سرویس تجسمی هنرآنلاین: برای حفظ ارزش‌های فرهنگی و هنری نیاز به داشتن برنامه‌های مدون است. نیاز به شناسایی ظرفیت‌ها و استفاده بهینه از داشته‌هایی است که می‌توانند در صحنه هنری کشور تبلور داشته باشند. اما چیزی که همواره در تاریخ ما به خوبی به آن پرداخته نمی‌شود، موضوع برنامه‌ریزی برای تجلی هنرها و ایفای نقش در عرصه فرهنگ‌سازی است.
چند ماه است که موضوع خوشنویسی اسلامی و درخواست ثبت آن به نام ترکیه در یونسکو می‌گذرد و تاکنون نقد و نظرهای مختلفی در این رابطه صورت گرفته است. اگرچه در این میان نمی‌توان از کم کاری نهادهای دولتی مثل وزارت میراث فرهنگی به سادگی گذشت، اما نمی‌توان تنها این نهاد را مقصر دانست زیرا با بررسی بیشتر می‌توان غفلت‌های صورت گرفته را در جای جای برنامه‌ریزی فرهنگ و هنر کشور دید. در ایران با توجه به حضور فراوان اساتید خوشنویسی در تمامی خطوط، در سال چند نمایشگاه خوشنویسی در کشور برگزار می‌شود؟ اینکه ایران با داشتن این همه خوشنویس و این همه جشنواره‌های هنری که در موازی‌کاری با هم برگزار می‌شوند چرا یک جشنواره بین‌المللی در عرصه خوشنویسی ندارد. با وجود نهادی مانند انجمن خوشنویسان ایران چرا کارکرد آن تنها در زمینه آموزش است؟ اینکه با وجود تاسیس موزه خوشنویسی چرا این مکان تاکنون برنامه مدونی برای برپایی نمایشگاه‌های خوشنویسی ندارد و بسیاری از سوالات دیگر که نشان می‌دهد هیچ برنامه‌ای برای ایجاد ظرفیت بین‌المللی برای هنر خوشنویسی نداریم؛ هنری که بدون شک در ایران بالیده و امروز ترکیه و برخی از کشورهای عربی برای ثبت آن با برپایی نمایشگاه‌های بزرگ و فستیوال‌های بین‌المللی اقدام کرده و قطعا نیز موفق خواهند بود.
برای اینکه بهتر به وجود نبود برنامه‌ریزی در سطح هنری کشور اشاره کنیم؛ می‌توانیم به پرونده دیگری که ایران و برخی از کشورهای همسایه برای هنر مینیاتور برای ثبت در اجلاس یونسکو 2020 ارائه دادند، اشاره داشته باشیم.
پرونده ثبت هنر مینیاتور به‌صورت مشترک و با حضور کشورهای ایران، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و آذربایجان برای اجلاس 2020 یونسکو ارائه شده است که به دلیل شیوع ویروس کرونا هنوز زمان بررسی این پرونده مشخص نشده است. اگرچه این هنر، میراثی مشترک برای کشورهای ارائه دهنده این پرونده است و نمی‌توان درباره این هنر مثل خوشنویسی اسلامی ادعا مالکیت کرد؛ اما چیزی که نشان‌دهنده کم‌کاری جامعه هنری ایران است، این موضوع است که ایران با داشتن چند مکتب هنری مهم در زمینه مینیاتور و نگارگری، چرا در زمان حال حاضر حتی در طول سال یک نمایشگاه با این موضوع در گالری‌های کشور برگزار نمی‌شود؟ چرا با وجود چندین دانشگاه و خروجی سالانه دانشجویان آنها هیچ فضایی برای ارائه این هنر در کشور وجود ندارد؟ و چرا نهادهای متولی مانند میراث فرهنگی که چندین موزه نیز دارند در طول سال حتی یک نمایشگاه مینیاتور و نگارگری برگزار نمی‌کنند.
این در حالی است که ترکیه همچون خوشنویسی، برنامه مدونی برای هنر مینیاتور نیز دارد و در حال حاضر نمایشگاهی در موزه پرا یکی از موزه‌های مهم استانبول با حضور هنرمندان کشورهایی که با آنها پرونده این هنر را به یونسکو ارائه داده برپا کرده و حتی آثار هنرمندان برخی دیگر از کشورهایی که در هنر مینیاتور نقش داشتند را در این نمایشگاه در معرض دید علاقمندان قرار داده تا همزمان با ثبت این پرونده در یونسکو، حتی نمایشگاه خود را نیز برای علاقمندان و گردشگران تبلیغ کند؛ چیزی که حتی می‌توان مطمئن بود که به ذهن مدیران میراث فرهنگی که این پرونده را به یونسکو ارائه دادند نیز نرسیده است.
در ادامه نگاهی می‌کنیم به نمایشگاه "مینیاتور 2.0: مینیاتور در هنر معاصر" که تا 17 ژانویه 2021 در موزه پرا پذیرای علاقمندان به این هنر است.
نمایشگاه مینیاتور در هنر معاصر
نمایشگاه "مینیاتور 2.0: مینیاتور در هنر معاصر" با محوریت نوجویی در این هنر توسط گالری "توزون اقلو و اوزکارا" (Tüzünoğlu and Özkara) برنامه‌ریزی و برپا شده است.
این نمایشگاه با کیوریتوری آزرا توزون (Azra Tüzünoğlu) و گولچه اوزکارا (Gülce Özkara)، بیش از 40 اثر از 14 هنرمند از کشورهای مختلف از جمله ترکیه، ایران، پاکستان، هند، عربستان سعودی و آذربایجان را به نمایش گذاشته است.
در این نمایشگاه آثار حمرا عباس (Hamra Abbas)، رشاد آلاکبراف (Rashad Alakbarov)، هالیل آلتیندره (Halil Altındere)، دنا اوارتانی (Dana Awartani)، فریدون آو (Fereydoun Ave)، جانان (CANAN)، نورعلی چگانی (Noor Ali Chagan)، جانسو چاکار (Cansu Çakar)، هایو قهرمان (Hayv Kahraman)، عمران قریشی (Imran Qureshi)، نیلیما شیخ (Nilima Sheikh)، شاهپور پویان (Shahpour Pouyan)، شاه‌زیا اسکندر (Shahzia Sikander) و سایرا واسیم (Saira Wasim) در معرض دید عموم قرار گرفته است.
گالری "توزون اقلو و اوزکارا" (Tüzünoğlu and Özkara) در معرفی این نمایشگاه آورده است: "نظر به اینکه هنر مینیاتور از نظر تئوری سرشار از مفاهیم متنوع است، امروز گالری "توزون اقلو و اوزکارا" (Tüzünoğlu and Özkara) خلاصه‌ای از اهداف برگزاری نمایشگاه را با محوریت نگاه به مینیاتور نه به عنوان یک اثر تاریخی بلکه نگاه به آن در مقام یک رشته هنری خاص و با تاکید بر توان ساختار نظری، مطرح کرده است. آثار ارائه شده در این رویداد بیشتر به خود مینیاتور پرداخته است در تقابل با اندیشه‌هایی که به‌گونه‌ای این هنر را با خاطره‌پردازی در گذشته نگاه داشته و آن را از محتوای فرهنگی منفصل می‌کند.
این نمایشگاه از مینیاتور معاصر به عنوان ابزاری برای تعریف مقاومت استفاده می‌کند. فراتر از مقایسه شرق -غرب، پاسخگوی سؤالات مربوط به هنر و جامعه است و همزمان به مخاطب نشان می‌دهد (گوشزد می‌کند) که اشکال دیگری از زندگی و تفکر وجود دارد.
مباحث مشکل‌ساز مانند استعمار، نابرابری اقتصادی، سیاست، هویت، مبارزه با نمونه‌های سنتی، خشونت اجتماعی، مهاجرت اجباری در نمایشگاه "مینیاتور 2.0" با ایجاد زمینه به مخاطب کمک می‌کند تا تغییر ساختار جامعه، تکرار الگوها و معانی فرهنگی را بهتر درک کند."
نگاهی به آثار نمایشگاه "مینیاتور 2.0"
جانان (CANAN) دو اینستالیشن در این نمایشگاه با عنوان "زیبایی و حیوان" (شیر و غزل)( The Beauty and the Beast) ،"آدامز و اوز" (Adams and Eves) و مجموعه‌ای از نقاشی‌هایش با عنوان "Falname" را به نمایش گذاشته است. او در آثارش به گذشته ترکیه توجه خاصی دارد و به انتقاد بصری از فرآیند مدرنیزاسیون (نوسازی) ترکیه می‌پردازد.
سه اثر از هالیل آلتیندره (Halil Altındere)، هنرمند معاصر کشور ترکیه در این نمایشگاه ارائه شده، تابلوی "سالگرد جلوس سلطان بر تخت با پهپاد" (Sultan’s Accession to the Throne Ceremony with Drone) که آن را به اثر هنری "کاپیدالی کنستانتین"( Kapıdağlı Konstantin) در قرن 18 ارجاع داده است. اثر دیگر او "تسلا برای ماه" (Tesla to the Moon) براساس طرز فکری که در قرن 16 توسط برخی دانشمندان از قرن بیست و یکم تجسم شده با تلقیق المان‌هایی از مینیاتور کلاسیک و فیگورهای امروزی خلق کرده است. هالیل در "سلیمان باشکوه در حال رفتن به نماز جمعه" با یک اثر نو که اشاره به نقاشی و طراحی پانارامونیک که توسط زاخریس وهم (Zacharias Wehme) در قرن 16 کشیده شده، طراحی کرده است. مضامین کارهای این هنرمند تلفیق سنت و مدرنیته است و به بررسی موضوعات اجتماعی می‌پردازد از جمله بررسی زندگی روزمره و خرده فرهنگ‌های کشور ترکیه .
کانسو چاکار (Cansu Cakar) با تابلوی "هزار جوهر" (A Thousand Ink) و اثر جدیدش "رحیمه" (Rahime) در این نمایشگاه حضور دارد. او در آثارش به پیوند روش‌های سنتی هنر ترکیه و تکنیک‌های معاصر توجه ویژه‌ای دارد. کانسو با تلقیق نمادهای عربی و شرقی در مینیاتور معضلات زندگی در ترکیه را به تصویر می‌کشد.
اما یکی دیگر از چهره‌‌های پیشرو نسل امروز مینیاتور، عمران قریشی (Imran Qureshi) است. اینستالیشن قریشی با عنوان "مسیر بی‌پایان حافظه" (Seeming Endless Path of Memory) و یک ویدئو با عنوان "تنفس"(Breathing) ترکیبی منحصر به فرد از زبان رسمی نقوش معاصر، نقاشی انتزاعی و تکنیک‌های سنتی است که به همراه نقاشی‌هایش در این نمایشگاه ارائه شده است.
سایرا واسیم (Saira Wasim) هنرمند معاصر پاکستانی در این نمایشگاه از سبک نگارگری ایرانی بهره برده که بطور گسترده در آسیای جنوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سبک به عنوان ابزاری تاثیرگذار در هنر سیاسی و فرهنگی تبدیل شده است. واسیم در اثرش نحوه حاشیه‌نشینی کودکان مهاجر در تلویزیون‌های غربی را زیر سؤال می‌برد. اثر دیگر هنرمند "Silent Plea" که اقتباسی از تابلو مدونا (Madonna)، نقاشی معروف قرن نوزدهم توسط نقاش فرانسوی ویلیام بوگورو( William Bouguereau) است.
نقاشی "شاه عباس و پرده‌دار" فریدون آو هنرمند شناخته شده ایران نیز که موضوع مرز بین حریم شخصی و حریم اجتماعی (اندرونی و بیرونی) را نشان می‌دهد، اقتباسی است از نقاشی قرن 17 محمد قسیم موسویر (Muhammad Qasim Musavvir) که در موزه لوور نگهداری می‌شود.
رشاد آلاکبراف (Rashad Alakbarov) نیز صحنه‌های غیرمنتظره‌ای را با اشیا حاضر آماده خلق می‌کند. او از نور و سایه بعنوان عناصر اساسی (بنیادی) در آثار خود استفاده می‌کند که می‌توان از آنها به عنوان نقاشی سایه نام برد. راشاد از اشیا فلزی، پلاستیک و دوریختنی‌ها استفاده می‌کند که این ترکیبات تنها می‌توانند به کمک یک منبع نوری دیده شوند.
مینیاتور نورعلی چگانی (Noor Ali Chagan) از آجرهای سفالی و آثاری از نقاشی‌های دیواری یا تبلیغاتی در معرض دید مخاطبان قرار گرفته است. نکته جالب این است که مصنوعی بودن مواد یافت شده همانند آجر توهماتی است که توسط هنرمند برای بیننده ایجاد شده است.
اینستالیشن و ویدئو دنا آوارتانی (Dana Awartani)، در یک خانه خالی در یکی از محله‌های قدیمی جده، جایی که پدربزرگ و مادربزرگ او روزی در آنجا می‌زیستند ساخته شده. هنرمند شروع به پوشاندن کف خانه با شن به شیوه‌ای نموده که یادآور خانه‌های قدیمی عربی و همچنین کاشی‌های هندسی است که هنر اسلامی سنتی را شکل می‌دهد. زمانی که این کار سخت و دشوار تکمیل شد، او شروع به جارو کردن کف به روشی نمادین نمود که اشاره به تخریب این میراث فرهنگی دارد.
ارتباط میان خانه، هویت فرهنگی و هندسه اسلامی در آثار حمرا عباس (Hamra Abbas)، به روشنی دیده می‌شود. الگوی هندسی هنرمند با استفاده از دو نوع سنگ مرمر با رنگ‌های مختلف، یادآور سفال‌های کف خانه‌ها و همچنین تزئینات حاشیه‌ای در مینیاتورها است.
شاهپور پویان (Shahpour Pouyan)، در آثارش از فرهنگ برای تمرکز بر روی مفاهیم پایه‌ای همانند قدرت، استبداد و حاکمیت استفاده می‌کند. مینیاتورهای ایرانی الهام‌بخش اوست و آثار این هنرمند به فرهنگ‌های سومری، بابلی، فارسی و هندی اشاره دارند.
موزه پرا (Pera Müzesi) یک موزه هنری است که در استانبول،ترکیه، واقع شده است. این موزه در سال 2005 توسط سونا و اینان کوچ تاسیس شد. این موزه توجه خاصی به آثار نقاشی مرتبط با نگارگری عثمان، هنر شرق‌شناسی در سده 19 میلادی و آثار برجسته مرتبط با کاشی و سرامیک چینی دارد.
نمایشگاه نمایشگاه "مینیاتور 2.0: مینیاتور در هنر معاصر" تا 17 ژانویه 2021 پذیرای علاقمندان به هنر مینیاتور است.