به گزارش سرویس مد و لباس هنرآنلاین/ دکتر محمد بقایی(ماکان) محقق و نویسنده در مورد سابقه تاریخی حجاب در ایران قبل از اسلام می‌گوید: براساس تحقیقات به عمل آمده در مورد تاریخ حجاب در میان زنان ایرانی، مورخان بر این عقیده‌اند در ایران باستان زمانی که زنان همراه مردان‌شان در کاروان‌ها سفر می‌کردند برای محفوظ بودن از طوفان و گرد و خاک‌های حاصل از آن بر روی لباس خود پوشش‌هایی می‌انداختند. این پوشش‌ها سبب می‌شد که راهزنان تفاوت میان زن و مرد را در کاروان‌ها تشخیص ندهند و با احتمال اینکه کسی که در زیر آن پوشش هست مرد باشد و در صورت تعرض به آنان از خود دفاع خواهد کرد، احتمال حمله به کاروان کاهش پیدا می‌کرد. بنابراین استفاده از این پوشش در سفرها برای مرد و زن در شرایطی که احساس می‌کردند ممکن است مورد تعرض راهزنان قرار گیرند رواج یافت. این در پوشش قرار گرفتن به تدریج در میان زنان ایرانی باب شد و به مرور در شرایط عادی هم مورد استفاده قرار گرفت.
استفاده از پوشش چادر مانند، از دوره هخامنشی در ایران دیده شده است. در فرش پازیریک (قدیمی‌ترین قالی ایرانی) ملکه‌های هخامنشی موهای خود را پوشانده‌اند و تاجی کنگره‌دار بر سر دارند که پوششی چادر مانند به صورت پارچه‌ای با حاشیه‌دوزی بسیار زیبا از پشت تاج آویزان است. ولی زنان ندیمه‌ای که همراه آنان و پشت سرشان ایستاده‌اند، با سرهای برهنه و با موهای کوتاه و منظم دیده می‌شوند که در دست آنها پارچه‌ای قرار دارد. در دست ملکه، گل لوتوس (نیلوفر) دیده می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که زنان درباری از پوششی مانند چادر به عنوان وجه تمایز از زنان متعلق به اقشار پائین‌تر استفاده می‌کردند.
در دوره‌ی اشکانی زنان از چادری استفاده می‌کردند که در قسمت پشت سر به کلاه بلند و مخروطی شکل و مطبق وصل می‌شد و مانند تور عروس از پشت سر آویزان بود که گاهی آن را به دور کمر خود می‌بستند. سر بندی بزرگ مثل زنان کرد و لر داشتند و چادر به صفحه‌ای فلزی نقش‌دار روی شانه یا جلوی سینه، بند می‌شد.
زنان در دوره ساسانیان نیز از چادر و دستار استفاده می‌کردند که بلندی آن تا زانو می‌رسید. گاهی مانند زنان روستایی آن را به دور کمر می‌بستند و یا مانند بالاپوش روی دوش خود می‌انداختند . در دوران سامانیان تا ایلخانان، زنان از تاج (به خصوص زنان غزنوی تا خوارزمشاهی)، دیهیم، مقنعه و چادر و گاهی پیشانی‌بند که مزین به جواهر بود،استفاده می‌کردند و چادر زنان که پوششی سراسری بود به رنگ‌های زرد، آبی و سیاه مورد استفاده قرار می‌گرفت.
زمان افشار و زند پوشش بیرونی زنان چادر بود که از رنگ‌های سفید ،سیاه و بنفش تشکیل می‌شد. روبنده‌هایی نیز در کنار آن وجود داشت و چادر با قیطان و بندی نگه داشته می‌شد. در دوره قاجاریه تا اوایل مشروطیت زنان از چادر کمری و رو بنده‌هایی استفاده می‌کردند که چادر چاقچول نام داشت.
در زمان پهلوی تغییرات خاصی در پوشاک ایجاد شد. ابتدا کارمندان دولتی و سپس در مورد تمام مردم قانون تغییر لباس با اجبار اعمال شد. هر چند تغییر لباس در زنان طبقه خاص دربار ایجاد شده بود ولی از سال 1314 شمسی رسما سنت حجاب منسوخ شد. بعد از آن و در سال‌های مبازرات سیاسی مردم ایران، حجاب اسلامی نیز در میان زنان مطرح شد . در دهه 40 چادرهای ساده معروف به کله‌قندی رواج یافت و تا سالها بعد از پیروزی انقلاب همچنان مورد استفاده زنان قرار می‌گیرد . اما سختی‌های پوشیدن این نوع چادر مثل آزاد نبودن دست هنگام فعالیت در جامعه و یا افتادن سنگینی چادر روی سر و شانه باعث شد زنان به دنبال راهی برای رفع این مشکلات باشند. به همین دلیل استفاده از چادر عربی به دلیل استفاده راحت‌تر در بین عده‌ای از زنان که فعالیت اجتماعی بیشتری داشتند، رواج پیدا کرد.
در سال‌های اخیر طرح‌های گوناگونی از چادر به بازار آمده است که هیچ‌کدام حاصل کار طراحان لباس نبوده‌اند. در واقع عده‌ای از زنان چادری تصمیم گرفتند با رفع مشکلات چادر کله‌قندی، چادری را طراحی کنند که با فعالیت‌های اجتماعی زنان هماهنگ باشد. به اعتقاد آنان حجاب باید آسان می‌شد تا رغبت به آن زیاد شده و باعث دل‌زدگی نشود. به این ترتیب چادرهای مدل‌دار وارد بازار شدند.
اولین نمونه از این طراحی‌ها با عنوان چادر دانشجویی شناخته می‌شود. این چادر کاملا شبیه به چادر ساده ایرانی است، با این تفاوت که برای بیرون آوردن دست‌ها شکاف‌هایی در نظر گرفته شده تا فرد بتواند از دست‌ها هم استفاده کند. اما عیب چادر دانشجو این است که سنگینی چادر به دلیل کله‌قندی بودن سر آن برروی سر و شانه فرد می‌افتد.
بعد از آن چادر ملی براساس پایه اصلی چادرهای کله قندی طراحی شد، اما از قسمت آستین برش‌هایی خورده و آستین‌های مرغک‌داری در چادر ایجاد شد که دست فرد آزاد شود. چادر ملی هم معایبی مثل داشتن کشش هنگام پوشیدن چادر و یا پخش نشدن سنگینی چادر در تمام قسمت‌های آن را داشت. سپس چادر شالی وارد بازار شد. این چادر در واقع یک مانتو گشاد و دکمه‌دار است که یک شال به صورت سرتاسری به آن دوخته می‌شود.
چادر کمری یا قاجاری یکی از قدیمی‌ترین مدل‌های چادر در ایران است که بعد از سالها مورد توجه قرار گرفته است. این چادر مانند پیراهن از سر پوشیده می‌شود از پشت یک‌سره است، ولی از جلو دو تکه به نظر می‌رسد. این چادر با کمربندی از پشت گره می‌خورد. به همین خاطر از سنگینی چادر گرفته می‌شود. قسمت بالایی که دسته‌های چادر است با کش روی سر ثابت شده و بلندی آن تا زانو می‌رسد. این چادر قابلیت روگیری دارد و به این شکل دو تکه بودن آن مشخص نمی‌شود.
آخرین نمونه از چادرهای جدید "جلابیب" نام دارد. این چادر طوری طراحی شده که نیاز به سرکردن روسری یا مقنعه و پوشیدن مانتو ندارد. در واقع یک پوشش سراسری و کامل است که بر روی یک لباس راحت پوشیده می‌شود.
با گذشت چند سال از شروع طراحی مدل‌های مختلف چادر ، تاکنون نزدیک 200 مدل چادر معرفی شده است که بسیاری از آنها تفاوت‌های بسیار جزئی با هم دارند. چادرهایی با نام لبنانی، صدف، ملی، دانشجو، اماراتی، روزنامه‌نگار، ملائک، معلم، مریم، مارال، شالی، سریر، حسنا و ... که بیشتر این چادرها با اندک تغییر و رفع عیوب گذشته نام جدیدی به خود گرفته‌اند.
اما موضوع اصلی این است که آیا این چادرها توانسته‌اند مخاطب خود را پیدا کنند؟ به عبارت دیگر چند درصد از زنان چادری جامعه از انواع جدید چادر استفاده می‌کنند؟ واضح است که مخاطب اصلی این طرح‌ها زنان و دختران جوان دانشجو و شاغل هستند که ضمن استفاده از پوشش مورد علاقه خود خواهان راحتی بیشتر در حرکت و فعالیت‌های اجتماعی هستند. در عین حال علاقه به تنوع و به روز بودن ، موضوعی است که نمی‌توان نادیده گرفت. زیبایی و پوشیدگی در ضمن راحتی، دلیل اصلی استفاده از این چادرها است. اما در جامعه ایرانی بیشتر اوقات در برابر تغییر سنت‌ها و آنچه به عنوان عرف جا افتاده است، مقاومت وجود دارد. به همین دلیل استفاده از چادرهای جدید نیز تا به حال رواج چندانی نداشته است. بسیاری از زنان با وجود مشکلاتی که با شکل قدیمی چادرها دارند، به دلیل ترس از متفاوت بودن یا نداشتن اعتماد به نفس برای تجربه یک شیوه جدید، از پوشیدن این چادرها خودداری می‌کنند. یکی از عوامل مهم در حل این مسئله استفاده از چادرهای جدید در پوشش مجریان چادری تلویزیون و بازیگران زن است. به عنوان نمونه پس از پخش سریال روز حسرت که افسانه بایگان چادری با طراحی جدید بر سر داشت، این شکل از چادر با استقبال بیشتری نسبت به سایر طرح‌ها مواجه شد.
اما از سوی دیگر نظرات متفاوتی در این زمینه وجود دارد. عده‌ای از بانوان اعتقاد دارند چادرهای جدید با اصل موضوع حجاب در تضاد است و بعضی از آنها از حجاب کافی و کامل برخوردار نیست. به نظر این عده زیبایی و جوان‌پسند بودن چادر نباید رسالت اصلی آن یعنی حفظ کامل حجاب را تحت‌الشعاع قرار دهد. آنان چادرهای جدید را نوعی ابزار خودنمایی می‌دانند و عقیده دارند طراحی چادرهای مدل‌دار به جای نهادینه کردن فرهنگ عفاف و حجاب بازار مد را داغ‌تر کرده است.
با وجود این تغییر و تحول در پوشش امری اجتناب‌ناپذیر است. در طی تاریخ شاهد تغییرات اساسی در نوع پوشش و حتی طرز نگاه افراد جامعه به این موضوع بوده‌ایم . باید پذیرفت که پافشاری بر حفظ نوع خاصی از لباس در طول چند دهه عملی نیست. چادر نیز مانند سایر انواع لباس نیازمند تحولاتی است که ضمن حفظ کارایی اصلی آن قابلیت استفاده در جوامع مدرن را داشته باشد.
انتهای پیام/
مریم درویش