سرویس تجسمی هنرآنلاین: نمایشگاه "هماوردی" که این روزها در گالری ماه مهر برپاست، مجموعه‌ای از آثار 5 هنرمند ایرانی و 5 هنرمند خارجی است. این نمایشگاه با موضوع "خویش‌تن، قدرت، سیاست" شکل گرفته و هدف از آن نشان دادن دیدگاه هنرمندان معاصر نسبت به لزوم تغییرات در جامعه و تفسیر آن‌ها با هدف شفاف‌سازی و ساختن جهانی بهتر است. در این نمایشگاه آثار متنوعی با مدیاهای مختلف هنری از ریما اسلام مسلک، ماهی بینه‌بینه، علی و رامیار، احمد کامل، مصطفی چوب‌تراش، آندرئا سالوینو، مینا طلایی، نگار عالِم‌زاده گرجی، دیوید کریپِندورف و الیزابت مِسه به نمایش درآمده است. به همین مناسبت گفت‌وگوی هنرآنلاین با کاتارینا ماریا راب و آسیه سلیمیان، کیوریتورهای این نمایشگاه را بخوانید.
خانم سلیمیان نمایشگاه هماوردی چگونه شکل گرفت؟
ایده اولیه نمایشگاه "هماوردی" بر اساس خویش‌تن، قدرت و سیاست بود. رابطه‌ای که بین این سه موضوع وجود دارد و تاثیری که بر یکدیگر می‌گذارند، موضوعی است که دغدغه فکری بسیاری از هنرمندان در سراسر جهان است. برای من جالب بود که از هنرمندان ایرانی و خارجی دعوت کنم که به صورت مشترک با مدیوم‌های مختلف مثل ویدئو، عکس، مجسمه، طراحی، نقاشی و اینستالیشن در یک نمایشگاه گروهی به این موضوع بپردازیم. مسائلی مانند رسانه‌ای شدن خویش‌تن، خویش‌تن به مثابه ابزاری برای رسانه، خویش‌تن و نظم اجتماعی، ساز و کار قدرت، خویش‌تن به مثابه ابزاری برای هویت، جامعه‌شناسی بدن و... در قالب این موضوع گسترده قابل‌بحث هستند و هنرمندان نمایشگاه هرکدام از منظرهای مختلف روی این موضوع کار کرده و به آن پرداختند. در نهایت نمایشگاه "هماوردی" با همکاری گالری Katharina Maria Raab برلین و موسسه Factory TT Berlin / Tehran شکل گرفت.
شما و خانم ماریا راب هر کدام چه نقشی در این پروژه دارید و چه تعاملاتی داشتید.
کاتارینا ماریا راب خانم گالریستی است که در برلین با او همکاری دارم و با همکاری یکدیگر نمایشگاه "هماوردی" را کیوریت کردیم. در نمایشگاه "هماوردی" 5 هنرمند ایرانی حضور دارند که من با آن‌ها مدام در تعامل هستم و در جریان تولید پروسه‌های هنری آن‌ها قرار دارم. 5 هنرمند خارجی نیز هنرمندان گالری خانم راب هستند که از کشورهای آلمان، ایتالیا، سوئیس، مراکش و مصر هستند. هرکدام از ما دو کیوریتور متن مستقل خود را نوشتیم و از منظر خودمان این مسئله را بررسی کردیم. تلاش ما بر این بود که آثار هر دو گروه هنرمندان ایرانی و خارجی بیشترین ارتباط را با هم داشته باشند. نمونه کارها را برای یکدیگر ارسال می‌کردیم و در نهایت به یک تصمیم واحد رسیدیم و با یکدیگر هماهنگ کردیم که متن‌ها و آثار هنری همه در یک‌سو باشند.
انتخاب هنرمندان و نوع آثار بر چه اساس بود؟
به دلیل اینکه این نمایشگاه یک تم مشخص به نام "خویش‌تن، قدرت و سیاست" داشت من هنرمندانی را با مشورت خانم راب و موسسه فرهنگی هنری ماه مهر برگزیدم که پروسه کاری و دغدغه‌های آن‌ها نزدیک‌ترین حالت ممکن را به این موضوع داشته باشد. جالب بود که وقتی با هنرمندان منتخب خود تماس گرفتم تا راجع به نمایشگاه توضیح دهم تک‌تک آن‌ها به من گفتند که قبلا دغدغه این موضوع را داشتند و برای آن کار تولید کرده‌اند. من خوشحال بودم 5 هنرمندی که انتخاب کردم با مسئله آشنا بودند و راجع به آن مطالعه کرده بودند. حتی دو نفر از آن‌ها راجع به این موضوع مقاله نوشته بودند یا تز دکتری آن‌ها بر این اساس بود. آثاری هم که از آن‌ها انتخاب شد، نزدیک‌ترین حالت ممکن را به ایده ما داشت و جالب بود که هرکدام از منظر خود به موضوع نگاه کرده بودند. خانم راب هم با تعداد زیادی هنرمند در ارتباط است اما تلاش او بر این بود که هنرمندانی را انتخاب کند که در آثار خود به این مسئله اشاره داشته باشند. خوشبختانه درنهایت یک تیم قوی از هنرمندان شکل گرفت که کاملا با هم برابر هستند و نمایشگاهی در توازن کامل را شکل دادند. قصد داریم سال آینده این مجموعه را در برلین نمایش دهیم.
کمی درباره شکل‌گیری پلتفرم فکتوری و اهداف آن توضیح دهید.
پلتفرم factory TT از سال 2015 شروع به فعالیت کرد و شکل‌گیری آن به آغاز فعالیت‌های شهرام انتخابی در تهران برمی‌گردد. شهرام انتخابی، فیلم‌ساز و کیوریتوری است که در برلین و تهران اقامت دارد. انتخابی دانش‌آموخته رشته معماری، شهرسازی و زبان در ایتالیاست و در زمینه طراحی، نقاشی، عکاسی و اینستالیشن فعالیت می‌کند، اما ویدئو پرفورمنس‌های او از شهرتی جهانی برخوردارند. او فعالیت‌های متعدد بین‌المللی داشته و علاوه بر کسب جوایز معتبر، سابقه تدریس دانشگاهی در نقاط مختلف جهان و عضویت در هیئت‌های داوری بین‌المللی را دارد. ما دو نفر در دو صحنه برلین و تهران همکاری فشرده‌ای در غالب پلتفرم factory TT داریم.
این موسسه کار خود را با رویدادهای خارج از گالری آغاز کرد و شهرام انتخابی از تعدادی هنرمند جوان دعوت کرد در یک مغازه رنگ‌فروشی که در آستانه تعطیلی بود، با استفاده از متریالی که در آن مغازه وجود داشت شروع به تولید اثر کنند و در نهایت نمایشی از آن آثار داشتند. در ادامه چند هپنینگ و ورک‌شاپ دیگر هم برگزار شد و از سال 2016 من به صورت جدی به موسسه فکتوری تی تی پیوستم و ما توانستیم پروژه‌هایی را به صورت مداوم و مستقل در ایران و خارج از کشور برگزار کنیم.
پلتفرم فکتوری تی تی در دو بخش داخل و خارج از کشور فعالیت دارد. در ایران بزرگ‌ترین هدف ما حمایت از نسل جدید هنرمندان ایرانی است تا به هنرمندان جوان فضایی را بدهیم که امکان نمایش آثار خود را به بهترین نحو ممکن داشته باشند و به ویژه در خارج از کشور بتوانیم آن‌ها را معرفی کرده و امکانی برای بهتر دیده شدن و بیان مسائل روز ایران فراهم کنیم. هدف بعدی ایجاد یک فضای مستقل برای توسعه هنر است که بر اساس ارتباط و گفت‌وگو با بطن جامعه ایران صورت بگیرد. قصد ما این است که بتوانیم پرسش و تجزیه و تحلیل حول مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران را در قالب هنر مطرح و بررسی کنیم. از اهداف دیگر ما این است که از هنرمندان مطرح بین‌المللی دعوت کرده و نمایشگاه آثار آن‌ها را در ایران برگزار کنیم تا جامعه هنری ایران بتواند با صحنه روز هنر معاصر دنیا ارتباط برقرار کند و ببیند چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. طی این نمایشگاه‌ها جلسات گفت‌وگو هم برگزار می‌کنیم و راجع به همه هنرمندان و آثار آن‌ها توضیح می‌دهیم تا آشنایی بیشتری با آن‌ها صورت بگیرد.
تا به حال چه اقداماتی توسط این موسسه انجام شده است؟
ما اردیبهشت 96 پروژه نمایشگاه بزرگ "کپی پیست" را داشتیم که با شرکت 13 هنرمند شناخته شده بین‌المللی در گالری طراحان آزاد برگزار شد. دو نفر از هنرمندان آن نمایشگاه هم‌زمان در بی‌ینال ونیز دارای یک پاویلیون بودند و تمام تلاش ما در این نمایشگاه این بود که هنرمندان جوان ایران با صحنه بین‌المللی هنر آشنا شوند و ما بتوانیم این پل پیوند را به وجود آوریم. یک ماه بعد این نمایشگاه را به اصفهان بردیم و در مرکز آفرینش‌های معاصر و گالری اکنون نمایش دادیم که هر دو نمایشگاه با استقبال چشمگیر مخاطبان مواجه شد.
همچنین پلتفرم فکتوری تی تی اولین جشنواره هنری "تبدیل تولید" را که یک پروژه درباره محیط‌زیست و پایداری بود در فضای عمومی یک پارک در اردبیل با مشارکت هنرمندان آن شهر و مردم برگزار کرد. در نمایشگاه "فراتر از نمایش 1" از 12 هنرمند نوظهور ایرانی دعوت کردیم کار تولید کنند و دی 96 نمایشگاه آثار را در گالری کاتارینا ماریا راب برلین برگزار کردیم. استقبال از این نمایشگاه عالی بود و همه متعجب بودند که چه استعدادهایی در ایران وجود دارد و چقدر این هنرمندان با هوشمندی به مسائل جامعه خود می‌پردازند. اسفند 96 این نمایشگاه را به موزه‌ای در نروژ که کونستهال 14/3 نام دارد بردیم و چون آن موزه فضای بزرگی داشت تعدادی از هنرمندان آثار بیشتری تولید کردند. اردیبهشت 97 نیز من یک نمایشگاه با عنوان "شهر قصه‌ها" کیوریت کردم که نمایشگاهی مکان محور و خارج از گالری بود و در یک رستوران در حال ساخت شکل گرفت. آنجا آثاری از هنرمندان جوان در کنار پیش‌کسوتان به نمایش درآمد و برای مخاطبان جالب بود که هنر هیچ مرزی ندارد و می‌توان در هرجایی آن را نمایش داد. از سوی دیگر این کار نویدی بود برای هنرمندان جوان که درگیر وقت‌های طولانی گالری‌ها نباشند و اگر بخواهند می‌توانند اثر خود را در هر فضایی نمایش دهند.
سلسله برنامه‌های "فراتر از نمایش" ما در سال دوم بر اساس یک فراخوان شکل گرفت و هنرمندان زیادی درخواست دادند که درنهایت 10 هنرمند انتخاب شدند و نمایشگاه آثار آن‌ها با نام "نازادی" ابتدا در ایران در گالری آ برگزار شد و اسفند امسال نیز در گالری کاتارینا راب برلین با هنرمندان جدید برگزار خواهد شد.
به‌جز رویدادهای نمایشگاهی، این موسسه فعالیت تئوریک و پژوهشی نیز دارد؟
از عمده فعالیت‌های فکتوری تی تی برگزاری ورک‌شاپ‌ها و کلاس‌هایی حول محور مسائل هنر معاصر است که از کیوریتورهای بین‌المللی، مدیران موزه‌ها و گالری‌ست‌های خارجی دعوت می‌کنیم به ایران بیایند و هرکدام حول موضوعی که احساس می‌کنیم جامعه هنری ایران به آن نیاز دارد و خلاء آن احساس می‌شود، سخنرانی کنند. معمولا این اتفاق در کارگاه‌های سه‌روزه رخ می‌دهد و هنرمندان ما آموزش می‌بینند. همچنین شهرام انتخابی سلسله ورک‌شاپ‌هایی با موضوعات مختلف برگزار کرده است، مانند ورک‌شاپ "کیوریتور کیست" که در آن فیلم‌های حاصل از گفت‌وگوی شهرام انتخابی با چند کیوریتور مطرح بین‌المللی به نمایش درآمد. همین‌طور دوره‌های آموزشی در مورد تاریخ هنر ویدئو و کارگاه ایده‌پردازی برای ساخت ویدئو آرت. از سوی دیگر ما چندین و چند نشست و جلسه گفت‌وگو با حضور کیوریتورها، پژوهشگران و متخصصان در برلین و نروژ برگزار کردیم.
در حال حاضر نیز با همکاری و شراکت موسسه ماه مهر در حال ساخت پلتفرمی برای ویدئوآرت ایران هستیم که در جهت حمایت، تولید، آرشیو و نمایش هنر ویدئو انجام می‌شود. تمرکز ما بیشتر روی هنرمندان جوانی است که علاقه دارند به این مدیوم بپردازند و در مرحله اول از طریق برگزاری ورک‌شاپ‌ها و دوره‌های آموزشی طولانی‌تر، برای هنرمندان امکانی فراهم می‌کنیم که ویدئوهایی تولید کنند و در نهایت این آثار را در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی نمایش می‌دهیم.
خانم ماریا راب شما چقدر با هنر ایران و هنرمندان ایرانی آشنایی دارید؟
این سرزمین دارای تاریخ و فرهنگ و هنر بسیار غنی است و صحنه هنر معاصر ایران در حال شکوفایی‌ست. ولی در غرب، فقط با لیست 10 هنرمند مشهور ایرانی مواجه هستیم. با توجه به اینکه صحنه هنر ایران در حال رشد است و رقابت هر روز بیشتر می‌شود، بسیار مشتاقم بدانم که پشت سر این 10 نفر چه کسانی هستند. نکته دیگری که برایم اهمیت دارد، معرفی هنر ایران خارج از کلیشه‌های مرسوم در غرب است. برای آشنا شدن و درک این صحنه هنری، به تهران آمدم و بسیار مشتاقم که از نزدیک با هنرمندان، کیوریتورها، و منتقدین در هر رده‌ای ملاقات و تبادل‌نظر کنم.
پیش از این تجربه همکاری با هنرمندان ایرانی را داشتید؟
بله در سال 2017، اولین تجربه همکاری من با شهرام انتخابی و آسیه سلیمیان به عنوان کیوریتورهای نمایشگاه Beyond the Exhibit 1 (فراتر از نمایش 1) در برلین بود. این رویداد موفقیت‌آمیز متشکل از حضور 12 هنرمند نوظهور ایرانی بود. موفقیت این نمایشگاه نه تنها به خاطر استقبال مخاطبین و رسانه‌های آلمانی که آن را بسیار حقیقی و صادقانه دانستند، بلکه به خاطر ویدئوهایی بود که نشان‌دهنده پشت‌صحنه زندگی هنری و اجتماعی تک‌تک این هنرمندان جوان بود. من بسیار خوشحالم که دومین دوره از این مجموعه نمایشگاه‌ها در ماه مارچ ( اسفند 1397) برگزار می‌شود.
به نظر شما هنر معاصر در چارچوب مرزها قرار می‌گیرد یا خیر؟
هر آنچه که هنرمند امروزی انجام می‌دهد، هنر معاصر است. البته این نشانه قابل‌قبول بودن همه آن آثار نیست. متاسفانه امروزه اکثریت کیوریتورهای غربی به ما می‌گویند هنر چیست و سعی در نشان دادن راه به ما دارند. و نکته دیگر آنکه هنر معاصر هنوز تحت تاثیر هنر غرب است و باید تلاش کرد که این تفکر تغییر پیدا کند. اروپائی‌ها باید گامی به سمت فرهنگ‌های دیگر بردارند و با آن آشنا شوند. از طرفی، باقی هنرمندان غیر غربی نیز، می‌بایست خود را از زیر یوق این تاثیر برهانند.
برگزاری چنین برنامه‌های بین‌المللی چه تاثیری در هنر معاصر دارد؟
برگزاری نمایشگاه‌های هنری بین‌المللی فرصتی ناب برای تبادل موقعیت‌های هنری مختلف و اَشکال گوناگون بیان در جامعه جهانی هنر است. پی بردن به اینکه موضوعات بنیادین چقدر به یکدیگر شباهت دارند و فهم اینکه زبان زیبایی‌شناختی جهانی چیست، بسیار جذاب است. هدف گالری من، تشویق به گفتگو و تبادل‌نظر پیرامون موضوعات جاری فرهنگی، اجتماعی، سیاسی در منطقه مِنا (شمال آفریقا و کشورهای خاورمیانه) و اروپا است. مشاهده آثار هنری، بهترین راه برای شناخت دیگران و رد و بدل کردن دیدگاه‌ها و ایجاد فضای گفت‌وگوست. من در این گالری، علاوه بر حضور در آرت‌فرها و فعالیت‌های کیوریتوری خودم، سعی بر آن دارد که مرزهای مرسوم را با گسترش گفتگو از این گالری به کارگاه‌ها، پنل‌های گفتمان و سخنرانی هنرمندان، نمایشگاه‌های هنری بین‌المللی و سایر رویدادهای هنری، از میان برداشته و در نتیجه نقش خود را در کاهش شکاف‌های فرهنگی و نیز رشد فکری جامعه ایفا نمایم. همین‌طور پی بردن به اینکه ایده‌های هنرمندان در نقاط مختلف جهان، چقدر می‌تواند به هم نزدیک باشد برای من جذاب است.
کمی درباره فعالیت‌های خود و گالری کاتارینا ماریا راب توضیح دهید.
من مدرک دکترای تاریخ هنر از دانشگاه فرانکفورت را سال 2006 اخذ کردم و در طی این سال‌ها در سمت‌های مختلف مدیریت هنری از جمله کیوریتوری و مدیر گالری در موزه‌ها و گالری‌های آلمان بودم. همین‌طور از سال 2007 تاکنون مشغول تدریس تاریخ هنر در دانشگاه FU برلین هستم. گالری "کاتارینا ماریا راب" را سال 2015 در برلین تأسیس کردم. این یک سفر طولانی است که از سال 2015 آغاز شد و من افتخار می‌کنم که از چنین فرصتی برای معرفی هنرمندان خود در نمایشگاه‌های بین‌المللی "بی‌نام" در میامی (2017)، "هنر دبی" (2018) و "54-1" با تمرکز بر هنر آفریقایی معاصر در نیویورک (2018) بهره‌مند بوده‌ام. گالری کاتارینا ماریا راب بین دیدگاه‌های متفاوت، فرهنگ‌ها، تاریخ‌ها و ارزش‌های مختلف، از طریق تبادل‌نظر در مورد آثار هنری گفتگو برقرار می‌کند. با به چالش کشیدن ساختارهای بازار فعلی هنر و با اعتقاد عمیق به اینکه دست یافتن به توسعه اجتماعی، تنها با فروش آثار هنری امکان‌پذیر نیست و پذیرش این موضوع که یک گالری تجاری نیز باید مسئولیت اجتماعی خود را در حوزه آموزش بر عهده بگیرد.
نامزدی دریافت جایزه "VBKI-Preis Berliner Galerien" (جایزه گالری‌های نوپا در برلین) در سال 2017 تأیید قاطعانه‌ای بود بر انتخاب شدن من به عنوان هنرمندی که صرفاً فعالیت تجاری انجام نمی‌دهد. امسال، یکی از هنرمندان این گالری، مَناف حالبونی، توسط یک هیئت داوری مستقل به عنوان "هنرمند مقیم اداره امور خارجه فدرال در برلین" انتخاب شد، که این‌یک فرصت عالی برای پیشبرد گفتمان درباره چالش‌های فرهنگی در آلمان بود. هنرمندی که سال آینده نیز توسط گالری من معرفی خواهد شد "دیوید کریپندورف" است. گالری من هنرمندانی را معرفی می‌کند که مرزهای رسانه انتخابی خود را جسورانه به چالش می‌کشند.