سرویس تجسمی هنرآنلاین: احمدبن شمس‌الدین محمد نیریزی یا میرزا احمد نیریزی، از بزرگترین خوشنویسان خط نسخ و کاتب قرآن در قرن دوازده هجری است. او در اواخر حکومت صفوی در شهر نیریز فارس متولد شد اما تاریخ تولد و وفات او مشخص نیست.
احمد نیریزی در خط‌های شکسته و نستعلیق مهارت داشت اما او را به عنوان بزرگترین خوشنویس خط نسخ ایران می‌شناسند. او شیوه خاصی از خط نسخ را به وجود آورد که مورد استقبال خوشنویسان پس از او قرار گرفت و به نسخ ایرانی شهرت یافت. او فراگیری خط نسخ را نزد آقا ابراهیم قمی آغاز کرد و از روی خط علاءالدین تبریزی بسیار مشق کرد، اما سرانجام شیوه نویی در خط نسخ به وجود آورد که تا مدت‌ها سرمشق نسخ‌نویسان ایران شد. شهرت احمد نیریزی در خط نسخ و ثلث هم‌پایه شهرت میرعماد در نستعلیق و درویش عبدالمجید در خط شکسته است.
میرزا احمد از آغاز جوانی به خوشنویسی مشغول بوده و در زمان زندگی و پس از درگذشتش چنان شهرتی داشت که استقبال از آثارش باعث می‌شد آثاری که به قلم اساتید دیگر بود با نام او امضا و فروخته شوند. نیریزی در طول بیش از نیم قرن خوشنویسی درآمد فراوانی از این راه داشت اما به مقدار اندکی از آن قناعت می‌کرد و بقیه را به فقرا می‌بخشید. در یکی از قطعات به خط او نوشته شده است: "در مدت عمر شصت هزار تومان حق‌التحریر و حق‌الکتاب دریافت داشته‌ام."
قرآن‌نویسی در طول قرن‌های متمادی در کشور ما رواج داشت و اوج این هنر ارزشمند را می‌توان در عصر صفوی دید. در قرن‌های ۱۱ و ۱۲ قمری قلم نسخ به دست استادانی مانند محمدابراهیم قمی، عبدالله محمدحسن یزدی، محمدحسن کازرونی و... رونق تازه‌ای گرفت؛ اما احمد نیریزی این خط را به اوج کمال رساند و با وجود اینکه تا قرن ۱۴ خوشنویسان برجسته‌ای از او پیروی کرده و آثاری به شیوۀ او پدید آوردند، مقام او در نسخ جلی دست‌نیافتنی ماند.
اگرچه نیریزی در برخی قطعات خود تواضع بسیاری به اساتیدش ابراز می‌دارد، اما او توجه خاصی به شیوه یاقوت مستعصمی داشت و آن را سرمشق خود قرار داد و ممارست فراوان موفق به ابداع نسخ ایرانی شد. او به شیوه نسخ یاقوتی و نسخ ریحانی که تا پیش از آن در کتابت مصاحف ایرانی رواج داشت پایان داد و کاتبان ایرانی پس از دوره صفویه شیوه نیریزی را سرمشق خود قرار دادند و پس از آن محمد شفیع ارسنجانی، کاتب به نام قرآن کریم در دوره قاجاریه شیوه نسخ ایرانی را به کمال رساند.
قلم میرزا احمد در نسخ دارای لطافت، ملاحت و استحکام است. او به اتصالات قوت بیشتری داد و تناسب بیشتری در کلمات به وجود آورد. اعراب‌گذاری در خط او به گونه‌ای است که چشم را به سمت کلمه بعدی هدایت کرده و خواندن را آسان‌تر می‌کند.
او در حدود سال ۱۱۰۰ هجری قمری به دعوت آخرین پادشاه صفویان به اصفهان مهاجرت کرد و در دربار صفوی به کتابت قرآن، ادعیه و نسخ دینی پرداخت و از پادشاه صفوی لقب "سلطانی" را دریافت کرد. میرزا احمد، خوشنویس پرکاری بود که به سبب پشتیبانی مادی و معنوی شاه سلطان حسین صفوی و درباریان او، آثار بسیاری را کتابت کرد و مجموعه آثار باقی‌مانده و منسوب به او بیشتر از آثار هر خوشنویس دیگری است. با این‌حال وجود نسخه‌های جعلی و ثبت شدن آثار خوشنویسان دیگر به نام او باعث می‌شود در اصالت تعدادی از این آثار تردید وجود داشته باشد.
اولین اثری که از احمد نیریزی شناخته شده است کتاب صحیفه سجادیه‌ای است که در سال ۱۰۸۷ قمری کتابت شده است. گفته می‌شود که ۹۹ مجلد قرآن، ۷۷ مجلد صحیفه و بسیاری از ادعیه و مرقعات دیگر به خط او باقی‌مانده است، درحالی‌که تعداد قرآن‌هایی که بی‌تردید به خط میرزا احمد هستند شاید به ۱۰ نسخه هم نرسد.
شماری از آثار این کاتب بزرگ قرآن کریم در کتابخانه‌های ایران و دیگر کشورهای جهان، موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود. گرچه همه این آثار به خط نسخ کتابت شده‌اند، اما گاه در آنها خطوط دیگری هم مشاهده می‌شود. نسخه‌هایی از صحیفه سجادیه و دعای کمیل موجود در موزه گلستان علاوه بر کتابت به خط نسخ دارای بخش‌هایی به خط نستعلیق است. در یک قرآن رحلی کوچک، دعای ختم تلاوت به قلم رقاع کتابت شده و در یک قرآن دیگر حاشیه‌هایی به قلم شکسته‌نستعلیق دیده می‌شود.
بزرگترین اثر نیریزی قرآن وزیری بود که در سال 1332 به ملک مسعود پادشاه عربستان هدیه شد. از دیگر آثار به جای مانده از او قرآنی نفیس است که در سال 1128 هجری قمری کتابت آن به پایان رسید و در مدتی حدود 30 سال در اصفهان تذهیب شد. این قرآن نفیس که مدح بسیاری از هنرمندان معاصر را برانگیخته است، سال 1380 در کشور آلمان با دستگاه‌های مدرن تصویربرداری و چاپ شد.
خلع شاه سلطان حسین صفوی به دنبال سقوط اصفهان توسط افغان‌ها و پراکنده شدن درباریان که پشتیبان هنری و مشوقان احمد نیریزی در کار خوشنویسی بودند، ضربه‌ای شدید برای او بود و از آن زمان تعداد نوشته‌های او به شدت کاهش یافت. تاریخ دقیق و محل دفن این خوشنویس نیز مشخص نیست. عده‌ای آرامگاه او را در کربلا و عده‌ای دیگر در زادگاهش نیریز دانسته‌اند. اما جلال‌الدین همایی مدفن میرزا احمد را در بقعه درب امام در اصفهان دانسته و گفته است که اگرچه اثری از آن دیده نمی‌شود اما میرزای نیریزی در همین مقبره به خاک سپرده شده است.
آثار گران‌قدر میرزا احمد نیریزی نه تنها در زمان خود با اقبال فراوان مواجه بود که در روزگار ما نیز همچنان مشتاقان خود را در داخل و خارج از ایران دارد. دومین حراج باران اثری از میرزا احمد نیریزی متعلق به سال 1087 قمری را ارائه کرده بود که به مبلغ 40 میلیون تومان فروخته شد. اردیبهشت 98 نیز در حراج هنرهای اسلامی و هند ساتبیز قرآن تذهیب شده کوچکی به خط احمد نیریزی متعلق به ۱۱۱۹ قمری ۳،۷۵۰ پوند رقمی شد و یک کتاب دعا نوشته شده توسط احمد نیریزی شامل ۸ برگ ۱۰،۰۰۰ پوند چکش خورد.