سرویس استانهای هنرآنلاین: اگر به عمارت های تاریخی علاقه دارید، در سفر به شیراز حتما سری هم به خانه های تاریخی این شهر بزنید، خانه هایی با آیینه کاری های بی نظیر که چشم هر بیننده ای را محصور زیبایی های بی نظیر خود می کند.
در خانه های تاریخی شیراز شکوه معماری ایرانی گردشگران را با خود همراه می کند، معماری بی نظیر دوره قاجاریه، حوض ها، کاشی کاری ها ، آیینه کاری ها و اتاق هایی با تزئینات خیره کننده که ساعت ها غرق آن خواهید شد.
خانه زینت الملوک با ۲۰ اتاق
خانه زینت الملوک از خانه های قدیمی شیراز است که در خیابان لطفعلی خان زند بالاتر از خیابان درب شیخ و در ضلع غربی نارنجستان قوام قرار دارد.
این خانه متعلق به خاندان قوام الملک بوده و به خانه زینت الملوک معروف است. این عمارت که به فاصله یک کوچه از نارنجستان قوام قرار گرفته و به وسیله یک راه زیرزمینی بدان مرتبط بوده «اندرونی قوام» و محل رفت و آمد محارم قوام بدان جا بوده است.
همچنین این خانه به سبب سکونت خانم زینت الملوک قوامی (دختر قوام الملک چهارم) به خانه خانم زینت الملوک مشهور شده است. این بنا با زیربنایی برابر با دو هزار و ۷۶۸ متر مربع و مساحتی برابر با ۳ هزار و ۲۹۰متر مربع از آثار بر جای مانده دوره قاجاریه است.
ساخت این بنا در حدود سال ۱۲۹۰ه.ق به وسیله علی محمدخان قوام الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتماد الدوله شیرازی) آغاز گردید و در سال ۱۳۰۲ه.ق به وسیله محمدرضاخان قوام الملک سوم به پایان رسیده است. در ورودی این خانه، معرق کاری شده است. در کنار درِ ورودی منزل دو سکوی نشیمن سنگی به ارتفاع ۷۰ سانتی متر وجود دارد. در کنار این دو سکو نیز تصویر دو سرباز با لباس قاجاری در حالی که اسلحه به دست دارند، بر سنگی به ارتفاع ۱۳۰ سانتی متر نقر شده است. بر فراز سر در ورودی نیز کتیبه ای سنگی قرار دارد که در انتهای آن تاریخ ۱۳۰۰ه.ق حک شده است. پس از گذر از در ورودی این خانه، یک هشتی وجود دارد. در سمت چپ این هشتی، درگاه ورودی به حیاط خانه وجود دارد. روبه روی این درگاه، اتاقک کوچکی واقع شده که محل استقرار نگهبان می باشد. در حیاط این بنا علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبک کاری شده، دو باغچه زیبا، یک حوض بزرگ که از شش قطعه سنگ یکپارچه تشکیل شده و یک حوض کوچک وجود دارد. این خانه در چهار جبهه حیاط دارای فضاست. اندرونی قوام دارای یک محور اصلی طولی است که در امتداد آن و در ضلع غربی یک اتاق بزرگ ارسی پنج درکَی (تالار آینه) قرار دارد. کاشی کاری های هفت رنگ هلالی شکل که در پیشانی بالای ساختمان قرار گرفته است، از زیبایی خاصی برخوردار است. در این کاشی کاری تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست، همراه با آیه «نصر من الله و فتح قریب» مشاهده می شود. در اطراف این حیاط، ازاره دیوارها که از سنگ گندمک و با نقوش گل و بوته تزیین شده و برخی به صورت پنجره های مشبک ساخته شده اند، جهت تهویه هوا و روشنایی زیرزمین مورد استفاده واقع شده اند.
این بنا دارای بیش از ۲۰ اتاق است. این اتاق ها علاوه بر گچبری و نقاشی و آیینه کاری زیبا و نفیس، در طبقه اول در ضلع شمال، غرب و جنوب به یکدیگر نیز راه دارند. به گونه ای که می توان بدون وارد شدن به حیاط، از جنوبی ترین اتاق به شمالی ترین آنها راه پیدا کرد.
کف راهروهای طبقه اول این ساختمان پوشیده از کاشی های خوش نقش و نگار آبی رنگ و نیز کاشی هفت رنگ با نقش منظره است. بدنه و دیواره های اتاق پنج دری ضلع شمالی و نیز سقف و دو گوشواره تالار آینه ضلع غربی، آیینه کاری شده است. سقف چوبی اتاق ها با نقاشی تصاویر گوناگونی از حیوانات، پرندگان و گل و بوته آراسته شده است. تالار اصلی ساختمان در ضلع غربی آن واقع شده است. این تالار دارای نقاشی ها و آیینه کاری های زیبایی است.
در بخش هایی از آن و نیز در برخی از اتاق های این بنا، تصاویری از زنان و کودکان اروپایی مشاهده می شود که نشان دهنده تأثیرپذیری معماری قاجاریه از معماری و هنر اروپایی است. این اتاق که به سال ۱۳۰۲ه.ق آیینه کاری شده است، از شموه و زیبایی چشمگیری برخوردار است. در جبهه روبه روی تالار آینه، یک تالار تابستانه قرار دارد. با عقب کشیده شدن این تالار در سر دو نبش، دو نیم ستون مشبک کاشی با هلالی سرستون مقرنس کاری شده و پایه ستونی گلدانی سنگی حاصل شده که در پشت آنها دو اتاق سه دری واقع شده است.
در میان حیاط به وجود آمده بین این دو سه دری و تالار تابستانی حوضی سنگی قرار گرفته است. در پشت سه دری ها و در ضلع جنوبی و شمالی تالار تابستانی اتاق دیگر وجود دارد. سه دری و اتاق جنوبی هم اکنون تبدیل به کتابخانه اهدایی عبدالعلی دستغیب گردیده است. زیرزمین ضلع شرقی بنا که به تازگی مرمت شده است، به وسیله یک هشتی که در زیر کوچه احداث شده، به نارنجستان قوام ارتباط دارد. این زیرزمین هم اینک تبدیل به نگارخانه فارس شده است.
خانه فروغ الملک
خانه فروغ الملک از بناهای تاریخی دوران قاجاریه در شیراز است که در محور سنگ سیاه واقع شده است. این بنا دارای چهار قسمت اصلی شامل بنای بیرونی، بنای اندرونی، بنای مطبخ خانه و حمام و اصطبل است.
مهمانسرایی نیز در ورودی ساختمان آن قرار دارد. بنای بیرونی شامل هشتی ورودی است که از طریق راهرو با سکوهای انتظار به حیاط متصل می شود. در دو سمت شمال و جنوب دو اتاق پنج دری وجود دارد که چهار اتاق در دو طرف هر کدام از پنج دری ها قرار گرفته که به وسیلة چهار راهرو به هم متصل شده اند.
در ضلع جنوبی بنا یک اتاق بزرگ به صورت سالن انتظار و پذیرایی مقدماتی مورد استفاده قرار می گرفته است. در ضلع غربی سالن اصلی ساختمانی در دو طبقه به نام شاه نشین قرار دارد که دارای پنجره های گره کاری است. این شاه نشین به وسیلة حوضخانه ای هشت ضلعی گنبدی شکل به قسمت اندرونی متصل می شود.
قسمت اندرونی که مورد استفادة اعضای خانواده قرار می گرفته، شامل یک سالن اصلی در ضلع شمالی است و در دو طرف شرق و غرب نیز اتاق هایی سه دری و در جنوب آن اتاق آیینه قرار دارد. همة طبقات به وسیلة یک زیرزمین که به عنوان انبار استفاده میشده، به هم متصل می شوند. در ضلع شمال شرقی بیرونی، بنای مطبخ خانه و حمام قرار دارد. کل ساختمان به صورت یک طبقه و در قسمتی دو طبقه با آجر و ملاط ماسه آهکی ساخته شده است. این بنا متعلق به قوام الدین ملقب به فروغ الملک که یکی از بستگان قوام شیرازی بوده که در سال ۱۲۱۰ هجری قمری برای سکونت وی احداث شده است.
در فاصله سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳. ساختمان این بنا که به صورت مخروبه ای درآمده بود، توسط سازمان عمران و بهسازی شهری مرمت و بازسازی شده و هم اکنون در مالکیت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس است و از سال ۱۳۸۳ به موزه مشکین فام تبدیل شده و در آن آثار هنرمندان فارس در رشته های مختلف به ویژه هنرهای تجسمی و سنتی ارایه می گردد. این خانه با شماره ۲۰۴۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه صالحی از خانه های دورة قاجاریه در شیراز است که در ضلع جنوبی مسجد شهدا و در ابتدای کوچه هفت پیچ واقع شده است. این خانه دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است که بخش بیرونی آن دارای یک حیاط مرکزی و هشت اتاق در سه ضلع شمالی، غربی و شرقی است.
در وسط حیاط این خانه نیز حوضی بیضی شکل قرار گرفته است. بدنه دیوارهای حیاط کاشی کاری شده و بر روی آن، طرح های اسلیمی، گل و مرغ و نقوشی از پادشاهان کیانی، هخامنشی، ساسانی، صفوی، زندی و سربازان قاجاری به تصویر کشیده شده است. این خانه دارای اتاق های سه دری و پنج دری همراه با تزیینات گره چینی، گچ کاری و سقف های چوبی است. در سال ۱۳۸۴ این خانه به منظور حفظ و احیای هنرهای سنتی ایران،توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس به موزه لباس های سنتی و آیینی ایران تبدیل گردید. این بنا با شماره ۱۰۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه منطقی نژاد
منطقی نژاد از خانه های اواخر دوران قاجاریه در شیراز است که در گذر مجاور ضلع جنوبی مسجد نو در خیابان احمدی واقع شده است.
در ضلع جنوبی این خانه، شاه نشینی با تزییناتی هم چون نقاشی در بدنه و سقف و آینه خانه با ازاره ای از آینه وجود دارد. دو اتاق در دو سوی شاه نشین وجود دارد که یکی دارای سقف نقاشی شده و بادگیر است و دیگری دارای تیرهای نقاشی شده سقف و شومینه گچبری است.
در این نقاشی ها طرح های گل و بوته نیز تصاویری و نیز تصاویری از چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبک اروپایی دیده می شود. ضلع شرقی و غربی خانه دارای اتاق های متعدد و نیز بخش های اندرونی خانه می باشد. تزیینات این بنا دربرگیرندة دریچه های مشبک چوبی، به صورت ارسی با شیشه های رنگی، طاق های مقرنس کاری شده، درهای منبت و معرق کاری شده و گچبری است. این بنا در سال ۱۳۸۳مورد مرمت قرار گرفت.
خانه سعادت
خانه سعادت از خانه های دورة قاجاریه در شیراز است که در محله سنگ سیاه واقع شده است. این خانه دارای پلان حیاط مرکزی و اتاقهای سه دری و پنج دری است که در آنها تزیینات کاشی کاری، آجرکاری، گره چینی، سنگ های حجاری شده و سقف های چوبی وجود دارد.
همچنین این خانه دارای ستون هایی گچبری شده است. این خانه در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس و به منظور حفظ و احیای هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران، به موزة خاتم یا خانه خاتم تبدیل شد. این بنا با شماره ۱۰۴۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.