سرویس تجسمی هنرآنلاین: سنت کتابت قرآن کریم به‌ویژه از سوی بانوان مسلمان، از زمان صدر اسلام وجود داشته و با مروری بر صفحات تاریخ با برخی از مشهورترین زنان کاتب وحی و متون دینی از صدر اسلام تا روزگار کنونی روبرو هستیم. کتابت قرآن با حضرت خدیجه کبری (س) و حضرت فاطمه زهرا (س) آغاز و در سده‌های میانی تاریخ اسلام با ام‌سلمه و تا روزگار کنونی ادامه داشته است.
طبق مطالعات محققان اسلامی و گروهی از خاورشناسان، شمار کاتبان وحی که در زمان پیامبر (ص) به کتابت وحی اشتغال داشته‌اند، به 43 یا 45 نفر می‌رسد که نخستین آنها حضرت علی (ع) است. البته در کتاب‌های مختلف تعداد و اسامی کاتبان وحی متفاوت است، اما در برخی کتاب‌ها ازجمله "پژوهشی در تاریخ قرآن" اثر سیدمحمدباقر حجتی، در میان کاتبان قرآن از یک زن هم به نام فاطمه سدوسی نام برده شده است.
اما نقش‌آفرینی زنان عالمه‌ای همچون حضرت خدیجه کبری (س)، حضرت فاطمه زهرا (س)، فضه خادمه حضرت زهرا (س)، بنت عمیس، اسماء بنت یزید بن سکن، ام ایمن، ام سلیم بنت ملحان، ام درداء، ام عطیه انصاری، خوله، نسیبه و زینب ربیبه حضرت رسول اکرم (ص) در کتابت وحی از قلم مورخین افتاده‌اند.
نگاهی به سیره یکایک این زنان عالمه نشان می‌دهد که در کتابت آیات قرآنی و احادیث صادره از رسول خدا فعالیت داشته‌اند. اما تمامی آنها کاتب همه قرآن نبوده‌اند. بسیاری از این زنان و سرآمد آنها حضرت فاطمه زهرا (س)، حافظ قرآن کریم نیز بوده‌اند.
از زنانی که در صدر اسلام نوشتن را می‌دانستند می‌توان از ام کلثوم بنت عقبه، کریمه بنت مقداد و شفاء بنت عبدالله نام برد. شفاء به دستور پیامبر به حفصه نوشتن آموخت و بعد از آن حفصه هم در زمره نویسندگان قرآن قرار گرفت.
اما زنان خوشنویس و کاتب وحی در تاریخ ایران نیز بسیار دیده می‌شود. در دوره‌های مختلف تاریخی، بانوان ایرانی به کتابت قرآن کریم پرداخته‌اند که نام برخی از آنها بر صفحات تاریخ ماندگارتر شده است. از زُمرد مَلَک دختر سلطان محمود و خواهرزاده سلطان سنجر، جزوات قرآنی زیادی در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است و یا از فاطمه سلطان بنت مقصود علی از زنان خوشنویس صفویه گرفته تا مرجان الکاتب و ضیاءالسلطنه دختر فتحعلیشاه و اُم سَلَمه و خیرالنساء بیگم و مریم بانو نائینی؛ بانوان خوشنویس عهد قاجار، همگی تاریخ زنان خوشنویسان ایران را به زیبایی رقم زده‌اند.
اما جملگی این بانوان هنرمند خوشنویس به تحریر کامل قرآن کریم نپرداخته‌اند و برای اولین در دهه ۷۰ شمسی بانوی خوشنویس کرمانشاهی فریبا مقصودی بود که در مدت سه سال، قرآن کریم را برای نخستین بار به خط نستعلیق تحریر کرد و در سال ۱۳۷۶ در نمایشگاه بین‌المللی حفظ و قرائت قرآن کریم، به‌عنوان نخستین زن خوشنویس کاتب کل قرآن کریم در جھان اسلام، لوح تقدیر از رئیس‌جمھوری و تقدیرنامه از رھبر معظم انقلاب دریافت کرد.
این بانوی کرمانشاهی با آفرینش‌های هنری خود در کتابت قرآن، ادعیه، خطبه حضرت زهرا (س)، مناجات حضرت علی (ع)، شرح زیارت عاشورا و چندین اثر از ادبیات فارسی، نام خود را در عرصه خوشنویسی در ایران و جهان اسلام جاودانه کرد.
دومین زن خوشنویس کامل قرآن کریم و اولین زن خوشنویس قرآن به خط نسخ و مطلا
مریم کاظمی سوادکوهی بانوی خوشنویس مازندرانی حال به مدت یک سال تلاش بی‌وقفه قرآن مجید را به شکل کامل به خط نسخ و به شکل مطلا کتابت کرده است.
کاظمی که به تازگی کتابت یک جلد کلام الله مجید را به پایان رسانده در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره این قرآن نفیس گفت: حدود یک سال شبانه‌روز برای آماده‌سازی این قرآن وقت گذاشتم و توفیقی حاصل شد که آن را به پایان برسانم و یک اثر هنری ارزشمند در کارنامه من ثبت شود. به جز صحافی این قرآن که کار استاد علی بهدانی است، همه کارهای آن را خودم انجام داده‌ام.
کاظمی درباره دلیل آغاز کتابت قرآن گفت: احساس می‌کردم جای یک کار با ارزش و یک اثر جاودانه در کارنامه هنری من خالی است. فکر می‌کردم باید چیزی را نگارش کنم که باعث آرامش من شود. ثبت هنری قرآن برایم اهمیت زیادی داشت و درعین‌حال عقیده دارم فضائل معنوی این کار با من همراه خواهد بود و تأثیرات آن را در زندگی خود خواهم دید.
این بانوی فوق ممتاز خط شکسته نستعلیق، نستعلیق و خط تحریری که از سال ۶۹ فعالیت در این عرصه را آغاز کرده درباره ویژگی این قرآن توضیح داد: این قرآن مطلا است و همه آیات آن با چسب ورق طلا نوشته شده است. ابعاد هر صفحه آن ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر است و همه صفحات آن با زعفران رنگ شده است. همچنین دارای جلد بسیار نفیس و برجسته است که نقاشی گل و مرغ بر ابتدا و انتهای آن انجام شده است.
او با اشاره به اینکه کتابت قرآن را به خط نسخ انجام داده است، گفت: بهترین انتخاب برای نوشتن قرآن خط نسخ است، زیرا بسیار خوانا و روان است. در کتابت این کار از سرمشق‌های استاد احمد نیریزی استفاده کردم. این قرآن ۱۲ سطری و بدون ترجمه است و همان‌طور که برای نوشتن قرآن معمول است، از قلم فلزی استفاده کردم تا همه صفحات آن یکدست باشند و از ابتدا تا انتهای کتاب، خط تغییری نکند. برای نگارش آن هم از کاغذهای ویژه‌ای که در هر صفحه تذهیب برجسته‌ای بر روی آن وجود دارد استفاده کردم و بعد روی آنها ورق طلا خورده است.
مریم کاظمی سوادکوهی از هنرمندان با تجربه عرصه خوشنویسی و نقاشی‌خط است؛ او درباره تجربیات خود در این عرصه گفت: من سال ۶۹ وارد انجمن خوشنویسان چالوس شدم و خط نستعلیق و سپس خط شکسته را تا مرحله فوق ممتاز آموزش دیدم. پس از آن نقاشی‌خط را در تهران آموزش دیدم و در ادامه خط نسخ و کتابت و صحافی قرآن را در مشهد آموختم. در حال حاضر ۳۰ سال است که به نقاشی‌خط و خوشنویسی می‌پردازم و چند نمایشگاه انفرادی خط کلاسیک و نقاشی‌خط نیز برگزار کردم. همچنین در بیش از ۴۰ نمایشگاه گروهی شرکت داشتم و اخیراً هم آثار نقاشی‌خط من در یک نمایشگاه گروهی در کانادا به نمایش درآمد و جزو آثار برگزیده نمایشگاه بود. از همه اساتیدی که در این سال‌ها مشوق من بودند ممنونم و امیدوارم توانسته باشم حق شاگردی را ادا کنم. آرزو می‌کنم به حق این قرآن، شادی و آرامش و سلامتی به همه مردم کشورم بازگردد.