سرویس تجسمی هنرآنلاین: در طول تاریخ هنر یکی از مهم‌ترین سوژه‌های هنرمندان جهان وقایع اجتماعی تأثیرگذاری بوده است که بر هنر و فرهنگ آن جامعه نیز تاثیرات عمیقی گذاشته است. انقلاب‌ها، جنگ‌ها، جنبش‌های مدنی و... چنان تاثیری بر نحوه زندگی مردم یک جامعه دارند که خودبه‌خود بخشی از هنرمندان جامعه را به واکنش نشان دادن، وادار می‌کنند و آنها به عنوان بخشی از مردم و زبان گویای آنها، به خلق آثاری می‌پردازند که گاه به سندی تاریخی تبدیل می‌شود. تابلوی سوم ماه مه اثر فرانسیسکو گویا و نقاشی گرنیکا اثر پابلو پیکاسو از مطرح‌ترین نمونه‌های جهانی آثار هنری هستند که تحت تاثیر یک واقعه اجتماعی و سیاسی خلق‌شده و به یادمانی جاودانه از فجایع انسانی تبدیل شده‌اند.
در ایران نیز وقایع اجتماعی متعددی رخ داده که گاه سوژه آثار هنرمندان شده است. اوج این رویکرد در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بود و در آن زمان تعدادی از هنرمندان با پرداختن به مضامین اجتماعی و سیاسی، آثاری را خلق کردند که به نام هنر انقلاب شناخته شدند.
واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ که به نام "جمعه سیاه" مشهور شد، یکی از اتفاقاتی است که در تاریخ ایران ثبت شده است. در این تاریخ تظاهرات انقلابیون در محلات اطراف میدان ژاله در تهران، با سرکوب خونین توسط نیروهای نظامی مواجه شد و تعداد زیادی از مردم به شهادت رسیدند. این فاجعه نه تنها تاثیر زیادی بر همه مردم جامعه داشت و آنها را بیش از پیش به سوی انقلاب اسلامی رهنمون کرد، که در آثار تعدادی از هنرمندان نیز تبلور یافت.
کاظم چلیپا از هنرمندان شاخص انقلاب یکی از افرادی است که تابلویی را با موضوع واقعه 17 شهریور خلق کرده است. او که در نوجوانی نقاشی سنتی را نزد پدرش فراگرفت، پس از ورود به هنرستان با هنر کلاسیک و مدرن آشنا شد و از همان دوره تحصیل در هنرستان جرقه آثار انقلابی برای او زده شد. او که در جریان واقعه 17 شهریور حضور داشت، از نزدیک این فاجعه را درک کرد و صحنه‌ای که در مقابل چشمانش اتفاق افتاده بود را در تابلویی به تصویر کشید. او در این تابلو به نمایش لحظات پس از کشتار مردم پرداخته است. در پیاده روی خونین و در کنار جنازه‌های افتاده روی زمین، زنی را می‌بینیم که بالای سر جسد همسر خود نشسته است و با بهت به اطراف نگاه می‌کند.
حبیب‌الله صادقی نیز از نقاشانی است که به عنوان هنرمندان انقلاب شناخته می‌شوند. او که خود در محل اجتماع و تظاهرات مردم حضور داشت، حین هجوم گارد رژیم پهلوی آسیب دید و به زمین افتاد و پیکر خونین شهدا بدن او را پوشاند. چنین تجربه‌ای باعث شد که بعدها حبیب‌الله صادقی چند تابلو درباره واقعه ۱۷ شهریور نقاشی کند و آن فضای پر دود و آتش و شجاعت ستونی مردم را به تصویر بکشد. صادقی در یکی از این آثار لحظه فرار مردم وحشت‌زده از مقابل گلوله‌ها را نمایش داده است، درحالی‌که در مقابل آنها جنازه مرد جوانی روی دست می‌رود و سراسر فضای پشت سر آنها غرق به خون است.
ایرج اسکندری یکی دیگر از هنرمندانی است که اثری در ارتباط با این واقعه خلق کرده است. او تحت تأثیر تظاهرات میدان ژاله و تیراندازی مأموران به زنانی که در صف جلو قرار داشتند، تابلویی را خلق کرده است که از یکی دیگر از آثار ارزشمند تاریخ هنر الگو گرفته است. تابلوی "آزادی هدایتگر مردم" که توسط اوژن دولاکروا در سال ۱۸۳۰ میلادی و در ارتباط با انقلاب فرانسه خلق شده بود، الهام‌بخش اسکندری بود تا اثری در ابعاد ۶ در 5 متر را به وجود آورد. اما این تابلو در سال‌های ابتدایی انقلاب، در جریان نمایشگاهی در موزه هنرهای معاصر تهران مفقود شد. در این تابلو انبوه جمعیتی دیده می‌شوند که بدون جزییات و با حجمی از رنگ خاکستری ترسیم شده‌اند، اما در جلوی صحنه پیکرهای گلگونی قرار دارند که با شلیک سربازان به خاک افتاده‌اند.
کوروش، بهزاد و اسماعیل شیشه‌گران سه برادر هنرمندی هستند که در سال‌های اوج‌گیری انقلاب به صورت خودجوش و بدون سفارش گرفتن از شخص یا نهادی، به طراحی پوسترهای مرتبط با شرایط روز جامعه می‌پرداختند و با استفاده از چاپ سیلک اسکرین آنها را به دست مردم می‌رساندند. بیشتر این آثار به دلیل فضای بسته و خفقانی که وجود داشت بدون امضای طراح به چاپ می‌رسیدند.
زنده‌یاد اسماعیل شیشه‌گران در پوستری که با عنوان "جمعه سیاه" به چاپ رساند، به جای نمایش صحنه حادثه، به ساعت‌ها و روزهای بعد از آن پرداخته و کفن‌های سفیدی که منظم در کنار هم قرار گرفته‌اند را به عنوان نماد شهدای واقعه 17 شهریور نشان داده است. در این اثر مانند سایر پوسترهایی که در آن دوران توسط این سه برادر خلق شد از رنگ استفاده چندانی نشده است و سیاه و سفید و قرمز به شکلی نمادین در کنار هم قرار گرفته‌اند.
البته از این واقعه عکس‌هایی توسط عباس ملکی نیز گرفته شد که پس از پیروزی انقلاب منتشر شدند.
