سرویس موسیقی هنرآنلاین: سازسازی یکی از شاخه‌های موسیقی و البته صنایع‌دستی است که در طول چند دهه گذشته آن‌چنان‌که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته و امروز احتمالاً اگر از خود شما هم سؤال بپرسند که سازسازی یعنی چه، در ذهن تصویر روشنی از این هنر نخواهید داشت. بااین‌همه، در طول این سال‌ها افرادی به جرگه سازندگان ساز در ایران اضافه شده‌اند که در این ایام دارند معجزه می‌کنند.
او هم یکی از آنان است؛ سازنده جوان و البته باسابقه ساز در کشور که نامش را باید در فهرست اولین‌ها قرار داد. او اولین زن نه؛ اولین کسی است که در ایران، دست‌به‌کار ساخت ساز چنگ شده است. علاوه بر این نام او را باید به‌عنوان یکی از افرادی که در رشته سازسازی در دانشگاه‌های ایران درس خوانده‌اند هم ثبت کرد. امروز او شاید یکی از شناخته‌شده‌ترین زنانی باشد که استادان نامدار موسیقی در کشورمان کمانچه‌های ساخته او را نواخته‌اند و برخی از آنان با سازهای او روی صحنه‌های کنسرت حاضر شده‌اند.
مریم سورنامهر از شاگردان بیاض امیرعطایی پیشکسوت عرصه ساخت ساز کمانچه است. همین چند وقت قبل کیهان کلهر در کنار استاد امیرعطائی به کارگاه سازسازی او رفتند تا ساخته‌های او را ازنظر بگذرانند.
با این بانوی هنرمند به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا برایمان از امروز و اکنون سازسازی در ایران، ارتباط نوازندگان با سازندگان ساز و البته تأثیر شیوع ویروس کرونا بر کار سازگران بگوید.
چند شب قبل در گفت‌وگویی که با گروه رستاک در اینستاگرام داشتید، به توضیح و تشریح جایگاه سازندگان ساز در موسیقی ایران پرداختید. ماجرای آن مقایسه چه بود؟
از نگاه من در موسیقی همه عوامل مکمل هم هست. چند روز قبل در لایوی که با اعضای گروه رستاک داشتم به این موضوع اشاره کردم که سال‌ها قبل مردم صدای استاد ایرج را با زنده‌یاد فردین می‌شناختند، درحالی‌که پشت لب‌خوانی آقای فردین استاد ایرج بود. پشت خوانندگی آقای ایرج هم گروهی از اهالی موسیقی بودند، آهنگسازی وجود داشت و نوازندگانی آهنگ ساخته‌شده از سوی او را اجرا می‌کردند تا آقای فردین بتواند جلوی دوربین اثری را لب‌خوانی کند. وضعیت سازسازی هم دقیقاً همین‌گونه است. با این توضیح، شما تصور کنید، سازسازی وجود نداشته باشد که برای نوازندگان سازی را بسازد و آن‌ها بتوانند با استفاده از ساز ساخته‌شده از سوی سازساز ملودی‌ها را اجرا کند. طبیعتاً کیفیت ساز ساخته‌شده از سوی سازساز در این وضع بسیار اهمیت دارد. متأسفانه اما در دوران ما به نظر می‌رسد همان‌طور که به‌زعم آنان پدیده‌ای به نام خواننده‌سالاری ایجاد شده و ارزش و اهمیت کار نوازندگان موردتوجه قرار نمی‌گیرد، در نگاه سازندگان ساز هم نوازنده‌سالاری ایجاد شده و اهمیت هنر و تخصص سازندگان ساز مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
پیشکسوتان عرصه موسیقی با سازندگان ساز چه ارتباطی دارند؟
به نظر من، نوازنده توانایی خودش را دارد اما ساز هم باید قابلیت لازم را داشته باشد تا نوازنده بتواند توانایی موجود و هنرش را نشان بدهد. مشکل اصلی ما در حال حاضر بیشتر متوجه نوارندگان جوان است. در حال حاضر استادان پیشکسوت کمتر نظریه‌پردازی می‌کنند؛ هرچند صاحب‌نظرند و درزمینه بهتر شدن صدای ساز ایده‌هایی را مطرح می‌کنند که می‌تواند به بهبود کیفیت صدای ساز کمک کند، اما برخی از چهره‌های جوان که هنوز جایگاه خودشان را در نوازندگی به اثبات نرسانده‌اند، حرف‌هایی می‌زنند که متأسفانه باید گفت ناشی از عدم آگاهی و عدم شناخت آنان از فیزیک چوب، تونالیته ساز، مقاومت و دیگر المان‌هایی است که در انتخاب و ساخت ساز با یک چوب خاص مدنظر سازندگان است.
فضای مجازی در به وجود آمدن این وضع، چقدر اثرگذار بوده است؟
امروز برخی اقدامات افراد در فضای مجازی باعث شده گروهی برای خودشان نام و نشانی در فضای مجازی دست‌وپا کنند اما این نام نشان به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند جای تجربه و گذر عمر را بگیرد. به‌هرحال من به‌عنوان کوچک‌ترین عضو جامعه سازسازی تا امروز بیشتر چندصد ساز ساخته‌ام و اگر در ساخت هرکدام از این سازها یک جمله دراین‌باره آموخته باشم، می‌شود یک‌عمر تجربه. گروهی از نوازندگان جوان امروز در همان فضای مجازی می‌گویند توی سازساز حق نداری با فلان چوب ساز بسازی، حق نداری از فلان ابزار استفاده کنی و درنهایت حق نداری قیمت سازت را خودت تعیین کنی. این گروه امروز تبدیل به‌واسطه و دلال شده‌اند و آنان هستند که می‌خواهند تعیین کنند چه سازسازی باید فعالیت داشته باشد و کدام سازساز نیاید کار کند. خروجی این وضع هم می‌شود پروبال گرفتن سازندگانی که بدون تخصص کافی در این زمینه و بی‌آنکه سازهایی خوش‌صدا و البته زیبا را در کارنامه خود داشته باشند، به‌صرف رفتن زیر پرچم برخی افراد، بتوانند کار کنند و بعد از مدتی هم نام و نانی برای خود به کف آورند. درحالی‌که اگر سازهای ساخته‌شده از سوی این فرد یا افراد را اگر به محضر نوازندگان صاحب‌نام و پیشکسوتمان برید، از دیدگاه آنان نمره قبولی نمی‌گیرد.
واکنش سازندگان ساز به این سخنان چگونه است؟
در این شرایط متأسفانه برخی از همکاران من، تصمیم می‌گیرند برای دور ماندن از هر نوع آسیب سکوت کنند. البته به‌طورکلی سازندگان ساز آدم‌های آرامی هستند و سر به کار خود دارند. به‌هرحال، هنر سازسازی یکی از شاخه‌های صنایع‌دستی است با این تفاوت که یک سازنده موفق باید صدا و موسیقی را هم بشناسد.
یک هنرجوی موسیقی که تمایل دارد سازی را تهیه کند، در این وضع چطور می‌تواند دست به انتخابی درست بزند؟
امروز یکی از آسیب‌ها و چالش‌هایی که پیش روی سازسازی قرار گرفته، رفتن به سمت سری‌سازی است. درحالی‌که یک سازنده موفق (برای ساخت ساز کمانچه) حدود یک ماه زمان لازم دارد تا بتواند یک ساز را تکمیل کند. مخاطبان امروز می‌توانند کلاه‌خودشان را قاضی کنند. اگر ساز یک سازساز تنها در دستان یک نوازنده هست و او دارد با همه ابزارهای تبلیغی و البته غوغا سالاری آن ساز را معرفی می‌کند، باید دریافت که پشت این ماجرا، چیزهای دیگری هم هست اما اگرچند استاد تراز اول سازهای یک سازنده را در دست گرفته‌اند و کارهای آن سازگر را تائید کرده‌اند، ماجرا فرق می‌کند و می‌شود این وضع را به‌عنوان نشانه‌ای برای وجود کیفیت در آثار آن سازساز دانست. استاد بیاض امیرعطایی دقیقاً همین وضع را در میان سازندگان داشت چون بزرگان موسیقی ایران آثار ساخته‌شده به دست او را می‌نواختند. در این شرایط است که باید چنین سازی را در اصطلاح برند نامید.
خود شما هم به نظر می‌رسد همین وضع را داشته باشید. تا آنجا که من می‌دانم بزرگانی چون استاد شکارچی، کلهر، کامکار، منتظری، رومی و بسیاری دیگر کمانچه‌هایتان را تائید کرده‌اند و برخی از آنان با سازهای شما روی صحنه می‌روند.
این استادان ارجمند که البته نام برخی از آنان را بردید، به من لطف دارند. من، به‌هیچ‌عنوان منظورم از مثالی که زدم، خودم نبود. به‌هرحال این بزرگان سال‌های سال درزمینه موسیقی تجربه اندوخته‌اند و می‌توانند تفاوت‌ها را به‌خوبی درک کنند. همه این استادان و پیشکسوتان هم در طول سال‌های فعالیت من ایده و نظراتی را برای بهتر شدن کارهایم با من در میان گذاشته‌اند، که به‌قدر یک‌عمر ارزش داشته است و توانسته در بالاتر بردن کیفیت سازهایی که من می‌سازم، مؤثر باشد. به‌هرحال غرض توضیح دادن وضع نابسامان عرصه سازسازی در کشورمان بود.
به کرونا و تأثیراتش بر سازسازی در کشورمان برسیم. این ویروس چه تغییراتی در فعالیت‌های شما ایجاد کرد؟
کرونا البته باعث ایجاد مشکل در همه عرصه‌ها برای همه مردم شده است. من پیش‌ازاین هم دراین‌باره توضیح داده‌ام اما باید بگویم که به‌خصوص درزمینه اقتصادی این بیماری آثار مخرب فراوانی روی زندگی عموم جامعه داشت. البته از این هم نباید گذشت که بعد از شیوع ویروس کرونا، خریدهای اینترنتی گسترشی بیش‌ازپیش داشت و بسیاری از کسانی که در جای‌جای ایران زندگی می‌کردند یا حتی خارج از کشور بودند، در این مورد خاص توانستند خریدهایی را انجام بدهند. در همین چندماهه من با متقاضیان زیادی در شهرهای مختلف ایران و البته کشورهای دور و نزدیک آشنا شدم که با مراجعه به صفحه‌ام در اینستاگرام maryamsoorena.mehr.kamanche @ ساز سفارش دادند و بعد از آماده شدن سفارششان هم سازشان برای آنان ارسال شد. در این ایام البته بالا رفتن ابزارهای مختلف برای ساخت ساز از یک‌سو و عدم اطمینان از این که ساز صحیح و سالم به مقصد برسد، نگرانی‌های من سازنده را بیش‌ازپیش افزایش داده است اما امیدوارم با در نظر گرفتن این شرایط مسئولان لااقل درزمینه پست برای این وضع کاری کنند تا سازها صحیح و سالم به مقصد برسد. البته در این وضع من معمولاً خودم بروز مشکل در ارسال ساز را به گردن می‌گیرم اما اگر این شرایط بخواهد ادامه داشته باشد، واقعاً متضرر خواهم شد. هزینه‌های ارسال هم واقعاً زیاد است. همین چند روز قبل سازی را به مقصد انگلستان فرستادم و چند ده میلیون بابت پستش پرداخت کردم.
سخن پایانی.
امیدوارم کرونا زودتر به پایان برسد تا آرامش به زندگی مردم بازگردد. من معتقدم روزی همه ما در دستان خدای بالاسری است بنابراین هجمه‌ها و ناسازگاری‌ها در رسیدن روزی افراد تأثیری نخواهد داشت. اما می‌خواهم در پایان از همه خواهش کنم در اموری که به آشنایی ندارند، نظر ندهند. من همیشه گفته‌ام تازه درزمینه‌ای هم که متخصص هستیم، لزومی ندارد که مدام نظریه‌پردازی کنیم. همیشه استاد ابراهیم قنبری مهر و استاد بیاض امیرعطائی را در ذهن می‌آورم که هر چه دارم از آن‌هاست. همواره کوشیده‌ام رفتار و منش آنان را سرلوحه خودم قرار بدهم و آن‌قدر راحت در هر زمینه‌ای خودم را علامه ندانم.