کنیم. شرایطی که برای کشور پیش آمد و نگرانی که برای موزه و آثار آن داشتیم باعث شد کار بازسازی به طول انجامد و تلاش کردیم همیشه مطمئن‌ترین راه را حتی اگر طولانی‌تر باشد انتخاب کنیم. در این مدت نشست‌های متعددی با رسانه‌ها برگزار کردیم تا روند کار کاملا برای مخاطبان و جامعه هنری شفاف باشد و امیدواریم که تا قبل از پایان دی‌ماه موزه هنرهای معاصر بازگشایی شود.