سرویس تجسمی هنرآنلاین: محمدرضا توابی در زمینه کار با چوب و خلق آثاری در ارتباط با خوشنویسی فعالیت می‌کند. او پایه‌گذار هنر "تخشیب" به معنای پیاده‌سازی تذهیب بر روی چوب با چوب‌های طبیعی و رنگی، است و آثار خود را بارها در عربستان، امارات، قزاقستان، قطر و... به نمایش گذاشته است. او که سابقه شرکت در حراج ملی و دو دوره حراج باران را داشته است، ساخت کمربند قرآنی به طول 138 متر و ارتفاع 80 سانتیمتر در مصلا زنجان را در کارنامه خود دارد.
آقای توابی کار با چوب را از چه زمانی آغاز کردید و چه شد که به خوشنویسی گرایش پیدا کردید؟
از سال ۷۱ کار با چوب را آغاز کردم و آن زمان همان کارهایی که در این زمین معمول بود را انجام می‌دادم. به‌مرور کارهایی که بر اساس خوشنویسی انجام شده بود توجه مرا جلب کرد اما متوجه می‌شدم که این نوشته‌ها طبق قواعد خوشنویسی نیستند و مشکلاتی در آنها وجود دارد. بنابراین شروع به تحقیق در این زمینه کردم و آثار قدما را مورد مطالعه قرار دادم. در این میان به خط ثلث علاقه بسیاری پیدا کردم و در منابع مختلف به بررسی تاریخچه خط ثلث و آثار خوشنویسان مختلف آن پرداختم. با توجه به اینکه خط اصلی در ایران خط نستعلیق است، در آثار ثلث‌نویسان کشورهای دیگر تحقیق کرده و نمونه‌های بسیار عالی را پیدا کردم.
در کارهایی مانند معرق که بر پایه خوشنویسی انجام می‌شود چه مشکلاتی نظر شما را جلب کرد؟
عده‌ای عقیده دارند که در یک تابلوی نقاشی‌خط، معرق، حکاکی و... لازم نیست که اصول خوشنویسی رعایت شده باشد و تنها فرم کلی آن را در نظر می‌گیرند. ولی من عقیده دارم مخاطب در این آثار با خوشنویسی مواجه می‌شود، بنابراین باید اصول آن به دقت رعایت شده باشد تا چشم او به اصول صحیح عادت کند. من با وجود اینکه خوشنویس نیستم اما مطالعات فراوانی در کتاب‌های قدیمی داشتم و با یافتن مستحکم‌ترین سلسله خوشنویسی، از همان خطوط استفاده کرده و در کارهای مشبک‌خط، آن خوشنویسی را روی چوب پیاده کردم. مطالعات فراوانی که داشتم باعث شد که الان به خوشنویسی اشراف کامل داشته باشم و حتی عده‌ای از خوشنویسان خط ثلث آثار خود را به من نشان می‌دهند تا درباره آنها نظر دهم. در هر کار معاصر اگر قواعد اصیل خوشنویسی حفظ شود، حتی مخاطبی هم که با قواعد آن آشنایی ندارد می‌تواند با کار ارتباط برقرار کند و درعین‌حال یک خط درست را ببیند.
تا به حال چه کارهایی در زمینه تلفیق خوشنویس و صنایع‌دستی انجام داده‌اید؟
قبلاً کار من فقط مشبک بود یعنی یک عبارت و خط ثلث را پیدا کرده و روی چوب پیاده می‌کردم. یک نمونه از آثار من در مصلای زنجان انجام شد و کمربند قرآنی را با چوب روس و گردو پیاده کردم که در نوع خود بی‌نظیر است و از دوره صفویه به بعد چنین اتفاقی نیفتاده است. این اثر به گفته دوستان، انتهای مشبک چوب و خوشنویسی بود. پس از آن به سراغ تذهیب رفتم چون خوشنویسی همیشه با تذهیب همراه بوده است. در معرق همیشه از چوب‌هایی با چند رنگ محدود استفاده می‌شد، ولی من می‌خواستم رنگ‌های دیگری وارد کار کنم. بنابراین روی چوب‌های مختلف تحقیق کرده و رنگ‌هایی مانند آبی، بنفش و قرمز را به شکل طبیعی در چوب‌ها پیدا کردم. نام این نوع هنر را تخشیب گذاشتم به معنای پیاده کردن تذهیب روی چوب. این ساختار پیش از آن نمونه مشابهی نداشته است.
از سال ۹۵ به سراغ خوشنویسی اشعار و ساختار نستعلیق آمدم. کارهایی که قبلاً انجام داده بودم کاملا از قواعد خوشنویسی پیروی می‌کرد و از خودم چیزی به آنها اضافه نمی‌کردم، اما از این دوره به دنیای معاصر توجه داشتم و احساس می‌کردم باید علائق و احساسات خودم را در کارها وارد کنم. کار من از ابتدا حول محور خوشنویسی بوده و همه کارهایم در خدمت خط هستند.
به نظر شما خوشنویسی در جامعه امروز ایران چه جایگاهی دارد؟
خوشنویسی بیش از ۹۰۰ سال پیش قانونمند و کامل شد، با این حال امروزه در کشور ما جایگاه خوبی ندارد. البته در دوران گذشته نیز عموم مردم چندان درگیر خوشنویسی نبودند و خوشنویسان بیشتر در ارتباط با دربار کار می‌کردند، اما امروزه با آمدن نرم‌افزارهای گرافیکی و کارهایی که به نام نقاشی‌خط انجام می‌شود، به خط ضربه می‌زنند. از سوی دیگر امروزه مردم به سراغ زندگی جدید آمدند اما هنرمندان سنتی ما بافت ذهنی خود را نمی‌شکنند و همچنان به همان شکل قدیمی کار می‌کنند. آنها نمی‌پذیرند که تفاوتی در ظاهر کار خود ایجاد کنند تا مردم جذب آن شوند. من همان خط چهل سال پیش را به شکلی اجرا کردم که جدید و به‌روز شود و چشم‌ها را به خود جلب کند. لزومی ندارد که همه اصول را بشکنیم بلکه می‌توانیم مباحث شعر، خط و قواعد خوشنویسی را در قالب‌های جدید کار کنیم.
این موضوع از نظر اقتصادی چگونه قابل بررسی است؟ خوشنویسی و هنرهای وابسته به آن چگونه می‌توانند با اقبال بیشتری مواجه شوند؟
به نظر من خوشنویسان نمی‌دانند چگونه آثار خود را عرضه کنند. یکی از مارکت‌های بزرگ در دنیا متعلق به خوشنویسی است، به ویژه در خاورمیانه که این هنر ریشه دیرین دارد. اگر بخواهیم خوشنویسان ما موفق شوند باید وارد چرخه صنعت شوند. البته وزارتخانه‌ها و مسئولین هم وظایف بسیاری دارند که در این زمینه باید به آنها عمل کنند. در حال حاضر تنها دو یا سه گالری هستند که در زمینه هنرهای سنتی کار می‌کنند، بنابراین خوشنویسان آثار خود را به نازل‌ترین قیمت می‌فروشند چون می‌خواهند امرار معاش کنند. بیشتر آثار هنری که امروزه در ایران گران فروخته می‌شود ساختار غربی دارد و با این روند به نظر می‌رسد خوشنویسی حال حاضر ما نمی‌تواند به این زودی جایگاه خود را پیدا کند. این در حالی است که کشورهای دیگر حراج‌های مختلفی در زمینه هنرهای اسلامی برگزار می‌کنند. آنها به هنر ما توجه می‌کنند در حالی که در ایران توجه به هنر غربی است.
حراجی‌ها و نمایشگاه‌های گالری‌ها اگرچه یک رویداد هنری هستند اما باید توجه داشت که آنها یک بنگاه اقتصادی هستند. اثر هنری وقتی به مرحله فروش می‌رسد تبدیل به یک کالا می‌شود و برای فروش یک کالا چند مرحله باید فراهم شود و همه این کارها باید پشت‌هم انجام شود تا ابتدا تقاضا فراهم شده و بعد عرضه آن توسط متخصصان انجام شود. این در حالی است که بسیاری از خوشنویسان ما هیچ شناختی از این فضا ندارند و در این مقوله همکاری نمی‌کنند، به همین دلیل نمی‌توانند وارد این بازار شوند. آنها با کار خود خیلی احساسی برخورد می‌کنند و متوجه نیستند که وقتی اثر هنری به مرحله فروش رسید باید قوانین بازار و علم فروش در آن رعایت شود.
حراج باران رویدادی است که با تمرکز بر خوشنویسی شکل گرفته است. به نظر شما این رویداد چقدر می‌تواند در اقتصاد هنر خوشنویسی موثر باشد؟
حراج باران تمام تلاش خود را می‌کند که در نحوه فروش هنرهای سنتی سنت‌شکنی کند و درعین‌حال به مردم بگوید قیمت اثر هنری، به شرطی که واقعاً اثر هنری باشد، هر لحظه در حال افزایش است. این رویداد بر یکی از اصیل‌ترین و ماندگارترین هنرها که همیشه در تاریخ ما وجود داشته دست گذاشته است و به خوشنویسی و هر هنری که وابسته به آن است توجه می‌کند. به این ترتیب یک حرکت فرهنگی ریشه‌دار انجام می‌دهد و در هر دوره بهتر می‌شود، اما راه خیلی درازی در پیش دارد. امیدوارم به این رویداد کمک شود چون هیچ موسسه‌ای به تنهایی نمی‌تواند چنین کاری را پیش ببرد. آرزو دارم هنرهای اصیل ما بیشتر در دنیا دیده شود زیرا ممکن است در چند سال آینده هنرهای معاصر ما دیگر خریدار نداشته باشد اما هنرهای اصیل و ریشه‌دار همیشه مورد توجه قرار می‌گیرند.