سرویس تجسمی هنرآنلاین: وقتی در زمستان سال گذشته خانه حراج کریستیز به صورت رسمی اعلام کرد حراج آثار هنری خاورمیانه را به دلیل کمبود آثار با کیفیت لغو کرده؛ از همان ابتدا به نظر می‌رسید که بهار سال 2020 نمی‌تواند سالی پربار از نظر اقتصادی برای هنر این منطقه باشد.
کریستیز که اولین حراج‌خانه‌ای بود که به شکل متمرکز از سال 1385 (2006) به هنر منطقه خاورمیانه پرداخت؛ پس از 14 سال در حالی حراج بهار خود را به دلیل نیافتن آثار با کیفیت لغو کرد که بیشترین رکوردهای این حراج‌خانه در خاورمیانه معمولا در حراج‌های فصل بهار آن ثبت می‌شد؛ مانند حراج فروردین‌ماه سال 1387 در چهارمین دوره این رویداد که مجسمه "پرسپولیس" پرویز تناولی با رکورد بی‌سابقه 2 میلیون و 500 هزار دلار به فروش رسید.
اما وقتی ویروس کرونا در اواخر سال 2019 شیوع گسترده پیدا کرد و شرایط برگزاری حراج‌های بین‌المللی را با مشکل روبرو کرد، به نظر می‌رسید که سایه این همه‌گیری جهانی بسیار گسترده‌تر از آن است که اقتصاد هنر ایران و خاورمیانه را با مشکل روبرو نکند و حتی دستاوردهای یک دهه هنر خاورمیانه را رو به خاموشی و انزوا نبرد. اما با رویکردهایی که حراج‌خانه‌هایی همچون ساتبیز و بونامز داشتند و با اعمال شرایط برگزاری آنلاین و برگزاری حراج با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، آنچه که به دست آمد نشان داد ظرفیت هنر خاورمیانه شرایط پایداری دارد و یک‌تازی هنر ایران در این منطقه همچون گذشته قابل رصد است.
در ادامه نگاهی داریم به حراج‌های فصل بهار سال 2019 و مقایسه آنها با حراج‌های سال 2020 تا بیشتر در این زمینه مطالعه کنید.
فروش 2 میلیون پوندی 55 اثر ایرانی در حراج‌های بین‌المللی فصل بهار 2019
حراج‌های بین‌المللی فصل بهار سال 2019 "هنر خاورمیانه" کریستیز، ساتبیز و بونامز، در حالی برگزار شدند که 55 اثر از 30 هنرمند ایرانی در این سه رویداد ارائه شد و توانست بالاتر از هنرمندان تمام منطقه بیش از 35 درصد از فروش کل این حراج‌ها را به هنر ایران اختصاص دهد.
این سه حراج در مجموع حدود 7.730.000 پوند فروش داشتند که در حدود 2.115.000 پوند از این فروش به آثار هنرمندان ایران اختصاص داشت.
در حراج هنر مدرن و معاصر خاورمیانه کریستیز بهار سال 2019 که در شهر دوبی برگزار شد، 19 اثر از 13 هنرمند ایرانی چکش خورد و مجموع فروش کل این دوره از حراج 3.719.500 دلار و مجموع فروش آثار هنرمندان ایرانی نیز 1.155.000 دلار بود. در این دوره از حراج کریستیز، هنرمندان ایرانی، حدود 31 درصد از مجموع فروش این دوره را به خود اختصاص دادند.
حراج آثار قرن بیستم خاورمیانه ساتبیز نیز با فروش کلی 3.485.000 پوندی در بهار سال 2019 لندن برگزار شد. در این حراج 13 اثر از 11 هنرمند ایرانی عرضه شد و فروش کلی 675.000 پوندی برای هنر ایران ثبت شد که یک پنجم از فروش کل حراج به هنر مدرن ایران اختصاص پیدا کرد.
حراج هنر مدرن و معاصر خاورمیانه بونامز هم با فروش کلی 1.320.000 پوند در بهار سال 2019 به کار خود پایان داد و سهم آثار هنرمندان ایران از این فروش کلی 533.931 پوند بود. در این دوره از حراج هنر مدرن و معاصر بونامز 23 اثر از 17 هنرمند ایرانی چکش خورد و تنها 13 اثر از هنرمندان ایران فروش رفت و توانست بیش از 40 درصد فروش کل حراج را به هنر ایران اختصاص دهد.
حراج‌های بین‌المللی بهار سال 2020
پس از منتفی شدن حراج هنر خاورمیانه کریستیز در بهار سال 2020 و گسترش ویروس کرونا در لندن، حراج‌خانه ساتبیز اولین حراجی را به شکل آنلاین برگزار کرد. در این رویداد علاقمندان می‌توانستند طی روزهای 27 تا 31 مارس (8 تا 12 فروردین) به سایت این حراج‌خانه مراجعه و نسبت به خرید آثار اقدام کنند. این شکل برگزاری که برای اولین بار برای هنر خاورمیانه اتفاق افتاد و با توجه به اینکه در ابتدای شیوع گسترده ویروس کرونا بود باعث افت فروش 1 میلیون و 300 هزار پوندی این رویداد نسبت با حراج مشابه ساتبیز در سال قبل شد.
حراج آنلاین هنر قرن بیستم خاورمیانه ساتبیز
حراج هنر قرن بیستم خاورمیانه ساتبیز در ابتدا قرار بود 24 مارس (5 فروردین) برگزار شود که به دلیل شیوع ویروس کرونا در لندن و قرنطینه شدن این شهر لغو شد تا به شکل آنلاین برگزار شود. سایت حراج‌خانه ساتبیز طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد با توجه به دستورالعمل‌های دولت انگلیس، حراج هنرهای خاورمیانه قرن 20 این حراج‌خانه تعلیق شده تا به شکل فروش آنلاین از 27 تا 31 مارس (8 تا 12 فروردین) برگزار شود.
در این حراج 71 اثر از هنرمندان کشورهای ایران، مصر، ترکیه، لبنان، مراکش، عراق، فلسطین و... عرضه شده بود که در این رویداد 17 اثر از 13 هنرمند ایرانی نیز حضور داشت. اما با تغییر رویه حراج ساتبیز برخی از مجموعه‌داران که مایل به فروش آثار خود در حراج آنلاین نبودند، آثار خود را از این رویداد خارج کردند و برخی دیگر از صاحبان آثار نیز شرط فروش اثر خود را رسیدن به قیمت کمینه‌ای که برای آثارشان در حراج در نظر گرفته شده بود، قرار دادند. همین موضوع باعث شد تا نیمی از آثار حراج آنلاین هنر قرن بیستم ساتبیز به فروش نرسد.
البته برگزاری آنلاین حراج ساتبیز باعث شد تا حراج این دوره از هنر خاورمیانه با افت محسوسی روبرو شود؛ زیرا حراج هنر خاورماینه ساتبیز در سال 2019 با فروش کلی 3.485.000 به پایان رسیده بود؛ اما در این دوره با افت بیش از 1 میلیون و 300 هزار پوندی، با فروش کلی 2.193.625 پوند به کار خود پایان داد.
بر اساس شرایط پیش آمده در حراج آنلاین هنر خاورمیانه ساتبیز، اما باز هم هنر ایران توانست جایگاه مناسبی را در میان هنر خاورمیانه برای خود ثبت کند و با فروش کلی 268.750 پوندی تنها 6 اثر از هنرمندان ایرانی، توانست بیش از یک هشتم فروش کلی این دوره حراج ساتبیز را به هنر ایران اختصاص دهد.
با کنار رفتن اثر محمود سعید هنرمند فقید مصری (گرانترین اثر این دوره حراج ساتبیز) از حراج آنلاین؛ تابلو "بلوک‌ها" محمد ملهی هنرمند مراکشی شگفتی‌ساز این دوره از حراج شد. این اثر که با قیمت پایه 55 هزار تا 65 هزار پوند عرضه شده بود با فروش 399.000 پوندی رکورددار حراج هنر خاورمیانه ساتبیز در سال 2020 شد.
جایگاه دوم نیز به هنرمند فقید عراقی محمود صبری تعلق گرفت. از این هنرمند 7 اثر در این دوره از حراج عرضه شده بود که تنها 4 اثر او به فروش رسید و تابلو "خانواده‌ای از کشاورزان" این هنرمند به قیمت 300 هزار پوند چکش خورد.
اما جایگاه سوم گرانترین آثار حراج خاورمیانه ساتبیز به هنرمند فقید ایرانی بهمن محصص با تابلو "تئیریاس از آینده بیشتر نمی‌داند" با قیمت فروش 150 هزار پوند اختصاص یافت.
در این حراج 3 اثر از منیر شاهرودی فرمانفرماییان، 2 اثر از بهمن محصص، 2 اثر از منوچهر یکتایی و آثاری از پرویز تناولی، لیلی متین‌دفتری، منصور قندریز، مسعود عربشاهی، فرهاد مشیری، فرامرز پیلارام، رضا درخشانی، صادق تیرافکن، کامروز آرام و هدیه شفیعی ارائه شده بود که در این میان تنها 6 اثر به دلیل ارائه پیشنهادهای آنلاین بیشتر از کمینه و بیشنیه در نظر گرفته شده توسط حراج ساتبیز به فروش رسیدند.
بر این اساس از بهمن محصص دو اثر نقاشی و مجسمه به فروش رسید؛ تابلو نقاشی این هنرمند با عنوان "تئیریاس از آینده بیشتر نمی‌داند" که با قیمت پایه 120 تا 180 هزار پوند عرضه شده بود با قیمت 150 هزار پوند فروش رفت. مجسمه "سگ و مرد" این هنرمند نیز که با قیمت پایه 25 تا 35 هزار پوند عرضه شده بود با قیمت 68.750 پوند چکش خورد.
منیر شاهرودی فرمانفرماییان نیز که در این حراج سه تابلو داشت، اثری از مجموعه آیینه‌های این هنرمند چون به قیمت کمینه ارائه شده نرسید به فروش نرفت و تنها دو تابلو نقاشی او نیز که هر کدام به قیمت پایه 8 تا 12 هزار پوند عرضه شده بودند با قیمت‌های 11.250 و 10 هزار پوند فروش رفتند.
اثر بدون عنوان فرامرز پیلارام نیز که با قیمت 20 تا 30 هزار پوند عرضه شده بود با قیمت 22.500 هزار پوند فروخته شد و اثر هدیه شفیعی نیز که با قیمت 5 تا 7 هزار پوند ارائه شده بود با قیمت 6.250 هزار پوند فروش رفت.
حراج هنر خاورمیانه بونامز با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی
اما حراج هنر خاورمیانه بونامز پس از لغو به دلیل گسترش ویروس کورنا در انگلیس در 11 ژوئن 2020 (22 خرداد 99) در لندن با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و حضور محدود علاقمندان در سالن حراج برگزار شد.
حراج بونامز که به ارائه آثار هنر مدرن و معاصر خاورمیانه اختصاص داشت با ارائه 99 اثر هنری از کشورهای ایران، ترکیه، مصر، عراق، لبنان، سودان، فلسطین و.... برگزار شد که با فروش 70 اثر از هنرمندان خاورمیانه با فروش کلی 2.323.041 یورو (معادل 2.100.000 پوند) به کار خود پایان داد. موضوعی که در این میان قابل توجه به نظر می‌رسد، رشد نزدیک به یک میلیون پوندی این حراج نسبت به بهار سال 2019 بود؛ زیرا این حراج در مقایسه با حراج مشابه سال گذشته خود که با فروش کلی 1.320.000 پوند به کار خود پایان داد، رشد قابل توجهی داشت که برخی از کارشناسان اقتصادی هنر این موضوع را به عدم برگزاری حراج کریستیز در بهار سال 2020 و سرزیر شدن آثار این حراج به بونامز، مرتبط می‌دانند.
اما در این حراج 35 اثر از 18 هنرمند ایرانی چکش خورد که در پایان 31 اثر ایرانی در مجموع به مبلغ 994.736 یورو (معادل 900 هزار پوند) به فروش رسیدند تا نزدیک به نیمی از فروش کلی حراج هنر خاورمیانه بونامز به هنر ایران اختصاص پیدا کند.
گرانترین اثر این حراج تابلوی نقاشی متعلق به کاظم حیدر، هنرمند عراقی بود که به قیمت 278,922 یورو فروخته شد. در رتبه دوم اثر آینه‌کاری منیر فرمانفرماییان قرار داشت که 188,295 یورو چکش خورد. اثری از لویا خیالی هنرمند سوری هم به مبلغ 153,438 یورو فروخته شد تا در جایگاه سوم گرانترین آثار این دوره از حراج هنر خاورمیانه بونامز قرار بگیرد.
اما جایگاه چهارمین اثر گران‌قیمت این حراج به طور مشترک به تابلویی از مجموعه درختان سهراب سپهری و اثری از منوچهر یکتایی اختصاص یافت و آثار این دو هنرمند هرکدام به قیمت 125,553 یورو فروخته شدند. پس از آن در رتبه پنجم هم تابلویی از سیراک ملکونیان قرار گرفت که 90,696 یورو چکش خورد تا هنر ایران بالاترین سهم را در میان فروش آثار ذی‌قیمت حراج هنر خاورمیانه به خود اختصاص دهد.
البته سایر آثار هنرمندان ایرانی نیز در این حراج با استقبال خوبی مواجه شدند و توانستند بالاتر و یا در میانه قیمت‌های پیشنهادی از سوی حراج به فروش برسند.
در حراج هنر خاورمیانه بونامز دو اثر از مجموعه کوزه‌های فرهاد مشیری به قیمت 69,782 و 48,868 یورو فروخته شدند که در میان 10 اثر گران‌قیمت این حراج بودند. اثری از مجموعه "درخت زندگی" مارکو گریگوریان و تابلویی نقاشی‌خط با عنوان "گلزار" از محمد احصایی هرکدام به قیمت 44,686 یورو در حراج بونامز چکش خوردند. تابلو "پشت سر هم گل" از منوچهر یکتایی و اثری از مجموعه "رویای طلایی" رضا درخشانی نیز هر کدام به مبلغ 22,377 یورو فروخته شدند. اثری از ناصر عصار با عنوان "غروب عرفانی" هم 20,983 یورو به فروش رسید.
اما در حراج هنر خاورمیانه بونامز بیشترین استقبال از آثار اردشیر محصص صورت گرفت. 10 اثر از این هنرمند فقید در حراج بونامز ارائه شد که همه این آثار به فروش رسیدند. آثار اردشیر محصص به قیمت‌های 16,800 یورو، 15,406 یورو، دو اثر 14,012 یورو، دو اثر 13,315 یورو، 9,132 یورو، 7,040 یورو و دو اثر 5,646 یورو فروخته شدند.
از مرتضی سازگار نیز دو اثر در حراج بونامز عرضه شده بود که یکی از آنها 15,406 یورو چکش خورد و دیگر اثر او فروش نرفت. تابلو "بودا در سایه" از پروانه اعتمادی در این حراج 9,829 یورو فروش رفت و از مسعود عربشاهی نیز دو اثر یکی به مبلغ 9,132 یورو و دیگری 6,343 یورو چکش خوردند.
تابلو نقاشی‌خط محمد بزرگی با عنوان "خورشید دوباره می‌درخشد" به قیمت 8,435 یورو و دو اثر دیگر از ناصر اویسی به قیمت‌های 7,041 یورو و 6,343 یورو به فروش رسیدند. از سیراک ملکونیان که در این حراج چهار اثر ارائه شده بود و یکی از آنها در میان 5 اثر گران‌قیمت بونامز قرار داشت؛ سه اثر دیگر به قیمت‌های 5,646 یورو، 5,367 یورو و 3,128 یورو فروخته شدند.
همچنین آثار فریدون آو، فریدون امیدی و علیرضا آستانه نیز در میان 29 اثری بودند که در حراج هنر خاورمیانه بونامز به فروش نرسیدند.
ادامه یک‌تازی هنر ایران در حراج‌های بین‌المللی
مجموع فروش کلی حراج‌های هنر خاورمیانه ساتبیز و بونامز در بهار سال 2020 نشان می‌دهد که این دو حراج در مجموع معادل 4.300.000 هزار پوند فروش داشتند که با توجه به بررسی‌های ذکر شده، با وجود حذف حراج کریستیز، شیوه ویروس کرونا و قفل شدن فعالیت‌های اقتصادی هنر و همچنین برگزاری این حراج‌ها به شکل آنلاین و با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی که باعث افت تمامی حراج‌های بین‌المللی برگزار شده در سال 2020 در لندن، نیویورک، پاریس، هنگ‌کنگ و... شد؛ نشان می‌دهد که هنر خاورمیانه رشد و افت محسوسی نداشته و از یک ثبات در زمینه اقتصادی هنر برخوردار است.
این موضوع همچنین در زمینه هنر ایران که همواره قطب اصلی هنر خاورمیانه است نیز قابل رصد است، زیرا مجموع کلی فروش هنرمندان ایرانی در این دو حراج معادل 1.170.000 پوند است که میانگین 30 درصدی اقتصاد هنر ایران در حراج‌های این منطقه را حفظ کرده است. این موضوع نشان می‌دهد تاثیرات منفی که شیوع ویروس کرونا بر کاهش جریان اقتصادی هنر جهان در ماه‌های گذشته داشته است، بر هنر ایران و منطقه خاورمیانه دیده نمی‌شود.