سرویس تجسمی هنرآنلاین: نشست «چاپ‌ها و نسخه‌های‌شان»، عصر جمعه 8 تیرماه با تاکید بر تشکیل مجموعه‌ها در حاشیه تیر آرت برگزار شد. در این نشست که به مدیریت یاشار صمیمی‌مفخم هنرمند چاپ و مجموعه‌دار برگزار شد. علی بختیاری منتقد هنری و طرلان رفیعی منتقد و هنرمند حضور داشتند. همچنین ریچارد نویس، منتقد و پژوهشگر هنری از طریق اسکایپ به پرسش‌های برگزار‌کنندگان پاسخ داد.
در ابتدای این نشست، نویس درباره اهمیت جمع‌آوری مجموعه‌های چاپ گفت: اولین نکته درباره هنر چاپ این است که کوچک است و حمل و نقل آن ساده است. همچنین قیمت آن چندان بالا نیست. البته مساله این است که وقتی شما به یک نفر می‌گویید که هنرمند هستم، زود از ماهیت شغل شما باخبر می‌شود اما وقتی می‌گویید هنرمند چاپ (print maker ) هستم، اغلب می‌پرسد هنرمند چاپ چیست؟ این هنر یک فرم به‌شدت دموکرات و جهانی است. بسیار مهم است که جوان‌ها از طریق چاپ درباره اهمیت هنر بیاموزند. چاپ هنر بسیار متنوع با کارکردهای بسیار متنوعی است.
او گفت: در زمان سطله کمونیسم، سفر کردن برای هنرمندان این کشور دشوار بوده و از طرفی اثر هنری دست اول هم به دست آنها نمی‌رسیده است. بنابراین هنرمندان راحت‌تر بودند که نسخه چاپی آثارشان را به کشورهای دیگر بفرستند و یا نسخه چاپی آثار هنرمندان دنیا را دریافت کنند. درواقع چاپ واسطه تبادل فرهنگی بوده است. این تبدیل به زمینه‌ای برای تشکیل دوسالانه (و حالا سه سالانه) چاپ در این کشور شده است.
نمایشگاه‌های چاپ در ایران دهه پنجاه
در ادامه طرلان رفیعی درباره دانا استاین در تاریخ معاصر چاپ ایران توضیح داد: مجموعه مصاحبه‌ای با این هنرمند امریکایی داشتم که در آینده به صورت کتاب منتشر خواهد شد. نقش این فرد در هنر چاپ نادیده گرفته شده است. او کیوریتور اولین شوی موزه هنرهای معاصر ایران است و علاوه بر آن طراح بسیاری از مجموعه‌های ثابت این موضوع است. یکی از آخرین پروژه‌های مهم وی نمایشگاه مجموعه آثار روی کاغذ، شامل طراحی، مونو تایپ، منوپرینت و چاپ بوده است. موزه هنرهای معاصر تهران با نمایشگاهی افتتاح شد که بسیاری از آثارش چاپ است.
او درباره نقش استاین در مجموعه پاپ آرت موزه هنرهای معاصر نیز گفت: تمام این آثار به راهنمایی استاین گردآوری شد. او همچنین سه نمایشگاه بزرگ چاپ در ایران راه انداخت. که یکی از آنها نمایشگاه گروهی چاپ در موزه نگارستان است. هنرمندانی مثل بهمن محصص، اویسی، تناولی، زنده‌رودی و بهمن دادخواه در کنار هنرمندان خارجی آثار خودشان را در این نمایشگاه در کنار آثار افرادی همچون اندی وارهول به نمایش گذاشتند.
همچنین یاشار صمیمی مفخم گفت: در ایران دو کتاب مهم در رابطه با چاپ منتشر شده است که یکی از آنها سال ۱۳۴۰ در موسسه ایران امریکا منتشر شد. یکی دیگر در حاشیه نمایشگاه چاپ گالری نگارستان توسط دانا استاین و لیلا دیبا، مدیر نگارستان در سال ۱۳۵۶ منتشر شد. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی همه واژه‌های چاپ از انگلیسی و فرانسوی بوده است. اما با قطع شدن این ارتباط بعد از انقلاب دوباره به نوعی چرخ را اختراع کردیم و این بار اصطلاحات را از زبان ایتالیایی گرفتیم.
نقش زند و لیتو در تهیه‌کنندگی آثار چاپ
علی بختیاری نیز درباره اهمیت گالری زند و گالری لیتو در زمینه حمایت از هنر چاپ گفت: چون سیستم آموزشی هنر در دانشکده هنرهای زیبای ایران فرانسوی بود. از سال ۱۳۳۷، به صورت انفرادی هنرمندانی به هنر چاپ پرداختند و درواقع مدیوم را به صورت شخصی تجربه کردند. تکنیک‌های قالب تحت تاثیر قیمت مواد بوده است. البته کسانی که به خارج رفت‌وآمد داشتند برخی آثار را در آنجا تهیه می‌کردند. گاهی امکانات ایران برای این تکنیک‌ها چندان مهیا نبوده است.
وی افزود: اما در دهه پنجاه، این دو گالری تاسیس شدند و به عنوان تهیه‌کننده اثر (و نه صرفا نمایش‌دهنده اثر) روی چاپ دستی تمرکز کردند. البته گالری زند در این زمینه فعال‌تر بود. لیتو غیرروشنفکرانه به ماجرا نگاه می‌کرد زیرا به دنبال تولید آثاری بود که برای عموم جذاب باشد. زیرا در زمانی کار می‌کرد که آثار هنرمندان بزرگ چاپ ایرانی و خارجی به ایران می‌آمدند که خریدشان از عهده عموم مردم خارج بود. بنابراین با هنرمندانی مثل زنده‌رودی و متین دفتری در ایران مجموعه‌هایی تهیه کرد. بعد از انقلاب و با تعطیل شدن این دو گالری و جایگزین شدن گالری‌های تازه، این چرخه دوباره از اول شکل گرفت و دوباره آتلیه‌های خصوصی بعد از جنگ این مسیر را آغاز کردند.
یاشار صمیمی مفخم، با اشاره به اینکه علاوه بر آرت‌فرهای عمومی، هنر چاپ دارای آرت‌فرهای تخصصی مهمی است گفت: یکی از آنها آرت‌فر پرینت لندن است. مدیر این رویداد گفته که وقتی در ۱۹۸۵ این آرت‌فر راه افتاد کسی در دنیا به چاپ توجه نمی‌کرد. در سال ۱۹۸۰ استانداردهای چاپ برای اولین بار منتشر شد.
ریچارد نویس درباره اهمیت این هنر در فاصله سال‌های یاد شده با دنیای امروز گفت: نقش آرت‌فر چاپ لندن در تثبیت جایگاه چاپ در لندن بسیار مهم است. زیرا علاوه بر فروش چاپ، به مردم آموزش داد چطور مجموعه‌دار هنر چاپ باشند.
سپس طرلان رفیعی ضمن مرور تاریخی رویدادهای چاپ در امریکا تاکید کرد این اتفاق‌ها به فاصله کمی در ایران بازتاب داشته و با هنرمندان ایرانی به اشتراک گذاشته می‌شده است.
گالری‌داران ایران چاپ را به درستی نمی‌شناسند
سپس علی بختیاری اشاره کرد که چاپ در میان گالری‌ها و مجموعه‌های ایران جایگاه کمرنگی دارد. او توضیح داد: ارائه این آثار در ایران به صورت خاص و خاورمیانه به صورت عمومی بسیار ضعیف و بد است. گالری‌ها اولین جایگاهی هستند که هنرمندان و نهادها باید برای ارائه آثار چاپ و کتاب‌های دستی (artist book) خود به آنها مراجعه کنند. در حال حاضر در گالری‌های ما از همه انواع چاپ به عنوان لیتو نام می‌برند و این بسیار بد است. حتی به چاپ دیجیتال هم می‌گویند لیتو. بنابراین بار پیچیدگی ارائه روی دوش هنرمند می‌افتد زیرا گالری‌دار نمی‌تواند مجموعه‌دار را در زمینه خرید این آثار قانع کند.
وی افزود: در همین آرت‌فر می‌بینیم که هیچ اثر چاپی برای ارائه وجود ندارد. البته این موضوع زمان‌بر است و به مرور ضرورت آن ایجاد می‌شود. در هر حال تولید چاپ کار ارزانی نیست و افراد زیادی را درگیر می‌کند و خیلی سود رسان نیست. فضا سازنده است و به نظرم داریم خوب پیش می‌رویم.
چاپ چون ارزان است برای مجموعه‌داران جالب نیست
ریچارد نویس، مدیر آرت‌فرهای تخصصی چاپ در پایان این جلسه گفت: نکته مهمی درباره این هنر وجود دارد که آن است که تصوری که بین مجموعه‌دارها از اثر هنری وجود دارد این است که این آثار گران هستند. در مقابل چاپ چندان گران نیست و بنابراین در زمره آثار هنری قرار نمی‌گیرد. این یک تناقض حل نشدنی است. باید تغییری در جایگاه چاپ و پذیرش آن به عنوان هنر به وجود آید. این منوط به آموزش است. سابقه رابطه فرهنگی غنی بین ایران و اروپا وجود دارد که به علت موانع سیاسی، آثار هنرمندان ایرانی چندان در انگلستان فرصت نمایش ندارند. اما خوشبختانه انگلیسی‌هایی که به ایران سفر کرده‌اند نگاه بسیار مثبت و خوشبینانه‌ای به این کشور دارند. این اقبال برای تبادل در انگلیسی‌ها وجود دارد. نیمه دیگر این ماجرا هنرمندان ایرانی است که باید بیایند و آثار چاپ‌شان را در لندن به نمایش بگذارند.