سرویس معماری هنرآنلاین؛ مساجد هر چه قدیمی‌تر باشند، ساده‌تر و بی‌آرایه تر هستند، نمونه این فرضیه را می‌توان در مسجد جامع شهر نائین به چشم دید. مسجدی که متعلق به تاریخ کهن اسلام است و با سادگی و در عین حال کمال معماری‌اش، به یکی از زیباترین مساجد صدر اسلام بدل شده است.
مسجد جامع نایین اصفهان در دوره آل‌بویه بنا شد، این مسجد از معدود مساجدی است که کمتر دچار تغییر، تحولات و دستخوش روزگار شده و شکل اولیه خود را حفظ کرده. با توجه به اینکه مسجد جامع نایین در منطقه کویری واقع شده، بیشتر مصالح به کار گرفته شده در بنای آن از خشت و آجر است.
آن چه بیننده را در اولین برخورد با این مسجد به وجد می‌آورد؛ اوج هنر آجرکاری است که معماری این بنا را در پوسته‌ای از خاک رس قرار داده. نمای معماری این مسجد پوشیده شده از آجر و جرزهای آن ساده و زیبا با خطوط اسلیمی ظریف تزیین شده است. تمام ورودی‌ها، سقف دهانه‌ها و محراب مسجد نایین از لحاظ معماری ارزش بسیاری دارند و در نوع خود کم‌نظیر هستند. بخشی از شکوه و جلال مسجد جامع نایین در گچ‌بری زیبا و بی‌نظیر آن نهفته که بسیار چشم‌نواز است.
اگرچه برخی از ایران‌شناسان، ساخت این مسجد را به دوره خلافت عمرابن عبدالعزیز نسبت داده‌اند اما پروفسور پوپ ساختمان مسجد را به سال ۳۵۰ هـ.ق و آندره گدار فرانسوی آن را به حکومت دیلمیان منسوب می‌کنند. بنابراین می‌توان قدمت قرن چهارمی این مسجد را دلیلی بر حضور آن در فهرست قدیمی‌ترین مساجد ایران دانست.
مسجد نائین در اوج سادگی بسیار زیبا است. شکل ظاهری مسجد مربع شکل دارای یک حیاط مرکزی نسبتاً کوچک است که در اطراف آن ایوان و شبستان‌ها با ستون‌های کوتاه و طاق‌های هلالی قرار گرفته است. محراب این مسجد که یکی از زیباترین نمونه‌های محراب مساجد ایرانی بوده در ضلع جنوبی مسجد واقع و با گچ‌بری بسیار نفیسی تزئین شده است. در کنار این محراب منبر چوبی منبت‌کاری شده قرار گرفته که تاریخ آن متعلق به سال ۷۱۱هـ . ق است.
مصالح اصلی این مسجد آجر و گچ است. تزئیناتش چیدمان آجرها در طرح‌های مختلف و گچ‌بری‌های بسیار نفیسی است که بر روی محراب و ستون‌ها به چشم می‌خورد. این مسجد دارای یک مناره ۲۸ متری است که شکل ظاهری آن با مناره‌های دوره سلجوقی متفاوت است.
مسجد جامع نایین از معدود مساجد اولیه شبستانی است که کمتر دستخوش تغییر و تحول شده و صورت اولیه خود را تا امروز حفظ کرده است. ساختمان اولیه مسجد در قرن دوم هجری قمری احداث شده که شامل قسمت زیادی از مسجد فعلی بوده است. در گوشه شمالی مسجد، قسمت کوچکی وجود دارد که احتمالا مسجدی قدیمی بوده و پس از احداث مسجد جامع در کنار آن،جزء قسمتی از شبستان شمال غربی آن شده است. ستون‌های شبستان مسجد اولیه در قرن دوم هجری قمری مقطع هشت ضلعی داشته که در دوره‌های بعد به صورت جرزهای مربع یا مستطیل در آمده است.
ترکیب حجمی مسجد نسبتا ساده و یکنواخت است. به غیر از مناره، عنصر شاخص و مهم حجمی دیگری وجود ندارد و ارتفاع چهار جبهه و سقف آنها در مجموع ترکیب نسبتا یکنواختی پدید آورده است. این مسجد شامل صحن و شبستان‌هایی در سه جبهه آن و رواقی در جبهه مقابل قبله بوده و با دیواری خشتی محصور می‌شده که امروزه هنوز قسمت‌هایی از این دیوار باقی است. این مسجد فاقد ایوان و گنبدخانه است و منار مسجد با نقشه‌های چند ضلعی در کنار یکی از این ورودی‌هاست. مهمترین فضای مسجد شبستان‌هایی هستند که به صورت عمیق در سه طرف صحن قرار گرفته‌اند. مهمترین و بزرگترین شبستان در جبهه قبله واقع شده است. تقریبا در وسط شبستان محراب ساخته شده است. این محراب در امتداد محور تقارن صحن مسجد قرار دارد.
درباره ویژگی‌های این بنا، چند ویژگی مهم برشمرده‌اند؛
سیالیت: در این مسجد مرز مشخصی در بنا وجود دارد و از یک فضا به فضای دیگر دعوت شده و هر فضا با بقیه فضاها کامل می‌شود. مثلا استفاده از نور ، اختلاف ارتفاع در سقف و…
تقارن: جبهه قبله و جبهه روبروی آن هر کدام پنج دهانه در مجاورت صحن دارد و در هر دو جبهه دهانه وسط از دهانه‌های اطراف اندکی بزرگتر است. ارتفاع این دو دهانه نیز کمی بزرگتر از ارتفاع دهانه‌های مجاورشان است و به این ترتیب ضمن آن که این دو جبهه دیگر یافته‌اند، دهانه وسط در آنها یا به عبارت دیگر محور قبله و محراب اهمیت یافته‌اند. دو جبهه دیگر مسجد هر کدام در مجاورت صحن دارای چهار دهانه هستند در نتیجه همه دهانه‌ها کما پیش از لحاظ کیفیت معماری ارزش یکسانی دارند.
نورگیری: نور این شبستان از روزن‌هایی که در سقف تعبیه شده‌اند و از سوی دیگر با کف صحن در روی هر یک از روزن‌ها یک سنگ مرمر قرار داده‌اند.
پرهیز از بیهودگی: سطح نماهای داخلی مسجد با آجر پوشیده شده است. سطح بیرونی جرزهای واقع در بدنه حیاط با نقش‌هایی نسبتا ساده اما زیبا تزیین شده است. سقف برخی از دهانه‌ها به ویِِژه دهانه‌هایی که در شبستان قبله واقع هستند و به طبقه‌ها تعلق دارند به شکل متنوع و زیبایی طراحی و اجرا شده است.
نیارش: مسجد جامع نایین اولین مسجدی است که قوس‌هایش جناغی بوده است. در دوره‌ی قاجار بعضی از قوس‌های آن به قوس‌های کلیل تبدیل گردیده است. برای جلوگیری از رانش، بین قوس‌ها از چوب‌هایی به نام کش استفاده می‌کرده‌اند.
خودبسندگی: به علت قرارگیری نایین در منطقه‌ی کویری بیشترین مصالحی که در این قسمت یافت می‌شود خشت و آجر است که در این مسجد نیز از همین مصالح استفاده شده است.
انتهای پیام/