گروه ادبیات خبرگزاری هنر ایران - سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلای امام خمینی(ره) از نوزدهم اردیبهشت کارش را آغاز می‌کند؛ نمایشگاهی که میعادگاه اهالی کتاب و کتاب‌دوستان است و به بهار کتاب کشور شناخته می‌شود. نمایشگاه امسال با حضور جمع گسترده‌ای از ناشران سراسر ایران دردو بخش مجازی و فیزیکی برگزار خواهد شد و مانند سال گذشته کتابفروشان نیز در بخش مجازی آن مشارکت دارند.
گرچه حضور کتابفروشان در نمایشگاه کتاب همواره یک مطالبه جدی از سوی اهالی نشر بود، ولی امسال این حضور با اما و اگرهایی از سوی ناشران روبه‌رو شده است. در گزارش پیش‌رو سراغ چند نفر از فعالان قدیمی صنعت نشر رفتیم و درباره انتظارات و مطالبات‌شان از این رویداد بزرگ فرهنگی با آنها صحبت کردیم.
۱- نادر قدیانی؛ لزوم اختصاص مکان ثابت و آبرومند برای نمایشگاه کتاب
ابتدا سراغ نادر قدیانی می‌رویم، مدیر «انتشارات قدیانی» که عضو شورای سیاست‌گذاری این دوره از نمایشگاه کتاب هم هست. او از جمله ناشرانی است که از نخستین دوره در این رویداد حضور داشته و خاطرات و تجربه‌های ناب و جالبی از سال‌های اولیه این نمایشگاه دارد. قدیانی با اشاره به اهمیت نمایشگاه کتاب تهران برای اهالی نشر، می‌‌گوید؛ اکنون پس از سی‌و‌چهار دوره، اختصاص مکان ثابت و آبرومند در شأن نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران برای این رویداد یک ضرورت است قدیانی می‌افزاید: مصلای امام خمینی(ره) در طول این سال‌ها پیشرفت زیادی داشته اما مسأله اینجاست که محل و فضای آن برای برگزاری نمایشگاه نبوده است. او در این زمینه معتقد است؛ مسئولان وزارتخانه‌های ارشاد و صمت و در نهایت دولت به صورت مشارکتی باید هرچه زودتر شرایط شهر آفتاب را برای برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت همه‌جانبه مهیا کنند، زیرا هنوز سالن‌ها کامل نیست و هتل این مجموعه تکمیل نشده‌است. پیش از این قول داده بودند که خط ۳مترو شهر آفتاب را به فرودگاه مهرآباد متصل می‌کند اما متاسفانه هیچ اقدامی در این زمینه انجام نشده است. در صورتی که این موضوع یک ضرورت و دغدغه مهمی است، زیرا همه ناشران دوست دارند بدانند هر سال در نمایشگاه کجا هستند، همچنین مسئولان برگزاری هم سختی نکشند تا در هر دوره کار خود را از صفر شروع کنند.قدیانی در بخش دیگر صحبت‌های خود برگزاری همزمان نمایشگاه مجازی و فیزیکی را یک اقدام خوب و کاربردی دانست و از اجرایی‌شدن آن تقدیر و عنوان کرد: در طول سال‌های مختلف ما شاهد حضور دانشجویان شهرهای مختلف با اتوبوس در مسیر نمایشگاه بودیم اما اکنون با افزوده شدن بخش مجازی علاوه بر این‌که دسترسی مخاطبان در بخش‌های مختلف به نمایشگاه آسان‌تر شده است، مخاطبان دیگر دردسرهای سفر با اتوبوس را متحمل نمی‌شوند و می‌توانند به‌راحتی پای رایانه یا با گوشی‌های‌شان کتاب خریداری کنند.
۲- یوسف علیخانی: نمایشگاه کتاب بهار کتاب است
«انتشارات آموت» به مدیریت یوسف علیخانی، یکی از مجموعه‌های نشر پرمخاطب در نمایشگاه کتاب تهران است. او امسال هم برای این دوره از نمایشگاه، مجموعه‌ای از تازه‌های نشر را در اختیار دارد و معتقد است؛ نمایشگاه کتاب (چه تهران و چه استانی‌ها، به شیوه قدیم) همیشه بهار کتاب هستند و شکوفه‌ها هم ویژگی بهار. امیدوارم این باغ مثل همیشه پربار باشد.او همچنین درباره همزمانی نمایشگاه مجازی و فیزیکی را مثبت ارزیابی کرد و افزود: دو سه دوره تجربه نمایشگاه مجازی داشتیم که تجربه خوبی بوده و اتفاق مهمی برای رسیدن کتاب به اقصی‌نقاط ایران است.این‌که همزمانی‌‌اش چه عیب و ایرادی دارد، خیلی به ما مربوط نمی‌شود و حرف آدم‌هایی مثل من بی‌فایده است. ما سرباز هستیم و سربازان فقط حضور دارند، فرماندهان کاری به حرف سربازان ندارند و کار خودشان را می‌کنند.
۳- حامد کفاشی: کمک به فروش کتاب‌های رسوب‌شده در کتابفروشی‌ها
سراغ حامد کفاشی، مدیر «نشر سایان» می‌رویم. مجموعه‌ای که هر‌سال با کتاب‌هایی خاص و ویژه، مخاطبانش را شگفت‌زده می‌کند و معمولا برنامه‌های خوبی هم دارد. کفاشی با اضافه‌شدن بخش مجازی به نمایشگاه کتاب تهران، معتقد است؛ بخش مجازی خوب است، زیرا در این ایام کتابفروشان هم فعال می‌شوند اما فروش ناشران در نمایشگاه مجازی کاهش خواهد داشت. در این رویداد، همزمان کتاب توسط کتابفروش و ناشر عرضه می‌شود، چون حالت حضوری ندارد و به نوعی بازار کتابی است که مزایده‌ای خواهد شد، البته معتقدم که تاثیر آن باید توسط کارشناسان بررسی شود، البته حضور کتابفروشان کمک می‌کند کتاب‌های کتابفروشان که در فروشگاه‌ها رسوب کرده فروخته شود و کتابفروشی‌ها سبک شوند و ممکن است تاثیر آن به چرخه صنعت نشر و ناشر برگردد، ولی نتایج آن هنوز مشخص نیست. از سوی دیگر معتقدم که با این اقدام جلوی اعتراضات کتابفروشان استانی و تهرانی به نمایشگاه کتاب تهران گرفته می‌شود چون به کسب‌و‌کار آنها آسیب می‌زند.او همچنین درباره مطالبات و انتظارات از این رویداد، گفت: معمولا در ایام نمایشگاه سیاست‌گذاری‌های جدید مشخص می‌شود، امسال ما شاهدیم که جنب‌و جوش کتابفروشان برای به‌روز کردن کتاب‌ها بیشتر است و ناشرانی که طی دوره‌های پیشین بعضا نبودند، امسال شرکت می‌کنند، باید بدانیم هرچه مشارکت‌کنندگان بیشتر باشند ناشر رونق بیشتری خواهد داشت. در این میان نکته‌ای که وجود دارد این است که باید دید امسال کشش مخاطب به‌دلیل رشد قیمت کتاب‌ها چگونه خواهد بود؟ امیدوارم در آمار به این نکته توجه شود که فقط فروش ریالی معیار نباشد و تعداد فروش کتاب هم اهمیت داشته باشد و روی این آمار کار شود. امروز تورم کتاب بالا رفته است اما آیا در سبد خرید مردم قرار می‌گیرد یا نه؟ در همه حال امیدوارم که این دوره نمایشگاه پرشورتری نسبت به سال گذشته داشته باشیم.
۴- امیر عربلو: اضافه شدن کتابفروشان به نمایشگاه به ضرر ناشران
پای صحبت‌های امیر عربلو، مدیر «نشر قصه‌باران» می‌نشینیم. او با اشاره به اهمیت نمایشگاه کتاب برای اهالی نشر به‌خصوص ناشران گفت: در این زمینه معتقدم مسئولان اجرایی و سالن‌های نمایشگاه هنگام کار باید دقیق‌تر عمل کنند و برخورد بهتر و هماهنگ‌تری داشته باشند. در کل منظورم این است که با ناشران و غرفه‌داران بهتر رفتار شود. او با ذکر مثالی در این زمینه توضیح داد: اگر ناشر سؤال یا دغدغه‌ای درباره میز، سالن و کپسول آتش‌نشانی داشت و با مسئول سالن صحبت و طرح دغدغه می‌کرد، آنها می‌گفتند نمی‌دانم. در این زمینه فکر می‌کنم لازم است رفتارها بهتر باشد.عربلو در ادامه با استقبال از افزوده شدن بخش مجازی به نمایشگاه کتاب تهران، صحبت‌های خود را تکمیل کرد: بخش مجازی موجب شده است که مخاطبان استانی به کتاب‌های تمام ناشران در سراسر ایران دسترسی داشته باشند و ویترینی به وسعت ایران گسترده شود. البته نکته‌ای که وجود دارد این است که روی برخی ناشران نظارت کافی نیست، به‌عنوان مثال در بخش فیزیکی کتاب‌هایی هستند که ناشران آنها را در بخش مجازی عرضه نمی‌کنند و واقعا دغدغه مخاطبان است، زیرا برخی به نمایشگاه حضوری می‌آیند، کتاب‌های خود را انتخاب کرده و بعد با بن خرید از روی سایت خریداری می‌کنند.مدیر انتشارات قصه‌باران همچنین درباره اضافه‌شدن کتابفروشان به بخش مجازی نمایشگاه کتاب تهران، عنوان کرد: اضافه‌شدن این قشر به رابطه ناشر و مخاطب آسیب می‌زند، ورود کتابفروشان در نمایشگاه کتاب خیلی جالب نبوده و به نفع ناشران نیست. عربلو در پایان، صحبت‌های خود از لزوم توجه دولت به ناشران بخش خصوصی سخن به میان آورد و گفت: اگر به ناشران خصوصی کوچک توجه بیشتری شود، ناشران قوی‌تر خواهند شد، با توجه به گرانی مواد اولیه و بحث کاغذ، خوب است که غرفه برای ناشران کوچک‌تر ارزان‌تر محاسبه شود.
۵- مهدی محمدخانی: نمایشگاه مجازی و فیزیکی جدا شود
با مهدی محمدخانی، مدیر «انتشارات روایت فتح» به گفت‌وگو می‌نشینیم که برای این دوره از نمایشگاه برنامه‌های خاص و ویژه‌ای تدارک دیده است. او با بیان این‌که نمایشگاه کتاب تهران برای اهالی فرهنگ و هنر، ناشران و کتابخوان‌ها مبارک است، گفت: این رویداد و استمرار برگزاری سالانه آن موجب می‌شود جامعه نگاه مجدد به کتاب داشته باشند و عید و بهار کتابخوانی است که باید آن را غنیمت دانست.او همچنین درباره همزمانی بخش مجازی با نمایشگاه فیزیکی معتقد است؛ در دوران کرونا فروش کتاب در فضای مجازی رویکرد جدید ناشران و کتابفروشان شد و از قضا مردم و مخاطبان هم از این موضوع استقبال کردند، روندی که اکنون هم ادامه دارد. در این زمینه اما من معتقدم که اگر این رویداد همزمان برگزار نشود و در طول سال در قالب دو برنامه مجزا برگزار شود، بهتر است. به‌عنوان مثال می‌توان این رویداد در دو فاصله شش ماهه برگزار شود تا هم کتابفروشان از این فضا نفع ببرند و هم ناشران از این ظرفیت بهره‌برداری کنند. به‌خاطر کرونا همزمانی دو رویداد خوب بود اما با رفع کرونا اگر این دوظرفیت همزمان نباشد اتفاق بهتری شکل می‌گیرد، زیرا توان ناشران باید نصف شود، از سوی دیگر تعداد موجودی کتاب‌ها و همزمانی نیرو نیز بار اضافی است. مدیر انتشارات روایت فتح در ادامه به حضور کتابفروشان در بخش مجازی نمایشگاه اشاره کرد و گفت: اضافه‌شدن ظرفیت کتابفروشان به این رویداد مفید است، رونق خوبی در صنعت نشر و کتاب ایجاد می‌کند و فضای فروشگاه‌ها را در نمایشگاه توأمان می‌کند، از سوی دیگر برای ناشران هم ثمر دارد.
۶- هادی شیرازی: محلی برای گفت‌وگو بین اهالی فرهنگ
هادی شیرازی، مدیر «انتشارات خط‌مقدم» نیز با اشاره به این‌که نمایشگاه کتاب تهران یک جشنواره بزرگ فرهنگی است، گفت: مؤلفه مهم این جشنواره فرهنگی باید ارتقای فرهنگی مردم و محلی برای گفتمان و گفت‌وگو بین اهالی فرهنگ باشد. این‌که چقدر این مهم پیگیری می‌شود در مدیریت نمایشگاه و وزارت ارشاد قابل مشاهده است. ایجاد چنین فضایی در طول سال‌های متمادی موجب شده که اهالی فرهنگ در غرفه‌های نزدیک به هم با یکدیگر تعامل کنند و تضارب آرا داشته باشند که اتفاق بزرگی به‌شمار می‌آید. او در ادامه صحبت‌هایش افزود: باید تقویت شود و در موضوعات مختلف فرهنگی، تضارب آرا به‌عنوان یک مسأله جدی و شاید جنجالی و پربحث پیگیری گردد تا یک فضای زنده از کرسی‌های آزاداندیشی فرهنگی در این فضا ایجاد شده و زنده بودن فضای فرهنگی کشور را بیشتر تجدید و حال اهالی فرهنگ را بهتر کند. انتظار می‌رود که نمایشگاه کتاب تهران در این مسیر ۳۵ ساله به آن رسیده باشد و ایجاد کرسی‌های آزاداندیشی فرهنگی در فضای فرهنگ کشور و فضای نمایشگاه کتاب انتظار می‌رود.شیرازی همچنین درباره همزمانی بخش مجازی و حضوری نیز عنوان کرد: این‌که چنین شجاعتی به خرج داده شد که بخش حضوری و مجازی همزمان برگزار شود خوب است اما بقای بخش مجازی عدم حضور عده‌ای ازمردم و اهالی فرهنگ به نمایشگاه را به دنبال دارد. ممکن نیست کسی در فضای مجازی خرید کند و بعد هم به بخش فیزیکی بیاید. دراین زمینه امکان دارد چنین جو و فضایی که انرژی فرهنگی کشور و پیش‌برنده است تضعیف شود اما در عین حال دسترسی دادن به کتاب تقویت می‌شود. البته معتقدم این موضوع می‌توانست شکل دیگری مدیریت شود تااین جشنواره بزرگ ملی وبین‌المللی با محوریت کتاب که مادر فرهنگی کشور است، تقویت گردد و در حد یک فروش و عرضه صرف کتاب تنزل پیدا نکند. به‌گفته وی، این گفتمان و محل تبادل آرا و نظریات با فضای نمایشگاه مجازی تضعیف می‌شود. می‌توان آن را جابه‌جا کرد به‌طوری که همزمان اتفاق نمی‌افتاد، ولی برای کسانی که به‌هر دلیلی نتوانستند حضور پیدا کنند، زمان دیگری اختصاص می‌دادند تا این نمایشگاه در اوج خود برگزار شود. شیرازی همچنین درباره دیگر ثمرات این رویداد گفت: ایجاد فضای گفتمان‌سازی، گفت‌وگو، کرسی آزاداندیشی و تبادل‌نظر در موضوعات مهم فرهنگی نیاز کشور است تا مردم پای حرف اهالی فرهنگ بنشینند و قدرت اقناع و تعامل و گفت‌وگو و این‌همه آرای فرهنگی متنوع را در یک فضای زیبا و آرام نمایشگاه کتاب ببینند که شامل موضوعات فرهنگی، اجتماعی،تخصصی و...است. اگراین روند تقویت شود، فضای گفت‌وگو، آرامش، صمیمیت و دوستی درجامعه ایجاد شده و تکثیر می‌شود که اتفاق بزرگی است. ازسوی دیگر اصالت فرهنگ ایرانی که همین فضای آرامش و گفت‌وگو و فهم عمیق است را با نمایشگاه کتاب می‌توان رقم زد که یک تعالی در فضای برگزاری نمایشگاه به‌شمارمی‌آید.امیدوارم مدیران وزارت فرهنگ درادامه کارهای خود این رشد و تعالی را در نمایشگاه بیاورند تا شاهد نمایشگاه‌های قوی‌تر و بهتری باشیم، در نتیجه نیز شاهد سرریز آن به بدنه و کف جامعه و رشد فرهنگ مردم در کشورباشیم.
ساره گودرزی - خبرنگار حوزه کتاب (قفسه کتاب)